ՎԱՆ ՎՈՆԴԵԼՆ ԸՆԴԴԵՄ ՆԻԴԵՌԼԱՆԴՆԵՐԻ ԳՈՐԾՈՎ

2007թ. հոկտեմբերի 25-ի վճիռը

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

ՓԱՍՏԵՐ

I. ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

5. Դիմողը ծնվել է 1954 թվականին և ապրում է Լիդսում:

6. 1989 թվականի հունվարի 1-ից 1994 թվականի օգոստոսի 1-ն ընկած ժամանակահատվածում նա աշխատել է որպես ոստիկան և այս պաշտոնում Կենեմերլանդի ռեգիոնալ քրեական հետախուզության ծառայությունում (Regionale Criminele Inlichtingendienst; «RCID») իրականացրել է «runner»[1]-ի գործառույթներ:

A. Քրեական գործերի քննության մեթոդների վերաբերյալ պառլամենտական քննությունը

7. 1994 թվականի հունվարի 26-ին արդարադատության նախարարը (Minister van Justitie) և ներքին գործերի նախարարը (Minister van Binnenlandse Zaken) տեղեկացրել են Պառլամենտի ստորին պալատին (Tweede Kamer der Staten-Generaal) կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարում քննության վիճարկելի մեթոդներ գործողության մեջ դնելու հետևանքով 1993 թվականի դեկտեմբերին Հյուսիսային հոլանդական/Ուտրեխտի միջռեգիոնալ քրեական հետախուզության խումբը (Interregionaal Recherche Team; «IRT») մասին (մանրամասն տե՛ս, Van Vondel v. the Netherlands (dec.), թիվ 38258/03, ECHR 2006): Սա հանգեցրել է Նիդեռլանդներում կիրառվող` հանցագործությունների քննության մեթոդների և նման մեթոդների նկատմամբ հսկողության կապակցությամբ պառլամենտական քննության (parlementaire enquՍte) հարուցման:

8. 1994 թվականի դեկտեմբերի 6-ին հանցագործությունների քննության մեթոդների կապակցությամբ քննություն իրականացնող պառլամենտական հանձնաժողով (parlementaire enquՍtecommissie opsporingsmethoden; «PEC») է ձևավորվել: Այն բաղկացած է եղել Ստորին պալատի ինը պառլամենտականներից:

9. PEC-ն իրականացրել է լայնածավալ քննություն, որը տևել է մոտ մեկ տարի: 1995 թվականի հունվարից մայիսն ընկած ժամանակահատվածում հավաքվել են և ուսումնասիրվել են փաստաթղթեր, ինչպես նաև նախնական հարցումներ են անցկացվել ավելի քան 300 անձի հետ: PEC-ն ունեցել է հետագա ոչ պաշտոնական, խորհրդապահական բնույթի «մասնավոր զրույցներ» (besloten gesprekken) ընդհանուր առմամբ 139 անձի հետ (որոնք բառացի արձանագրվել են)` նպատակ ունենալով ընդլայնել քննարկվող հարցի վերաբերյալ վերջինիս պատկերացումը, ընտրել այն անձանց և փորձագետների, ովքեր պետք է հրապարակայնորեն լսվեն, և նախապատրաստել այս հրապարակային լսումները: Այդ փաստաթղթերի, հարցումների և քննարկումների հիման վրա PEC-ն ընտրել է այն անձանց, ում ցանկացել է լսել: Այդ հարցումները և «մասնավոր զրույցները», որոնք բոլորն էլ իրականացվել են կամավորության հիմունքներով, խորհրդապահական բնույթ են կրել, և PEC-ը պարտավորվել է տվյալ անձի համաձայնության բացակայության դեպքում որևէ ուղղակի մեջբերում չանել:

10. 1995 թվականի սեպտեմբերի 6-ից նոյեմբերի 9-ն ընկած ժամանակահատվածում PEC-ն իրականացրել է 93 հրապարակային լսում, որոնց ընթացքում 88 անձ ցուցմունք է տվել, այդ թվում` դիմողը, ով երկու անգամ է լսվել: Այս հրապարակային լսումներն ուղղակի եթերով հեռարձակվել են ազգային հեռուստատեսությամբ: Որևէ վկա կամ փորձագետ ոչ հրապարակայնորեն չի լսվել:

11. 1996 թվականի փետրվարի 1-ին PEC-ը ներկայացրել է իր վերջնական զեկույցը, որում ամրագրված են եղել նրա դատողությունները և հանձնարարականները: Այն եզրակացրել է, որ հանցագործությունների քննության ոլորտում առկա է ճգնաժամ, ինչը ներառել է երեք հիմնական տարր, մասնավորապես՝ կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարում կիրառվող մեթոդները կարգավորող համապատասխան իրավական նորմերի բացակայություն, հանցագործությունների քննության համակարգի ոչ պատշաճ գործառնություն, քանի որ այն ներառում է չափազանց շատ առանձին կազմակերպություններ, որոնց գործունեությունը բավականաչափ չի համակարգվում կամ ընդհանրապես չի համակարգվում և հանգեցնում է իրավասությունների և պարտականությունների վերաբերյալ ոչ հստակ որոշումների կայացմանը, ինչպես նաև ուժային կառույցների հետ կապված խնդիրների, քանի որ դատախազական դեպարտամենտը ոչ միշտ է, որ ոստիկանության նկատմամբ ունի կամ իրականացնում է բավարար իրավազորություն:

12. PEC-ի զեկույցը մեծ ազդեցություն է ունեցել Նիդեռլանդներում կազմակերպված հանցագործությունների քննության կազմակերպման վրա և հիմք է հանդիսացել Նիդեռլանդների քրեական դատավարության օրենսգրքում կատարված բազմաթիվ փոփոխությունների կատարման համար, այդ թվում` Նախնական դատական քննությունների (Վերանայման) մասին օրենքի (Wet herziening gerechtelijk vooronderzoek) և Հատուկ քննչական լիազորությունների մասին օրենքի (Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden) ընդունումը, որոնք ուժի մեջ են մտել 2000 թվականի փետրվարի 1-ին և որոնցով փոփոխվել են քննչական լիազորությունների և քրեական գործի քննության ընթացքում կիրառվող հարկադրանքի միջոցների վերաբերյալ իրավական կարգավորումները:

B. «Ուժեղացված խմբի» կողմից իրականացված փաստահավաք քննությունը

13. 1995 թվականի ապրիլին արդարադատության նախարարի թույլտվությամբ և հանրային դատախազական ծառայության պատասխանատվության և ղեկավարման ներքո (Openbaar Ministerie) Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի հատուկ խումբը (rijksrecherche), այսպես կոչված, «ուժեղացված խումբը», սկսել է լայնածավալ փաստահավաք քննություն` կապված Կենեմերլանդի ռեգիոնալ քրեական հետախուզության ծառայության (Regionale Criminele Inlichtingendienst; «RCID»)` 1990-1995 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում իրականացված գործունեությունը և, մասնավորապես, դրա կողմից հատուկ քննչական մեթոդների կիրառումը, որոնք չեն տարբերվել կազմալուծված` Հյուսիսային հոլանդական/Ուտրեխտի IRT-ի կողմից կիրառված մեթոդներից:

14. Ուժեղացված խմբի նպատակն էր. «1990 թվականից մինչև տվյալ պահն ընկած ժամանակահատվածում Կենեմերլանդի RCID-ի գործունեության, գործառնության և աշխատանքի մեթոդների վերաբերյալ հնարավորինս ամբողջական փաստահավաք քննություն իրականացնել: Քննություն իրականացնելիս անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել հատկապես հատուկ քննչական մեթոդների կիրառմանը: Ի լրումն դրա, երկուստեք` ոստիկանության և հանրային դատախազության ծառայության` RCID-ի համար ունեցած պատասխանատվությունը և RCID-ի գործունեությունը պետք է նշվեն: Հետազոտության արդյունքում պետք է կազմվի զեկույց, որում կներառվեն դատողությունները և հանձնարարականները»:

15. Արդարադատության և ներքին գործերի նախարարների հետ համաձայնեցվել է, որ PEC-ի նախագահը և փոխնախագահը սույն քննության սկզբից ևեթ պետք է տեղյակ պահվեն ուժեղացված խմբի դատողությունների վերաբերյալ: Այն պետք է լինի փաստահավաք գործունեություն, որն առաջին հերթին նպատակ է հետապնդում դասեր քաղել հայտնաբերված փաստերից:

16. Ուժեղացված խմբի կողմից քննության իրականացման ընթացքում Կենեմերլանդի RCID-ի գործունեությունն արդեն իսկ հանդիսացել էր Կենեմերլանդի ռեգիոնալ ոստիկանության, ինչպես նաև Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից իրականացված բազմաթիվ այլ քննությունների առարկա: Նախկին քննությունների արդյունքներն ընդգրկվել են Ուժեղացված խմբի կողմից իրականացված քննության արդյունքների մեջ, որը ներառել է Կենեմերլանդի RCID-ի պրակտիկ գործունեության հետ կապված բազմաթիվ տեսակետներ, այդ թվում` դրա ներգրավվածությունը մի շարք առանձնահատուկ գործունեության ձևերի, ինչպիսին է «մրգահյութի ուղին»` վերահսկվող մատակարարման ուղին, որը ներառում է մրգահյութի խտանյութում թաքցված թմրամիջոցների փոխադրման ուղին:

17. Այդ քննությունների ընթացքում 250 անձ ցուցմունք է տվել, որոնցից 40-ը` մեկից ավելի անգամ: Լսված անձանց շարքում են եղել ոստիկանության և հանրային դատախազության դեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք, հանցագործությունների քննության գործում ներգրավված ոստիկաններ, ոստիկանությանը տեղեկություններ հայտնող անձինք և այլ քաղաքացիներ: Դիմողը և նրա նախկին ղեկավարը` պրն Լ.-ն ևս Ուժեղացված խմբին ցուցմունք են տվել: Ուժեղացված խումբը լսված բոլոր անձանց խոստացել է, որ նրանց ցուցմունքները որևէ քննության ընթացքում առանց նրանց համաձայնության չեն օգտագործվելու:

18. Ուժեղացված խմբի կողմից 1996 թվականի մարտի 29-ին կազմված վերջնական զեկույցի համաձայն` իր քննությունն սկսելու պահից այն կապ է ունեցել պրն Ռ.-ի հետ` բելգիացի մրգահյութ արտադրողի հետ, ով տվյալ ժամանակահատվածում հանդիսացել է Կենեմերլանդի RCID-ին տեղեկություններ հայտնող անձ և ով «ղեկավարվել» է դիմողի կողմից: Պրն Ռ.-ն 1995 թվականի ապրիլին կապվել է Ազգային քրեական հետախուզության ծառայության (Centrale Criminele Inlichtingendienst; «CRI») հետ և հայտնել, որ 1991 թվականի վերջից սկսած կապի մեջ է եղել դիմողի հետ, իսկ հետագայում` վերջինիս գործընկեր պրն Լ.-ի հետ: 1991 թվականի վերջից սկսած պրն Ռ.-ն դիմողին տեղեկություններ է հայտնել Մարոկկոյում մրգահյութի խտանյութերի արտադրության, դրանց` Նիդեռլանդներ տեղափոխման վերաբերյալ: Այն բանից հետո, երբ պրն Ռ.-ն Բելգիայում 1992 թվականին հիմնադրել է մրգահյութի գործարան, նա հանդիպել է պրն Լ.-ին, ում նա ի սկզբանե ճանաչել է ծածկանունով: Դիմողի և պրն Լ.-ի պահանջով պրն Ռ.-ն մրգահյութի Դելտա Ռիո գործարանը հիմնադրել է Էկվադորում: Չնայած որ դիմողը և պրն Լ.-ն մի քանի միլիոն նիդեռլանդական գուլդեն են ներդրել ինչպես բելգիական, այնպես էլ Դելտա Ռիո գործարաններում, սակայն 1994 թվականի սեպտեմբերին նրանք որոշել են, որ Դելտա Ռիո գործարանը պետք է փակվի և վաճառվի: Պրն Ռ.-ն, ով չի հասկացել, թե ինչու է նման որոշում կայացվել, սկսել է չվստահել դիմողին և պրն Լ.-ին և որոշել է CRI-ին տեղեկացնել այս դեպքի մասին: Դրանից հետո CRI-ն կապ է հաստատել պրն Ռ.-ի և Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի միջև:

19. Ուժեղացված խմբի վերջնական զեկույցի համաձայն` քննության ընթացքում պրն Ռ-ի կողմից տրված ցուցմունքները հնարավորինս ստուգվել են դիտարկումների, ձայնային ապարատների և փաստաթղթերի օգտագործմամբ, և որ քննություններ են իրականացվել պարզելու համար, թե արդյոք դիմողը և պրն Լ.-ն ֆինանսական աջակցություն են ցուցաբերել Բելգիայում գտնվող գործարանին, եթե՝ այո, ապա` ինչու, և արդյոք Էկվադորում Դելտա Ռիո գործարան է ստեղծվել:

20. Թեև Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի զեկույցները, որպես կանոն, չեն հրապարակվում, սակայն Ուժեղացված խմբի զեկույցը հրապարակայնորեն է կայացվել: Ուշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ այս քննությունը, չնայած PEC-ի քննության առկայությանը, ուշադրություն է գրավել: Հիմնական եզրակացությունները inter alia ներառել են հետևյալ տարրերը.

- Կենեմերլանդի RCID-ն պետք է բնութագրվի որպես ապակազմակերպված ծառայություն, որում որևէ ղեկավարում և գործունեության նկատմամբ ըստ էության հսկողություն չի իրականացվում.

- Կենեմերլանդի RCID-ում տեղեկություններ հայտնող անձանց և ներդրված անձանց «ղեկավարման» հիմնական կանոնները մեծ մասշտաբներով և հաճախակի խախտվում են.

- ոստիկանության ուժերի ղեկավարությունը լրջորեն չի համապատասխանում RCID-ի նկատմամբ իրականացվող իր գործառույթին, քանի որ ղեկավարությունը` դրա ղեկավարը, նրա տեղակալը և քրեական գործերի քննությունների բաժնի պետը հազիվ թե տեղյակ են կամ ընդհանրապես տեղյակ չեն RCID-ի գործունեության մանրամասներին.

- CID-ի գործունեության շրջանակները երկար ժամանակ լրջորեն թերագնահատվել են Հառլեմի հանրային դատախազության դեպարտամենտի կողմից.

- 1991-1995 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում RCID-ի պետը` Լ-ն և նրա հետ (նախկինում) համագործակցող անձը [դիմողը] շատ հավանական է, որ փաստաթղթերով չհաստատված աղբյուր ունեցող` ավելի քան հինգ միլիոն նիդեռլանդական գուլդեն են ծախսել` այդպիսով տպավորություն ստեղծելով, որ փողը հանցավոր ծագում ունի.

- այս գումարի ծախսումը որևէ կերպ չի վերահսկվել.

- RCID-ի պետը` Լ-ն, հետևաբար, չի կատարել իր վերադասներին և հանրային դատախազության դեպարտամենտին էական հանգամանքների վերաբերյալ տեղեկացնելու և բացատրություններ ներկայացնելու հետ կապված պարտականությունը և դիտավորյալ կերպով ապատեղեկատվություն է տրամադրել իր վերադասներին, ինչպես նաև Ազգային քրեական հետախուզության դեպարտամենտին.

- համենայնդեպս, սկսած 1991 թվականից, Կենեմերլանդի RCID-ն կիրառել է թմրամիջոցների վերահսկվող մատակարարման մեթոդը.

- ոստիկանության համապատասխան ղեկավարները և հանրային դատախազները միայն սահմանափակ ժամանակահատվածում են վերահսկել RCID-ի կողմից այս մեթոդի կիրառումը.

- պրն Լ.-ն և դիմողը Էկվադորում CID օպերացիան իրականացրել են լրիվ անկախ կերպով (առանց տեղեկացնելու իրենց վերադասներին կամ հանրային դատախազության դեպարտամենտին) և, այսպես կոչված, «մրգահյութի ուղու մեջ» խախտվել են CID-ի գործունեության վերաբերյալ բոլոր կանոնները.

- «մրգահյութի ուղու» համար ամենաճշմարտանման բացատրությունը կապված է թմրամիջոցների վերահսկվող տեղափոխման ենթակառուցվածք ստեղծելու ցանկության հետ, և անհասկանալի է մնում, թե ինչ նպատակ է դեռևս հետապնդում այս ուղին այն բանից հետո, երբ IRT-ն կազմալուծվել է, և ինչ նպատակներով է դեռևս իրականացվում ներդրումների մեծ մասը.

- «մրգահյութի ուղու» գործում ներդրված ֆոնդերի վերաբերյալ PEC-ի առջև պրն Լ.-ի և դիմողի տված ցուցմունքները էական կետերով հակասում էին Ազգային քրեական հետախուզության դեպարտամենտի քննության արդյունքում հայտնաբերված տվյալներին.

- արտասահմանում (Մարոկկո, Էկվադոր, Միացյալ Թագավորություն, Բելգիա), առանց օտարերկրյա պաշտոնատար անձանց տեղեկացնելու, CID գործողությունների իրականացումը խախտել է այս երկրների ինքնիշխանությունը` այն ստորադասելով ներպետական քննության շահերին.

- չի թվում, որ հանցավոր աշխարհում կատարված սպանությունները կարող են վերագրվել տեղեկություններ հայտնող անձանց «ղեկավարման» կամ նման անձանց նպատակադրման` Կենեմերլանդի RCID-ի պրակտիկային.

- IRT-ի կազմալուծումից հետո պրն Լ-ին լրջորեն սպառնալու մի քանի դեպքերը քննարկման առարկա են դարձել, սակայն քննությունից հետո պարզվել է, որ այս սպառնալիքների տակ ոչ մի կոնկրետ բան չկա. բացի դրանից, ուշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ այդ սպառնալիքները համընկել են այն պահի հետ, երբ պրն Լ.-ն կանչվել է CID-ի լայնածավալ գործունեության վերաբերյալ բացատրություն տալու.

- դրանից բացի, ոստիկանության ուժերը լքելուց հետո դիմողը, համենայնդեպս, շարունակել է կապեր պահպանել տեղեկություն հաղորդող չորս անձի հետ և նախկին գործընկերների հետ համագործակցության միջոցով ոստիկանության կողմից վերահսկվող ուղիների միջոցով թմրամիջոցներ է տեղափոխել և հանցավոր ծագում ունեցող գումար է վաստակել, ինչպես նաև՝

- որևէ բացատրություն չի գտնվել պրն Լ.-ի և դիմողի մի շարք գործողությունների համար, և նրանք անձամբ երբևէ ողջամիտ բացատրություն չեն տվել. հնարավոր չէ պատասխանել այն հարցին, թե արդյոք նրանք, օրենքի գործողության սահմաններում, հանցավորության դեմ պայքարում ակտիվ են եղել կամ դիտավորությամբ կամ ոչ դիտավորությամբ մասնակցել են այդ նույն հանցավոր գործունեությանը:

C. Վարույթները, որոնցում դիմողը ներգրավված է եղել

21. 1995 թվականի հոկտեմբերի 9-ին, պրն Լ.-ի ելույթից անմիջապես հետո, դիմողը PEC-ի առջև իրականացվող հրապարակային լսման ժամանակ երդմամբ ցուցմունք է տվել:

22. 1995 թվականի հոկտեմբերի 30-ին PEC-ը «գաղտնի զրույց» է ունեցել պրն Ռ.-ի հետ, ով վկայակոչել է, որ այս զրույցի բառացի արձանագրության մեջ կոչվել է «Հյութի մարդ» ("Sapman”): 1995 թվականի նոյեմբերի 2-ին, պրն Լ.-ի ելույթից անմիջապես հետո PEC-ը դիմողից երկրորդ անգամ հրապարակայնորեն ցուցմունք է վերցրել:

23. Թեև իր քննության ընթացքում Ուժեղացված խումբը դիմողին բազմիցս խնդրել էր ցուցմունք տալ, նա միայն մեկ անգամ է դա արել, այն է` PEC-ի կողմից իրեն երկրորդ անգամ լսելուց կարճ ժամանակ առաջ, նա «մրգահյութի ուղու» վերաբերյալ քննության ենթատեքստում համառոտ ցուցմունք է տվել և հրաժարվել է հետագա համագործակցությունից:

24. 1996 թվականի հունվարի 31-ին PEC-ը Հաագայի գլխավոր հանրային դատախազին ներկայացրել է սուտ ցուցմունք տալու վերաբերյալ պաշտոնական գրություն (proces-verbaal van meineed)` կապված դիմողի և նրա նախկին վերադաս պրն Լ.-ի կողմից PEC-ի առջև տրված ցուցմունքների տարբեր մասերի հետ, մասնավորապես՝ այն մասերի, որոնք վերաբերում են պրն Ռ.-ին վճարելու հարցին:

25. Չպարզված ժամանակ դիմողին կարգադրել են ներկայանալ Հաագայի ռեգիոնալ դատարան (arrondissementsrechtbank) մասնակցելու PEC-ի առջև մի քանի անգամ սուտ ցուցմունք տալու վերաբերյալ գործի քննությանը և, անհրաժեշտ է նշել, որ դիմողը 1996 թվականի ապրիլի 25-ից մինչև 1996 թվականի հունիսի 11-ն ընկած ժամանակահատվածում բազմիցս, տարբեր հիմքերով փորձել է ահաբեկել պրն Ռ.-ին, երբ իմացել է կամ լուրջ պատճառներ է ունեցել ենթադրելու, որ PEC-ի քննության ենթատեքստում նրանից պահանջելու են ցուցմունք տալ:

26. 1998 թվականի մարտի 24-ին և 25-ին տեղի ունեցած լսումներից հետո` 1998 թվականի ապրիլի 8-ին կայացրած իր դատավճռով Ռեգիոնալ դատարանը դիմողին մեղավոր է ճանաչել և նրան դատապարտել է վեց ամիս ժամկետով ազատազրկման: Ինչպես դիմողը, այնպես էլ դատախազը Հաագայի վերաքննիչ դատարան բողոք (gerechtshof) են ներկայացրել:

27. 2000 թվականի նոյեմբերի 14-ից մինչև 2002 թվականի փետրվարի 19-ն ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած ինը լսումների ընթացքում պրն Ռ.-ն Վերաքննիչ դատարանում ցուցմունք է տվել 2001 թվականի հունվարի 17-ին և արդյունքում` 2002 թվականի մարտի 5-ի դատավճռով Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է 1998 թվականի ապրիլի 8-ի դատավճիռը, դիմողին մեղավոր է ճանաչել PEC-ի առջև մի քանի անգամ սուտ ցուցմունք տալու մեջ (կապված PEC-ի առջև լսումների ժամանակ տրված ցուցմունքների երեք մասերի հետ) ինչպես նաև (պոտենցիալ) վկա պրն Ռ.-ին մի քանի անգամ ահաբեկելու փորձերի մեջ: Մնացած մեղադրանքներում այն արդարացրել է դիմողին և նրան դատապարտել է երեք տարի ժամկետով ազատազրկման, որը պայմանականորեն չի կիրառվել և սահմանվել է փորձաշրջան՝ երկու տարի ժամկետով:

28. Վերաքննիչ դատարանը մերժել է դիմողի փաստարկն այն մասին, որ իր գործով ապացույցը ձեռք է բերվել օրենքով չսահմանված կարգով: Ինչ վերաբերում է Ուժեղացված խմբի կողմից իրականացված քննությանը, ապա Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի առջև դրված խնդիրները ներառում են քննությունների իրականացումն այնպես, ինչպես ոստիկանության աշխատակիցներն իրականացնում են իրենց օրենսդրական լիազորությունները, ինչպես նաև Ոստիկանության մասին 1993 թվականի օրենքի (Politiewet) 19-րդ բաժնի 3-րդ կետի և դրա հետ փոխկապակցված` Հատուկ պարտականություններ իրականացնող ոստիկանության ծառայողների վերաբերյալ 1994 թվականի մարտի 25-ի կարգադրության (Taakbeschikking bijzondere ambtenaren van politie) 2-րդ բաժնի համաձայն (Official Gazette (Staatscourant) 1994, թիվ 64) Գլխավոր դատախազը (Procureur-Generaal) կարող է ցուցում տալ Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտին իրականացնելու քննություն, որը կարող է վերաբերել առանձին ոստիկանի գործողություններին կամ կոնկրետ ոստիկանական միավորի գործունեությանը: Ուժեղացված խմբի առաքելության, ինչպես նաև քննության իրականացման եղանակի լայնածավալ վերլուծությունից հետո Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ առկա չէ որևէ հիմք ասելու, որ սույն քննությունը պետք է դիտել որպես քրեական գործի գաղտնի քննություն կամ որ սույն քննության ընթացքում դիմողը պետք է «մրգահյութի ուղու» կապակցությամբ դիտվեր որպես կասկածյալ:

29. Վերաքննիչ դատարանը մերժել է նաև դիմողի փաստարկն այն մասին, որ պրն Ռ.-ի կողմից դիմողի հետ իր (հեռախոսային) խոսակցությունները տեխնիկական սարքավորման միջոցով ձայնագրելը, որի հնարավորությունն ստեղծվել է Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից, խախտել է Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով սահմանված` անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը: Այն հաստատված է համարել, որ 1995 թվականի հունիսի 2-ից մինչև 1996 թվականի մարտի 7-ն ընկած ժամանակահատվածում իրականացված ինը նիստերի ընթացքում պրն Ռ.-ն Ուժեղացված խմբին ցուցմունքներ է տվել «մրգահյութի ուղու» մասին, որ դիմողի և պրն Ռ.-ի միջև տեղի ունեցած չորս առանձին խոսակցությունները (1995 թվականի ապրիլից օգոստոս) և չորս հեռախոսային խոսակցությունները (1995 թվականի հուլիսից օգոստոս) ձայնագրվել են պրն Ռ.-ի կողմից, որ նա դա արել է կամավոր հիմունքներով և պրն Ռ.-ի խնդրանքով Ուժեղացված խմբի կողմից տրամադրված սարքավորումների օգնությամբ, քանի որ նրան ի սկզբանե չէին հավատում, և, բացի դրանից, նա ցանկանում էր դա անել անձնական անվտանգության նկատառումներով, որ այդ չորս ձայնագրված հեռախոսային խոսակցություններից մեկում ձայնագրված էին միայն պրն Ռ.-ի խոսքերը և որ միայն մեկ խոսակցության կապակցությամբ են պրն Ռ.-ին հրահանգներ տրվել առ այն, թե ինչ տեղեկություն է անհրաժեշտ ստանալ դիմողից. խոսքը պրն Ռ.-ի կողմից նրանից վճարումներ ընդունելու մասին է:

30. Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ ներպետական նախադեպային իրավունքի համաձայն` խոսակցությունների (հեռախոսային) պարզապես ձայնագրումը` առանց զրուցակցի թույլտվության (կամ նրա գիտության), ինքնին չի հանգեցնում այդ զրուցակցի` անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի խախտման. նման դեպք տեղի ունենալու համար անհրաժեշտ է, որ լրացուցիչ հանգամանքներ առկա լինեն: Սույն գործով նման լրացուցիչ հանգամանքներ են հանդիսացել մի քանի խոսակցությունների ձայնագրումը, այդ թվում` դիմողի աջակցությունն այդ խոսակցությունների տեղի ունենալուն: Բացի դրանից, խոսակցությունները (հեռախոսային) իրականացվել են դիմողի` որպես նախկին «runner»-ի կողմից ոստիկանությանը (նախկինում) տեղեկություններ հայտնող անձի միջև տեղի ունեցած խոսակցություններ, որոնք վերաբերել են այն ժամանակահատվածում տեղի ունեցած դեպքերին, երբ դիմողը «ղեկավարում» էր պրն Ռ.-ին` որպես ոստիկանությանը տեղեկություններ հայտնող անձի, ինչպես նաև այդ հարաբերության վերացմանը: Քանի որ այս դատողությունները, համենայնդեպս, դիմողի համար, բացարձակապես մասնագիտական բնույթ և բովանդակություն են ունեցել, Վերաքննիչ դատարանը, այս կապակցությամբ ներպետական նախադեպային իրավունքը հաշվի առնելով, գտել է, որ դա թույլ չի տալիս որևէ այլ հետևություն անել, քան այն, որ դիմողի անձնական կյանքի անձեռնմխելիությունը չի գործում տվյալ դեպքում խոսակցությունների (հեռախոսային) ձայնագրման կապակցությամբ: Ապա այն գտնում է, որ պրն Ռ.-ի կողմից ձայնագրող սարքավորում խնդրելը, ինչպես նաև այն, որ պրն Ռ.-ն լրիվ ինքնակամ էր որոշել՝ ակտիվացնել, թե չակտիվացնել այդ սարքավորումը՝ ձայնագրությունն Ուժեղացված խմբին հասանելի դարձնելու համար, առավելապես պայմանավորված է եղել պրն Ռ.-ի` իր տրամադրած «մրգահյութի ուղու» վերաբերյալ տվյալները հաստատելու և իր նկատմամբ հավատ ներշնչելու անհրաժեշտությամբ: Վերաքննիչ դատարանը, հետևաբար, գտել է, որ չի կարելի ասել, թե ձայնագրության առումով պաշտոնատար անձանց կողմից թույլ է տրվել միջամտություն: Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի խախտմանը հանգեցրած նման միջամտության առկայությունն այն ընդունում է միայն մեկ ձայնագրված խոսակցության կապակցությամբ, որի համար պրն Ռ.-ն ուղղակի ցուցումներ է ստացել, և պատճառն այն է, որ այս խոսակցությունը կապված է դիմողի անձնական կյանքի ոլորտին վերաբերող հարցերի: Այդ ցուցմունքն այն չի օգտագործել որպես ապացույց:

31. Վերաքննիչ դատարանի կարծիքով՝ այս դատողությունները չեն փոփոխվում` ելնելով այն հանգամանքից, որ Ուժեղացված խումբը, իր հերթին, շահագրգռված է եղել խոսակցությունները ձայնագրելու հարցում` նպատակ ունենալով հաստատել իր փաստահավաք քննության համար նշանակություն ունեցող տեղեկությունը, որը տրամադրվել էր պրն Ռ.-ի կողմից և վերաբերում էր Ուժեղացված խմբի քննության առարկա հանդիսացող միավորի` Կենեմերլանդի RCID-ի անձնակազմին կցված «մրգահյութի ուղու» մեջ ներգրավվածությանը: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ համեմատաբար ակնհայտ է, որ այս հետևությունը, հաշվի առնելով հետագա զեկույցներում քննության ներկայացված տվյալները, արվել է ձայնագրության և արձանագրությունների կազմման միջոցով և այս կապակցությամբ վերացրել է իր եզրակացությունն առ այն, որ քննությունը չպետք է դիտվի որպես (գաղտնի) քրեական քննություն:

32. Դիմողը Գերագույն դատարան (Hoge Raad) վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել, որում նա բարձրացրել է ընդհանուր առմամբ 15 բողոք, ներառյալ բողոքը, որում նա, inter alia հիմնվելով Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի վրա, նշել է, որ Վերաքննիչ դատարանն անարդարացիորեն մերժել է իր փաստարկն այն մասին, որ պրն Ռ.-ի հետ իր խոսակցությունները (հեռախոսային) ձայնագրելու հետևանքով խախտվել է իր` անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը:

33. Դիմողի վճռաբեկ բողոքը Գերագույն դատարանի կողմից 2003 թվականի հուլիսի 8-ին մերժվել է: Այն մերժել է անձնական կյանքի անձեռնմխելիության ենթադրյալ խախտման վերաբերյալ դիմողի բողոքը` գտնելով, որ.

«Բողոքում ներկայացված չեն Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերացնելու հիմքեր (kan niet tot cassatie leiden): Ինչ վերաբերում է Դատական համակարգի (կազմակերպման) մասին օրենքի (Wet op de rechterlijke organisatie) 81-րդ բաժնին, ապա որևէ պատճառաբանություն չի ներկայացվել, քանի որ բողոքը չի հանգեցնում իրավական միասնականության կամ իրավունքի զարգացման հետ կապված իրավական խնդրի վերաբերյալ որոշման կայացման անհրաժեշտության»:

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

A. Նիդեռլանդների Սահմանադրության համապատասխան դրույթները

34. Նիդեռլանդների Թագավորության Սահմանադրության (Grondwet) 10-րդ հոդվածը սահմանում է հետևյալը.

«1. Յուրաքանչյուր ոք պետք է իր անձնական կյանքի հարգման իրավունք ունենա` առանց Պառլամենտի օրենքում ամրագրված կամ դրան համապատասխան իրականացվող սահմանափակումների նկատմամբ կանխակալ կարծիք ունենալու:

2. Անձնական կյանքի անձեռնմխելիության պաշտպանության վերաբերյալ կանոնները պետք է սահմանվեն Պառլամենտի օրենքով` կապված անձնական տվյալների գրանցման և տարածման հետ:

3. Իրենց վերաբերյալ տվյալների գրանցման և դրանց օգտագործման մասին տեղեկացված լինելու, ինչպես նաև նման տվյալների ուղղման հետ կապված կանոնները պետք է սահմանվեն Պառլամենտի օրենքով»:

Սահմանադրության 13-րդ հոդվածն ամրագրում է.

«1. Նամակագրության գաղտնիությունը չպետք է խախտվի` բացառությամբ Պառլամենտի օրենքով սահմանված դեպքերում, դատարանի կարգադրության հիման վրա:

2. Հեռախոսային խոսակցությունների և հեռագրերի գաղտնիությունը չպետք է խախտվի` բացառությամբ Պառլամենտի օրենքով նախատեսված դեպքերի, այդ նպատակով Պառլամենտի օրենքով ստեղծված անձանց կամ մարմինների միջոցով կամ նրանց հետ մեկտեղ իրականացվող դեպքերի»:

B. Նիդեռլանդների քրեական օրենսգիրքը

Տվյալ ժամանակահատվածում գործող` Նիդեռլանդների քրեական օրենսգրքի (Wetboek van Strafrecht) համապատասխան դրույթների համաձայն (բաժին 139a-e)` հանցագործություն չի համարվում տեխնիկական սարքավորման միջոցով խոսակցության մասնակցի կողմից խոսակցության (հեռախոսային) ձայնագրումը կամ արձանագրումը կամ խոսակցության մասնակցի կողմից նման խոսակցության ձայնագրումն այլ անձի թույլատրելը: Բացի դրանից, հանցագործություն չէ մի անձի կողմից այլ անձի ձայնագրման սարք տրամադրելը, եթե նա տեղյակ է կամ ողջամտորեն կարող էր տեղյակ լինել, որ տվյալ սարքը պարունակում է անօրինական կարգով արված ձայնագրություններ կամ անօրինական կարգով ստացված և պահված տվյալներ:

C. Պառլամենտական քննությունների մասին օրենքը

35. Պառլամենտական քննությունների մասին 1850 թվականի օրենքի (Wet op de Parlementaire EnquՍte – «օրենք») 3-րդ բաժնի 2-րդ կետի համաձայն` բոլոր անձինք, ովքեր բնակվում են Նիդեռլանդներում և, ծանուցման առկայության դեպքում, որպես վկա կամ փորձագետ լսվելու համար պարտավոր են ներկայանալ պառլամենտական քննություն իրականացնող հանձնաժողովին: Անձի չներկայանալու դեպքում հանձնաժողովը կարող է օրենքի 13-րդ բաժնի համաձայն` կարգադրել այդ անձին բերման ենթարկել (bevel tot medebrenging): Հանձնաժողովը կարող է պահանջել որպեսզի նման վկաները երդում տան կամ պաշտոնապես հաստատեն, որ ասելու են ամբողջ ճշմարտությունը և ոչինչ, բացի ճշմարտությունից (օրենքի 8-րդ բաժնի 1-ին և 2-րդ կետեր):

36. Ի տարբերություն քրեական դատավարության, պառլամենտական հանձնաժողովի կողմից լսվող անձինք իրավունք չունեն լռություն պահպանել: Քննություն իրականացնող պառլամենտական հանձնաժողովի առջև ինքնախոստովանական ցուցմունք չտալու առավելություն ունեն այն անձինք, ովքեր, իրենց զբաղեցրած պաշտոնի, իրենց մասնագիտության կամ կարգավիճակի ուժով սահմանափակված են գաղտնիքի պահպանմամբ, բայց միայն այն դեպքերում, երբ գաղտնիքը նրանց հայտնի է դարձել իրենց իրավասությունների կատարման արդյունքում (օրենքի 19-րդ բաժին), կամ եթե գաղտնի տեղեկության բացահայտումն անհամաչափ վնաս կպատճառի տվյալ անձի կողմից իր մասնագիտական պարտականությունների կատարմանը կամ նրա ընկերության շահերին կամ այն ընկերության շահերին, որտեղ նա աշխատում կամ աշխատել է (օրենքի 18-րդ բաժին):

37. Օրենքի 24-րդ բաժինը, 25-րդ բաժնում ներկայացված իրավիճակի բացառությամբ, սահմանում է, որ պառլամենտական հանձնաժողովին տրված ցուցմունքը երբևէ չի կարող որպես ապացույց օգտագործվել նման ցուցմունք տված անձի կամ երրորդ անձի դեմ հարուցված դատական քննության ընթացքում: Սա արտացոլում է այն սկզբունքը, որ պառլամենտական քննության նպատակը նախկինում տեղի ունեցած փաստերի և դեպքերի վերաբերյալ ճշմարտության բացահայտումն է և ոչ թե անձի քրեական կամ քաղաքացիական պատասխանատվության պարզումը:

38. Օրենքի 25-րդ բաժինը, inter alia, սահմանում է, որ վկայի կողմից սուտ ցուցմունք տալը (meineed), ում լսում է քննություն իրականացնող պառլամենտական հանձնաժողովը, առաջացնում է քաղաքացիական դատավարությունում սուտ ցուցմունք տալու համար Քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված պատասխանատվություն: Ապա այն սահմանում է, որ տվյալ լսման գրավոր արձանագրությունը հանդիսանում է օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված ապացույց:

D. Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտը

Ոստիկանության մասին 1993 թվականի օրենքի (Politiewet) 43-րդ բաժինը սահմանում է.

«1. Արդարադատության նախարարի կողմից նշված խնդիրների լուծման նպատակով Ներքին գործերի նախարարի հետ խորհրդակցելուց հետո Գլխավոր դատախազն իր տրամադրության տակ կունենա հատուկ պարտականություններ կատարող ոստիկաններ (bijzondere ambtenaren van politie):

2. Հատուկ պարտականություններ կատարող ոստիկանները պետք է... նշանակվեն, առաջխաղացվեն, ժամանակավորապես հեռացվեն և ազատվեն աշխատանքից Արդարադատության նախարարի կողմից»:

39. Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի հիմնական խնդիրն է քննել քաղաքացիական ծառայողների (ենթադրյալ) պատժելի վարքագիծը, որն ազդել է արդարադատության իրականացման և/կամ հանրային կառավարման արդարացիության վրա: Սույն խնդիրը՝ կախված կոնկրետ առաքելությունից, իրականացվում է կամ փաստահավաք կամ քրեական գործով քննություն իրականացնելու միջոցով: Քանի որ փաստահավաք քննությունը նպատակ ունի միայն ստանալ փաստացի պարզաբանում, ուստի Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտը չի կարող նման քննության իրականացման ժամանակ որևէ քննչական լիազորության (opsporingsbevoegdheden) իրականացման կամ հարկադրանքի միջոցի (dwangmiddelen) կիրառման հնարավորություն վերապահել իրեն: Մյուս կողմից՝ քրեական գործով քննություն իրականացնելիս այն կարող է նման լիազորություններ և միջոցներ իրականացնել և քրեական գործով քննությանը կարող է հաջորդել փաստահավաք գործունեությունը:

E. Քրեական գործերի քննության ընթացքում հեռահաղորդակցությունների վերահսկման և ձայնագրման վերաբերյալ կանոնները

40. Տվյալ ժամանակահատվածում գործող կանոնները, որոնք վերաբերել են քրեական դատավարությունում քննությունն իրականացնող անձանց կողմից հեռահաղորդակցությունների լսմանը և ձայնագրմանը, սահմանված են M.M. v. the Netherlands (թիվ 39339/98, կետեր 22-28, 2003 թվականի ապրիլի 8) գործով Դատարանի վճռում և Aalmoes and Others v. the Netherlands (թիվ 16269/02, 2004 թվականի նոյեմբերի 25) գործով կայացված` ընդունելիության վերաբերյալ նրա որոշման մեջ:

ՕՐԵՆՔԸ

I. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 8-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄ

41. Հիմք ընդունելով Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածը` դիմողը փաստարկել է անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իր իրավունքի խախտումը, քանի որ պրն Ռ.-ի հետ իր մի քանի խոսակցություն (հեռախոսային) վերջինիս կողմից ձայնագրվել են Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից պրն Ռ.-ին տրված ձայնագրող սարքերով, ում նաև Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից առաջարկներ են արվել` կապված դիմողի հետ իրականացվող զրույցների բովանդակության հետ:

42. Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածը սահմանում է հետևյալը.

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական ... կյանքի ... և նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունք:

2. Չի թույլատրվում պետական մարմինների միջամտությունն այդ իրավունքի իրականացմանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա նախատեսված է օրենքով և անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, հասարակական կարգի կամ երկրի տնտեսական բարեկեցության, ինչպես նաև անկարգությունների կամ հանցագործությունների կանխման, առողջության կամ բարոյականության պաշտպանության կամ այլ անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով»:

43. Կառավարությունը վիճարկել է այդ փաստարկը:

A. Ընդունելիությունը

44. Դատարանը նշում է, որ այս գանգատը Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իմաստով ակնհայտ անհիմն չէ: Ապա այն նշում է, որ գանգատը որևէ այլ հիմքով անընդունելի չէ: Հետևաբար, այն պետք է ընդունելի համարվի:

B. Հանգամանքները

45. Դիմողը պնդել է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով երաշխավորված` անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իր իրավունքի խախտում:

46. Կառավարությունը նշել է, որ իշխանություններն իրենք չեն ձայնագրել քննարկվող խոսակցությունները, դրանք ձայնագրել է խոսակցությունների կողմերից մեկը: Կառավարության կարծիքով՝ նման դեպքերում Կոնվենցիայի իմաստով պետության պատասխանատվության հարց կարող է բարձրանալ եթե միայն իշխանությունները «առանցքային նշանակություն ունեցող աջակցություն են ցուցաբերել համաձայնությանը», մինչդեռ սույն և A. v. France-ից (1993 թվականի նոյեմբերի 23-ի վճիռ, Series A no. 277‑B, էջ 49, կետ 36) և M.M. v. the Netherlands-ից (տե՛ս վերևը, կետ 40) տարբերվող գործերով չի կարելի ասել, որ առկա է եղել «առանցքային նշանակություն ունեցող աջակցություն» կամ «համաձայնություն»:

47. Սույն գործով պրն Ռ.-ն ձայնագրել է դիմողի հետ ունեցած տարբեր զրույցներ, սակայն պրն Ռ.-ն ինքն է որոշել ձայնագրել խոսակցությունները և ձայնագրության կրիչը հանձնել Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտին: Պրն Ռ.-ի գործողությունները հիմնված են եղել Ուժեղացված խմբի փաստահավաք քննության ընթացքում տված իր ցուցմունքների կապակցությամբ իր վստահելիությունը ցույց տալու ցանկության վրա, բացի դրանից, նա գործել է անձնական անվտանգության նկատառումներով: Չնայած այդ հանգամանքին, Կառավարությունը գտել է, որ ձայնագրող սարքի տրամադրումը հանդիսացել է Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից կատարված միանգամայն պատասխանատու քայլ: Քանի որ պրն Ռ.-ի կողմից զրույցների ձայնագրումը չի կարող հավասարեցվել մասնավոր անձի կողմից քննչական գործողության կատարմանը, Կառավարությունը գտել է, որ Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված դիմողի իրավունքին միջամտություն տեղի չի ունեցել, որը սույն դրույթի երկրորդ մասի իմաստով հիմնավորում է պահանջում: Ապա Կառավարությունը հավելել է, որ, իր կարծիքով, M.M. v. the Netherlands վճռի խիստ մեկնաբանությունը կնշանակի, որ իշխանություններն ապագայում անհարկի զգուշավորություն պետք է դրսևորեն հասարակության անդամներին օժանդակություն ցուցաբերելիս:

48. Դատարանը կրկնում է, որ «անձնական կյանք» հասկացությունը չպետք է խիստ մեկնաբանվի: Մասնավորապես, անձնական կյանքի անձեռնմխելիությունը ներառում է այլոց հետ հարաբերություններ հաստատելու և զարգացնելու իրավունքը. բացի դրանից, սկզբունքորեն, որևէ պատճառ չկա մասնագիտական կամ ձեռնարկատիրական բնույթի գործունեությունը «անձնական կյանքի» հասկացությունից բացառելու համար: Հետևաբար, նույնիսկ հասարակական ենթատեքստում առկա է այլոց հետ անձի փոխհարաբերությունների գոտի, որը կարող է տեղավորվել «անձնական կյանքի» սահմաններում (տե՛ս, Niemietz v. Germany 1992 թվականի դեկտեմբերի 16-ի վճիռը, Series A no. 251-B, էջեր 33-34, կետ 29, Halford v. the United Kingdom 1997 թվականի հունիսի 25-ի վճիռը, Reports of Judgments and Decisions 1997‑III, էջ 1015, կետ 42, և P.G. and J.H. v. the United Kingdom, թիվ 44787/98, կետ 56, ECHR 2001‑IX):

49. Դատարանն այն կարծիքի է, որ Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից պաշտոնապես լիազորված փաստահավաք քննության նպատակներով դիմողի և պրն Ռ.-ի խոսակցության (հեռախոսային) ձայնագրությունները վերցնելը, որոնք վերջինս կատարվել է այդ նպատակով Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների դեպարտամենտի կողմից տրամադրված տեխնիկական սարքավորման միջոցով, հանգեցրել են միջամտության դիմողի անձնական կյանքին և/կամ նամակագրությանը (հեռախոսային հաղորդակցությունների իմաստով), ինչը կարող է վերագրվել պաշտոնատար անձին: Դատարանը նշում է, որ զրուցակցի կողմից անձնական խոսակցությունների (հեռախոսային) ձայնագրումը և նման ձայնագրության գաղտնի օգտագործումը per se չի խախտում 8-րդ հոդվածը, եթե դա արվել է անձնական միջոցներով, սակայն դա իր բնույթով պետք է տարբերվի անհատի կողմից պաշտոնական` քրեական կամ այլ քննության ենթատեքստում և վերջինիս համար քննությունն իրականացնող պաշտոնատար անձանց լռելյայն համաձայնությամբ և տեխնիկական աջակցությամբ հաղորդակցությունները գաղտնի վերահսկելուց և ձայնագրելուց: Այդ կապակցությամբ Դատարանը գտնում է, որ սույն գործով թեև պրն Ռ.-ի կողմից դիմողի զրույցների ձայնագրությունը կատարվել է կամավոր հիմունքներով և սեփական նպատակներով, սակայն սարքավորումները տրամադրվել են իշխանությունների կողմից, ովքեր գոնե մեկ դեպքում նրան հատուկ հրահանգներ են տվել` կապված այն հանգամանքի հետ, թե ինչ տեղեկություն է անհրաժեշտ ստանալ դիմողից: Այս հանգամանքներում Դատարանը գտնում է, որ իշխանությունները «առանցքային նշանակություն ունեցող աջակցություն են ցուցաբերել համաձայնությանը», ինչպես նաև այն համոզված չէ, որ, վերջին հաշվով, պրն Ռ.-ն է վերահսկել դեպքերի ընթացքը: Հակառակ տեսակետն արտահայտելը հավասարազոր կլիներ քննչական մարմիններին գաղտնի գործակալների միջոցով իրենց` Կոնվենցիայով նախատեսված պարտականություններից խուսափել թույլատրելուն (տե՛ս, վերը` M.M. v. the Netherlands, կետ 40):

50. Հետևաբար, անհրաժեշտ է որոշել, թե արդյոք սույն գործով տեղի ունեցած միջամտությունը 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իմաստով հիմնավորված է եղել, մասնավորապես, արդյոք այն եղել է «օրենքին համապատասխան» և հոդվածի այդ մասում թվարկված մեկ կամ ավելի նպատակներով «անհրաժեշտ ժողովրդավարական հասարակությունում»:

51. Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե արդյոք միջամտությունը եղել է «օրենքին համապատասխան», Դատարանը կրկնում է, որ այս արտահայտությունն առաջին հերթին պահանջում է, որ վիճարկվող միջոցը ներպետական օրենսդրության մեջ որոշակի հիմք ունենա. այն նաև վկայակոչում է քննարկվող օրենքի որակը` պահանջելով, որպեսզի այն հասանելի լինի կոնկրետ անձի համար, ով, բացի դրանից, պետք է կարողանա կանխատեսել դրա հետևանքներն իր համար, ինչպես նաև օրենքի գերակայությանը համապատասխան լինի (տե՛ս, օրինակ, Narinen v. Finland, թիվ 45027/98, կետ 34, 2004 թվականի հունիսի 1):

52. Դատարանը նշում է, որ Կառավարությունը որևէ փաստարկ չի ներկայացրել առ այն, որ քննարկվող միջամտությունը հիմնված է եղել օրենսդրական կամ այլ իրավական կանոնի վրա և համապատասխանել է դրան: Ապա այն նշում է, քանի որ քննությունը, որի ենթատեքստում միջամտությունը տեղի է ունեցել, եղել է փաստահավաք քննություն, ուստի Ազգային ոստիկանության ներքին քննությունների վարչությանը թույլատրված չի եղել իրականացնել որևէ քննչական լիազորություն, ինչպիսին է, օրինակ, խոսակցությունների (հեռախոսային) գաղտնի ձայնագրումը:

53. Թեև Դատարանը հասկանում է քննությունն իրականացնող պաշտոնատար անձանց տվյալներ հաղորդած այն անձի համար առկա դժվարությունները, ում վերջիններս չեն հավատում կամ ով վախենում է, որ իրեն չեն հավատա` կապված իր կողմից այդ պաշտոնատար անձանց հաղորդած տվյալների հիմնավորման հետ, և որ այդ պատճառով նման անձը կարող է այդ պաշտոնատար անձանցից տեխնիկական աջակցություն ստանալու կարիք ունենալ, սակայն այն չի կարող ընդունել, որ իշխանությունների կողմից իրականացվող նման աջակցության վերաբերյալ դրույթը չի կարգավորվում ինքնիրավ գործողությունների դեմ իրավական երաշխիքներ սահմանելու նպատակ ունեցող կանոններով: Հետևաբար, այն կարծիք է արտահայտում, որ վիճարկվող միջամտության առումով դիմողը զրկվել է պաշտպանության նվազագույն աստիճանից, որի իրավունքը նա ունի ժողովրդավարական հասարակությունում օրենքի գերակայության ուժով:

54. Վերոգրյալի լույսի ներքո Դատարանը գտնում է, որ քննարկվող միջամտությունը չի եղել «օրենքին համապատասխան»: Սույն դատողությունը Դատարանի համար բավարար է գտնելու համար, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում: Հետևաբար, անհրաժեշտ չէ քննության առնել այն հարցը, թե արդյոք քննարկվող միջամտությունը «օրինական» նպատակ է հետապնդել կամ դրա արդյունքում եղել է «անհրաժեշտ ժողովրդավարական հասարակությունում» (տե՛ս, Heglas v. the Czech Republic, թիվ 5935/02, կետ 75, 2007 թվականի մարտի 1):

55. Հետևաբար, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում:

II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

56. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը նախատեսում է.

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

57. Դիմողն արդարացի փոխհատուցման պահանջ չի ներկայացրել: Հետևաբար, Դատարանը գտնում է, որ այդ կապակցությամբ անհրաժեշտություն չկա նրան որևէ գումար տրամադրել:

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ՝ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

1. Բողոքի մնացած մասն ընդունելի է համարում.

2. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտում.

3. Վճռում է, որ անհրաժեշտություն չկա դիմողին արդարացի փոխհատուցման համար որևէ գումար տրամադրել:

Կատարվել է անգլերենով և Դատարանի կանոնների 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ մասերի համաձայն՝ գրավոր հրապարակվել է 2007 թվականի հոկտեմբերի 25-ին:

Կոնվենցիայի 45-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և Դատարանի կանոնների 74-րդ կանոնի 2-րդ մասի հիման վրա պարոն Մայջերի հատուկ կարծիքը կցվում է սույն վճռին:

ԴԱՏԱՎՈՐ ՄԱՅՋԵՐԻ ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔԸ

1. Կառավարության փաստարկներում բազմիցս վկայակոչված են M.M. v. the Netherlands գործով (2003 թվականի ապրիլի 8-ի վճիռ), որը հրապարակվել է NJCM պարբերականում (Նիդեռլանդների մարդու իրավունքների պարբերական) 2003, էջ 653-658, ծանոթագրությունը.

«Եթե ՄԻԵԴ սույն վճիռը գործի, ապա դրա տարածական մեկնաբանման դեպքում կստացվի, որ ապագայում, եթե հանցագործը տուժողին հեռախոսով ամեն կերպ սպառնա, ապա տուժողը կդիմի ոստիկանություն և ոստիկանությունը (տուժողի) համաձայնությամբ նրա հեռախոսի մեջ ձայնագրող սարք կդնի, իսկ հանցագործը Ստրասբուրգում գործը կշահի այն հիմքով, որ իր հիմնարար իրավունքները խախտվել են, քանի որ սպառնալից զանգերը ձայնագրվել են առանց օրինական հիմքի. նմանապես մարդուն առևանգողը, ով զանգահարել է իր զոհի ընտանիքին փրկագին պահանջելու նպատակով, կարող է հաջողությամբ վիճարկել, որ տեղի է ունեցել ՄԻԵԿ 8-րդ հոդվածի խախտում, եթե ոստիկանությունն ընտանիքի համաձայնությամբ, սակայն առանց օրենքով սահմանված հիմքի ձայնագրի այս հեռախոսային խոսակցությունները: Իմ կարծիքով, իսկապես չափազանց է պահանջել, որպեսզի նման ձայնագրությունները կատարվեն միայն օրենքով սահմանված ընթացակարգերին համապատասխան: Հանցագործը, ով զանգահարում է տուժողին նրան իր հանցագործությանը նախապատրաստելու կամ փաստացի հանցագործություն կատարելու համար՝ չպետք է կարողանա հաջողությամբ հանդես գալ որպես տուժող այն հիմքով, որ տուժողին արված մուտքային զանգերի ձայնագրումը խախտել է իր անարգել հեռախոսային խոսակցություններ ունենալու իրավունքը: Կամ արդյո՞ք ՄԻԵԴ-ն իսկապես ցանկանում է ենթադրել, որ սույն գործի նման գործով ոստիկանությունը պետք է Քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կանոններին համապատասխան թույլտվություն ստանա ոչ այլ մեկի, քան տուժողի հեռախոսի մեջ սովորական ձայնագրող սարք տեղադրելու համար` հաշվի առնելով նրա անձնական կյանքի իրավունքի բոլոր այլ լրացուցիչ խախտումները, որոնք կարող են առաջանալ: Կամ արդյո՞ք ՄԻԵԴ-ը նախընտրում է, որպեսզի բոլոր կանոնների, այդ թվում` ցուցմունք տալուց հրաժարվելու նրա իրավունքի խախտման դեմ ուղղված երաշխիքներին համապատասխան ձայնագրվի պաշտպանի անձնական հեռախոսը»:

Քանի որ դա ես եմ եղել, ով նախքան սույն Դատարանի կազմում ընտրվելն` այլ պաշտոնական դիրք զբաղեցնելով՝ գրել է այն ծանոթագրությունը, որին Կառավարությունն ակնհայտ համաձայնել է և որը, իրոք, շատ քննադատաբար է մոտենում այդ վճռում առկա` մեծամասնության պատճառաբանությանը, և չնայած որ Van Vondel-ի գործով ես քվեարկել եմ 8-րդ հոդվածի խախտման առկայության օգտին, ես ինձ պարտավորված եմ զգում այս հատուկ կարծիքը գրել:

2. Այո, որքանով Մ.Մ.-ի գործով կայացված վճիռը վերաբերելի է, ես դեռևս համոզված եմ, որ այդ գործով մեծամասնության պատճառաբանությունը կարող է հանգեցնել տարօրինակ և անցանկալի հետևանքների: Այդ գործով ոստիկանությունն օգնել էր մի կնոջ, ով ոստիկանությանը հայտնել էր, որ Մ.Մ.-ն` իր կալանավորված ամուսնու փաստաբանն իրեն սեռական հարաբերություն ունենալու վերաբերյալ առաջարկներ է անում: Նա վախեցել է, որ իր խոսքերը (միակ առկա ապացույցը) Մ.Մ.-ի խոսքերի դեմ բավարար չեն լինի: Ուստի ոստիկանությունը նրա հեռախոսին ամրակցվող ձայնագրող սարք է տրամադրել, որպեսզի նա կարողանա ձայնագրել այդ փաստաբանի մուտքային զանգերի արդյունքում վարած խոսակցությունները` նրա դեմ ապացույց ձեռք բերելու նպատակով: Մեծամասնությունը եզրակացրել է, որ 8-րդ հոդվածը խախտվել է: Իմ առարկություններն ըստ էության նույնն են, ինչ նախկին դատավոր Էլիզաբեթ Պալմի հատուկ կարծիքում առկա առարկությունները, ով Դանիայի կառավարության կողմից նշանակվել է Դանիայի նախկին դատավոր Վիլհելմինա Թոմասենի փոխարեն, քանի որ վերջինիս բացարկ էր հայտնվել: Իմ կարծիքով, առանցքային նշանակություն ունի այն, որ ի տարբերություն A. v. France գործի (1993 թվականի նոյեմբերի 23-ի վճիռ), որտեղ ոստիկանությունն առանցքային նշանակություն ունեցող աջակցություն է ցուցաբերել` կարճ ժամանակով նրան տրամադրելով ոստիկանության տեսուչի սենյակը, նրա հեռախոսը և ձայնագրող սարքը, և որտեղ ելքային զանգեր են կատարվել ապացույց ձեռք բերելու համար, Մ.Մ.-ի գործով կինը միայն ձայնագրել է Մ.Մ.-ից ստացված մուտքային զանգերը: Բացի դրանից, նա հնարավորություն ուներ որոշել՝ տալ այդ ձայնագրությունները ոստիկանությանը, թե` ոչ: Ես կարծում եմ, որ այս հանգամանքներում Կոնվենցիայի տեսակետից Մ.Մ.-ի անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի էական խախտում տեղի չի ունեցել:

3. Սույն գործով, սակայն, կարևոր չէ, որպեսզի անձն սպասի, որ «կասկածյալը» զանգի և ինքնամերկացնող արտահայտություններ անի: Այստեղ, Heglas v. the Czech Republic (2007 թվականի մարտի 1-ի վճիռ) գործի և բազմաթիվ B-ֆիլմերի նման «քայլող գաղտնալսող սարքը» ինքը գնացել է դիմողի մոտ և ձայնագրել նրա խոսակցությունները: Այն փաստը, որ ոստիկանությունը սարքավորումներ է տրամադրել (և մեկ խոսակցության կապակցությամբ հատուկ ցուցումներ է տվել, թե ինչ տեղեկություն պետք է ստացվի), հանգեցրել է դիմողի անձնական կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի խախտման համար առանցքային նշանակություն ունեցող աջակցության, ինչպես դա սահմանված է 49-րդ կետում առկա պատճառաբանություններում: Քանի որ այդ միջամտությունը չի եղել «օրենքին համապատասխան», այստեղ ևս, իմ կարծիքով, առկա է եղել 8-րդ հոդվածի խախտում: