ՍՎԻՊՍՏԱՆ ԸՆԴԴԵՄ ԼԱՏՎԻԱՅԻ գործով

Վ Ճ Ի Ռ

Ստրասբուրգ, 9 մարտի 2006թ.

Սվիպստան ընդդեմ Լատվիայի գործով,

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Երրորդ բաժանմունք), որպես Պալատ նիստ գումարելով հետևյալ կազմով՝

Նախագահ՝

պրն B. M.ZUPANCIC,

Դատավորներ՝ պրն J. HEDIGAN,

տկն M. TSATA-NIKOLOVSKA, պրն V. ZAGREBELSKI,

տկն A. GYULUMYAN,

պրն DAVID THձR BJՃRGVINSSON, տկն I. ZIEMELE,

և Բաժանմունքի քարտուղար` պրն V. BERGER,

դռնփակ խորհրդակցելով 2006թ. փետրվարի 14-ին, կայացրեց հետևյալ վճիռը, որը հաստատվեց նույն օրը:

ՓԱՍՏԵՐԸ

1. Դեպքի հանգամանքները

Ա. Դիմողի կալանավորումը և նրա դեմ հարուցված վարույթը

8. 2000թ. փետրվարի 17-ին տկն I.S.-ն, որը Մասնավորեցման ազգային գործակալության ստորաբաժանման ղեկավար էր, սպանվել էր Ռիգայում` իր տան դռան մոտ: Նույն օրը, կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի մասնագիտացված դատախազությունը (Organizētās noziedzības un citu nozaru specializētā prokuratūra) հանցագործության դեպքով հարուցել էր նախնական քննություն:

9. 2000թ. մարտի 27-ին ոստիկանությունը ձերբակալել էր երկու անձ` պարոնայք V.S.-ին և V.B.-ին` սպանության գործով նրանց կասկածյալներ ճանաչելով և արգելանքի տակ վերցնելով: Այնուհետև նրանց մեղադրանք էր առաջադրվել և որպես խափանման միջոց ընտրվեց կալանքը:

2000թ. ապրիլի 18-ին բելառուսական ոստիկանությունը, լատիշական իշխանությունների դիմումի հիման վրա, ձերբակալել էր երկու այլ անձի` պարոնայք I.F.-ին և I.C.-ին, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում գտնվում էին

Բելառուսում: 2000թ. ապրիլի 28-ին վերջիններս հանձնվել էին Լատվիային: Նրանց նույնպես մեղադրանք էր առաջադրվել I.S.-ի սպանության գործով, որոնց նկատմամբ իրավասու դատարանը կալանավորման որոշում էր կայացրել:

10. Գործով նախաքննության ընթացքում չորս մեղադրյալները խոստովանել են դատախազին, որ I.S.-ի սպանությունը կազմակերպվել և ֆինանսավորվել է դիմողի կողմից, որն այդ ժամանակ հանդիսանում էր մասնավոր կազմակերպության տնօրեն, իսկ հանցագործության շարժառիթ էր հանդիսացել անձնական վրեժը: Տվյալ դեպքում, ըստ I.F.-ի, դիմողը հանցագործության կատարման համար նրան սկզբում վճարել էր 10 000 ԱՄՆ դոլար, իսկ այնուհետև` համապատասխան չափերի գումարներ՝ արտասահման փախուստն ապահովելու համար: Բացի դրանից, 2000թ. ապրիլի 20-ին որպես վկա հարցաքննված I.F.-ի ընկերուհին հաստատել էր, որ լսել է իր ընկերոջ և I.C.-ի միջև տեղի ունեցած մի խոսակցություն, որի ընթացքում երկու տղամարդիկ հիշատակել էին V.B.-ին` որպես հանցագործությունը կատարող:

11. Արդյունքում, 2000թ. հունիսի 1-ին ոստիկանությունը ձերբակալել է դիմողին` որպես սպանության գլխավոր կազմակերպիչ և դրդիչ՝ ճանաչելով կասկածյալ: Արգելանքի վերցվելու և հարցաքննվելու ժամանակ դիմողն ընդունել է իր և տուժողի միջև եղած անձնական կապերը, այդուհանդերձ, նա հերքել է իրենց միջև որևէ ֆինանսական հարաբերությունների գոյությունը:

Նույն օրը ոստիկանությունն իրականացրել է երկու խուզարկություն, համապատասխանաբար` դիմողի բնակարանում և աշխատավայրում: Առգրավվել են բազմաթիվ փաստաթղթեր, ոստիկանության կողմից վերցվել է փաստաթղթերով լի քառասուն թղթապանակ:

12. Հաջորդ օրը` հունիսի 2-ին, դատախազությունը դիմողին հարցաքննել է սպանության կասկածանքով: Միաժամանակ, V.S.-ն, V.B-ն և I.C-ն մեղադրվել են հանցագործության կատարման մեջ:

13. Նույն օրը` 2000թ. հունիսի 2-ին, դատախազությունը դիմել է Ռիգա քաղաքի Կուրզեմ համայնքի առաջին ատյանի դատարան` միջնորդելով երկու ամիս սկզբնական ժամկետով կալանք կիրառելու մասին որոշում կայացնել դիմողի և հանցագործության կատարման մեջ մեղադրվող չորս անձանց նկատմամբ: Դատարանում դատախազությունը հիմնվել է չորս անձանց հայտարարությունների վրա, որոնք նա ճշմարիտ էր համարել, և պնդել էր կալանքի անհրաժեշտության մասին` «ամբողջական նախաքննություն անցկացնելու և գործի հանգամանքներն օբյեկտիվորեն բացահայտելու համար»: Ըստ գլխավոր դատախազության` «ազատության մեջ մնալով` Ա. Սվիպստան կարող է խոչընդոտել ճշմարտության բացահայտմանը (և) խուսափել քննությունից և դատից»:

2000թ. հունիսի 2-ի որոշմամբ, դիմողի և նրա փաստաբանի ներկայությամբ, դատարանը բավարարել է դատախազության միջնորդությունը: Կարգադրությունից բխում էր, որ կալանքի կիրառումն անհրաժեշտ է հանցավոր համաձայնության վտանգը կանխելու և քննությունից դիմողի խուսափելուն խոչընդոտելու համար: Բացի դրանից, խափանման այդ միջոցը պատճառաբանվում էր տվյալ հանցագործության վտանգավորության աստիճանով, մեղադրյալի անձնական հատկանիշներով և «այլ հանգամանքներով»: Դիմողը չի բողոքարկել դատարանի որոշումը:

14. 2000թ. հունիսի 6-ին, 7-ին և 9-ին հարցաքննվելով՝ դիմողը խոստովանել է իր և I.S.-ի միջև գոյություն ունեցող ֆինանսական կապի մասին: Մասնավորապես, նա պարզաբանել է, որ 1998թ. դեկտեմբերից սկսած` այն ժամանակ, երբ նա սկսել է եկամուտ ստանալ որպես պետական ընկերության լուծարման ընթացակարգի կառավարիչ, տուժողը նրանից դրամ էր շորթում: Ինչպես նաև, հակառակ իր նախկին հայտարարությունների, դիմողը հաստատել է, որ ճանաչում է I.F.-ին, և որ խոսել է վերջինիս հետ իր և տուժողի միջև տեղի ունեցած մի վեճի մասին, որի առիթն են հանդիսացել նրանց միջև եղած ֆինանսական հարաբերությունները:

15. 2000թ. հունիսի 29-ին դատախազությունը դիմողին ներկայացրել է նրա դեմ ձևակերպված մեղադրանքների ամբողջական ծավալը: Ըստ դատախազության կողմից հաստատված փաստերի՝ 1996թ.-ին դիմողը և I.S.-ն գաղտնի համաձայնություն են կնքել, ըստ որի` տուժողը պարտավորվում էր դիմողին նշանակել պետական ընկերությունների կառավարիչ, որոնց լուծարային ընթացակարգի վերահսկողությամբ զբաղվում էր հենց ինքը՝ տուժողը: Դրա դիմաց դիմողը խոստացել է նրան փոխանցել 500 000 ԱՄՆ դոլար: I.S.-ի սպանության օրը դիմողն արդեն վճարել էր տուժողին խոստացած գումարի գրեթե կեսը:

16. 2000թ. հուլիսի 12-ին դատախազությունը լատիշական մի բանկից տեղեկանք էր ստացել, որի համաձայն` դիմողը և տուժողը միասին Շվեյցարիա ճամփորդություն են իրականացրել, որի ընթացքում դիմողն իր կրեդիտ-քարտի միջոցով կատարել է բոլոր ծախսերը: 2000թ. հուլիսի 19-ին Հեռահաղորդակցության ազգային ընկերությունը դատախազությանն է տրամադրել բջջային հեռախոսով կայացած խոսակցության ձայնագրառում՝ առաջին՝ դիմողի և տուժողի միջև, երկրորդ՝ դիմողի և I.F.-ի միջև, և վերջապես՝ հանցագործության մեջ մեղադրվող մյուս չորս անձանց միջև:

Բ. Դիմողի նկատմամբ կիրառված նախնական կալանքի ժամկետի երկարացում

17. 2000թ. հուլիսի 24-ին գործով վարույթն իրականացնող դատախազը Կուրզեմ համայնքի դատարանին է դիմել դիմողի կալանքի ժամկետը մինչև 2000թ. սեպտեմբերի 29-ը երկարացնելու միջնորդությամբ՝ այն պատճառաբանությամբ, որ դատախազությանն դեռ անհրաժեշտ է կատարել մի շարք քննչական գործողություններ: Խոսքը վերաբերում էր դիմողի մոտ հայտնաբերված իրեղեն ապացույցներին և նրա առողջական վիճակին վերաբերող փորձաքննությունների իրականացմանը, մեղադրյալների միջև առնվազն վեց առերեսման կազմակերպմանը, առնվազն տասը լրացուցիչ վկաների հարցաքննություններին և Ինտերպոլի ազգային գրասենյակից գործին վերաբերող տեղեկատվության ստացմանը: Բացի այդ, դատախազության համար դիմողի մեղավորությունն «ապացուցված էր մեղադրյալների և վկաների ցուցմունքների, հաստատված արձանագրությունների (իրեղեն ապացույցներ և դեպքի վայրի զննություն), փորձագետների եզրակացությունների և գործի այլ նյութերի հիման վրա»:

18. 2000թ. հուլիսի 26-ի որոշմամբ Կուրզեմ համայնքի դատարանի իրավասու դատավորը, դիմողի փաստաբանի ներկայությամբ, բավարարում է դատախազության միջնորդությունը: Այդ որոշումը ձևակերպվել է հետևյալ բովանդակությամբ՝

«Կալանքի ժամկետի երկարացման վերաբերյալ որոշում Ռիգա, 26 հուլիսի 2000թ. (Լ.Բ-ն)` Ռիգա քաղաքի Կուրզեմ համայնքի դատարանի դատավորը, քննեց 2000թ. փետրվարի 17-ին Ռիգայում` Վալգումա փողոց 20 հասցեում գտնվող իր բնակարանի մոտ I.S.-ի` ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված դիտավորյալ սպանության վերաբերյալ քրԵական գործով նյութԵրը (…), որոնք Դատարանին է ներկայացրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի մասնագիտացված դատախազության դատախազ (S.N.-ն), որը պահանջում է քրեական օրենքի 20-րդ հոդվածի 2-րդ կետով և 117-րդ հոդվածով որպես մեղադրյալ ներգրավված Աստրիդա Սվիպստայի կալանքի ժամկետի երկարացում:

Ա. Սվիպստան մեղադրվում է առանձնապես ծանր հանցագործության համար. քանի որ հնարավոր է` գտնվելով ազատության մեջ, նա կարող է խուսափել քննությունից և դատից, շարունակել քրեական հանցագործություններ կատարել, խոչընդոտել քրեական գործով ճշմարտության բացահայտմանը, (արդյունքում), առանց մեղադրյալին մեղսագրվող հանցագործության մեջ վերջինիս մեղավորության կամ անմեղության հարցը քննելու, գտնում եմ, որ տեղին է քննվող կալանքի ժամկետի երկարացումը:

Հաշվի առնելով վերը նշվածը և ղեկավարվելով քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածով`

որոշում եմ.

Երկարացնել Աստրիդա Սվիպստայի կալանքի ժամկԵտը (…) մինչև 2000թ. սեպտեմբերի 29-ը:

Սույն որոշումը կարող է բողոքարկվել Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարան` բողոքն ուղղելով Կուրզեմ համայնքի դատարան:

Բողոքարկումը չի կասեցնում որոշման կատարումը:

Դատավոր (ստորագրություն)»:

19. Վերոհիշյալ որոշումն իրենից ներկայացնում էր համակարգչով կազմված և տպված մեկ էջանոց փաստաթուղթ: Այդուհանդերձ, ամսաթվի, դատավորի և փաստաբանի անունների համար նախատեսված հատվածները թողնվել էին դատարկ. այդ նշումները (հետագայում ամրագրված թեքությամբ) լրացվել էին ձեռքով:

20. Նշված որոշման դեմ դիմողը բողոք է ներկայացրել Ռիգայի շրջանային դատարան: Բողոքում նա պնդել է, որ առաջին ատյանի դատարանի դատավորը, նախքան որոշումն ընդունելը, լիովին չի ուսումնասիրել գործի նյութերը: Միևնույն ժամանակ, դիմողը պնդել է, որ միայն հանցագործության ծանրությունը բավարար չէ իրեն կալանքի տակ պահելու ժամկետի երկարացման համար, և որ գործի նյութերից չի երևում, որ ինքը քննությունից խուսափելու և նոր հանցանք կատարելու նպատակ է ունեցել: Այդ կապակցությամբ, նա նշել է, որ սպանությունից հետո ինքը բազմիցս եղել է արտասահմանում և մշտապես վերադարձել է Լատվիա. այդ փաստը վկայում է իր մոտ քննությանը խոչընդոտելու կամ դրանից խուսափելու ցանկության բացակայության մասին:

21. 2000թ. օգոստոսի 15-ի որոշմամբ, որը կայացվել էր դիմողի և նրա փաստաբանի ներկայությամբ անցկացված դատական նիստի ժամանակ, դատարանը մերժել է բողոքը` հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«(…) Գործի նյութերին ծանոթանալուց և կողմերի բացատրությունները լսելուց հետո, դատարանը հաստատեց` բավարար հիմքեր կան կարծելու, որ ազատության մեջ մնալով` Ա.Սվիպստան կարող էր խուսափել նախաքննությունից ու դատից, ինչպես նաև խոչընդոտել գործով ճշմարտության բացահայտմանը, բացի այդ, դատարանը հաշվի է առնում Ա.Սվիպստային մեղսագրվող հանցագործության ծանրությունը, (նա) հաստատում է այն հանգամանքը, որ Կուրզեմ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 2000թ. հուլիսի 26-ի որոշումը համապատասխանում է օրԵնքին և հիմնավորված է (…) »

22. Միաժամանակ, 2000թ. օգոստոսի 6-ին դիմողը հստակ տեղեկություններ է ներկայացրել դատախազությանը 1998թ. հունվարից սկսած իր կողմից I.S.-ին փոխանցած գումարների վերաբերյալ: 2000թ. օգոստոսի 17-ին նա Հանրապետության գլխավոր դատախազին ներկայացրել է լրացուցիչ տեղեկություններ, որոնց համաձայն՝ I.S.-ն նրան հետապնդել էր և իրենից խոշոր չափերի գումարներ է շորթել. այսպիսով, նա պահանջել է առանձին վարույթ հարուցել շորթման հոդվածով և իրեն ազատ արձակել:

23. 2000թ. սեպտեմբերի 18-ին դատախազությունը Կուրզեմ համայնքի դատարանին միջնորդել է դիմողի կալանքի ժամկետը մինչև 2000թ. նոյեմբերի 28-ը կրկին երկարացնելու պահանջով: Որպես միջնորդության հիմնավորում` դատախազությունը նշել է, որ անհրաժեշտ է կատարել առնվազն երկու լրացուցիչ առերեսում, հարցաքննել հինգ լրացուցիչ վկաների, տուժողի կողմից շորթում կատարելու մասին դիմողի ներկայացած նոր բացատրությունների վերաբերյալ իրականացնել ուսումնասիրություններ, ուսումնասիրել և քննարկել միջազգային համագործակցության շրջանակներում արտերկրից ստացված նյութերը, ուսումնասիրել որոշ իրեղեն ապացույցներ և մեղադրյալներ I.F.-ի ու I.C.-ի առողջական վիճակի առնչությամբ փորձաքննություն կատարել:

24. 2000թ. սեպտեմբերի 20-ի որոշմամբ դատավորը բավարարել է դատախազության միջնորդությունը: Այդ որոշումը կազմվել էր 2000թ. հուլիսի 26-ի որոշման ձևին և բովանդակությանը միանգամայն համապատասխան` նույնիսկ գրելաձևի, տեքստի դասավորության և տողերի բաժանման տեսանկյունից: Միայն ամսաթիվը, դատավորի անունը, ստորագրությունը և կալանքի երկարացման ժամկետներն են տարբերվել: Ինչ վերաբերում է փաստաբանի անունը լրացնելու համար թողնված հատվածին, այն բաց էր թողնվել:

25. Նշված որոշումը դիմողը բողոքարկել է Ռիգայի շրջանային դատարան, որը 2000թ. հոկտեմբերի 17-ի որոշմամբ մերժել է բողոքն այն պատճառաբանությամբ, որ դիմողը «մեղադրվում է առանձնապես ծանր հանցագործության համար (և) իրեն մեղավոր չի ճանաչում այն բանում, որ նշված հանցագործությունը կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից, որ գոյություն ունեին բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա կարող էր խոչընդոտել գործով ճշմարտության բացահայտմանը»:

26. 2000թ. հոկտեմբերի 30-ին դիմողը գլխավոր դատախազություն է ներկայացրել բողոք, համաձայն որի՝ «առանց որևէ հիմնավորման հաշվի չեն առնվել պաշտպանության կողմի` գործի դատավարական հանգուցալուծման համար կատարած բանավոր նկատառումներն ու առաջարկությունները»: Ըստ դիմողի՝ այդ «բանավոր առաջարկությունները» կազմում էին իր փաստաբանի կողմից կատարված բանավոր միջնորդությունները` նախաքննության նյութերին ծանոթանալու համար իրավունք տրամադրելու մասին: Դատախազության կողմից որևէ արձագանք չի հետևել:

27. 2000թ. նոյեմբերի 17-ին դատախազությունը դիմողի կալանքի ժամկետի նոր երկարացում է պահանջել, այս անգամ՝ մինչև 2001թ. հունվարի 30-ը: Դատախազության կողմից մատնանշված հիմնավորումները հիմնականում նույնն էին, ինչ 2000թ. սեպտեմբերի 18-ի միջնորդության մեջ ներկայացվածները: Միակ տարբերությունը հարցաքննության ենթակա վկաների թիվը (այս անգամ՝ քսանյոթ) և դատակենսաբանական փորձաքննություններ, հատկապես` ԴՆԹ-ի հետազոտություն, անցկացնելու անհրաժեշտությունն էին:

28. 2000թ. նոյեմբերի 22-ի որոշմամբ դատարանը վճռել է դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնել մինչև 2001թ. հունվարի 28- ը: Նշված որոշումը կազմված էր նույն ձևով, ինչ հուլիսի 26-ի և սեպտեմբերի 20-ի որոշումները` ձեռքով ավելացնելով ամսաթիվը և փաստաբանի անունը: Դատավորի անունը, որն ի սկզբանե տպված է եղել համակարգչով, գրիչով ջնջված է և դրվել է մեկ այլ դատավորի անձնական կնիքը. դա այն երկրորդ դատավորն էր, ով ստորագրել էր որոշումը:

29. Դիմողը Ռիգայի շրջանային դատարան նոր բողոք է ներկայացրել: Դրանում նա պնդել է, որ նշված որոշման ընդունման ընթացակարգը տեղի է ունեցել նախկին, սակայն դեռևս ուժի մեջ գտնվող Քրեական դատավարության օրենսգրքի (Latvijas Kriminālprocesa kodekss, KPK) բազմաթիվ էական խախտումներով : Այդ կապակցությամբ դիմողը նկատել է, որ առաջին ատյանի դատարանի բոլոր որոշումները, որոնք ընդունվել են երեք տարբեր դատավորների կողմից, բացարձակ համանման են, նույնիսկ՝ խմբագրական առումով: Նա բողոքը եզրափակել է` նշելով, որ դատավորներն ընդամենը ստորագրել են նախապես դատախազության կողմից պատրաստված որոշումները: Ըստ նրա՝ նշվածը հաստատվում է այն փաստով, որ վերջին որոշումը կայացվել է դռնփակ՝ դատավորի աշխատասենյակում, վերջինս չի թույլատրել մեղադրյալի փաստաբանին ներս մտնել` մոտ քսան րոպե առանձնանալով դատախազի հետ: Արդյունքում՝ փաստաբանը նույնիսկ հնարավորություն չի ունեցել լսելու դատախազության նկատառումները, դատավորը սոսկ ստորագրել է որոշման պատրաստի նախագիծը` պաշտպանության կողմի ներկայությամբ: Բացի այդ, դիմողը կրկնել է իրեն կալանքի տակ պահելու դեմ վկայող մշտական փաստարկները:

30. 2000թ. դեկտեմբերի 5-ի որոշմամբ, որը նույնական էր 2000թ. հոկտեմբերի 17-ի որոշման հետ, Ռիգայի շրջանային դատարանը մերժել է դիմողի բողոքը և հաստատել ընդունված որոշումը՝ նկատելով, որ մեղսագրվող հանցագործությունը կատարվել է մի խումբ անձանց կողմից, և որ դիմողն իրեն մեղավոր չի ճանաչել: Դիմողի փաստաբանը դատարանին ներկայացրել է առաջինը ելույթ ունենալու միջնորդություն: Սակայն, հակառակ բազմաթիվ միջնորդությունների՝ դատավորը նրան չի թույլատրել դատախազի ուսումնասիրությունների վերաբերյալ ճառ արտասանել: Դիմողի փաստարկները, որոնք հիմնված էին Կոնվենցիայի 5- րդ հոդվածի վրա՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի` որոշակի վճիռներով կատարված մեկնաբանություններով, մնացել են անպատասխան. շրջանային դատարանը մերժել է այդ վճիռներին ծանոթանալու և դրանք գործին կցելու միջնորդությունը:

31. 2000թ. դեկտեմբերի 10-ին դիմողը երկրորդ բողոքն է ներկայացրել գլխավոր դատախազություն՝ մատնանշելով մի շարք դատավարական խախտումներ: Դրա հետ մեկտեղ, խոսքը վերաբերել է նրան, որ իրավասու դատախազը մերժել է պաշտպանության կողմի փաստաբանի՝ գործի նյութերին ծանոթանալու թույլտվություն տալու վերաբերյալ միջնորդությունը: 2001թ. հունվարի 8-ի նամակով դատախազությունը մերժել է բողոքը՝ այն պատճառաբանությամբ, որ պաշտպանության կողմի ենթադրաբար ձևակերպված դիմումները չեն ներառվել պարբերաբար կազմվող և ոչ մի արձանագրության մեջ: Ավելացվել է նաև, որ գործով նախաքննության ամբողջական նյութերը կներկայացվեն դիմողին անմիջապես նախաքննության ավարտից հետո:

32. 2001թ. հունվարի 2-ին դատախազությունը փորձել է տեղեկություններ ստանալ դիմողի և տուժողի միջև գումարների փոխանցման վերաբերյալ: Այդ նպատակով այն դիմումներ է ուղարկել տասնհինգ լատիշական բանկերի, սակայն դրանցից ոչ մեկը նշված անուններով բացված որևէ հաշիվ չի ունեցել:

33. 2001թ. հունվարի 16-ին դատախազությունը պահանջել է դիմողի կալանքի ժամկետի նոր երկարացում: Ըստ նրա՝ վերջինս այդ ընթացքում նոր հայտարարություններ է արել, որոնց համաձայն` I.F.-ը` հանցագործության համար մեղադրվողներից մեկը, նրան բռնաբարել է, այնուհետև ճնշում է գործադրել վերջինիս վրա: Ինչ վերաբերում է մնացածին, ապա դատախազությունը նշել է իր նախկին միջնորդություններում նշված նույն քննչական գործողությունների կատարման անհրաժեշտությունը. տարբեր է եղել միայն հարցաքննության ենթակա վկաների թիվը (այժմ նրանք վեցն էին):

34. 2001թ. հունվարի 25-ի որոշմամբ Կուրզեմ համայնքի դատարանը դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացրել է մինչև 2001թ. մարտի 30-ը: Կրկին այդ որոշումը և նույն դատարանի նախորդ որոշումները փաստորեն նույնական էին, բացառությամբ որոշ տարբերությունների, որոնք վերաբերել են դատավորի, փաստաբանի և դատախազների անուններին: Այս անգամ որոշումն ամբողջությամբ տպագրված էր. ոչինչ ձեռքով ավելացված կամ ուղղված չէր:

35. 2001թ. հունվարի 31-ին դիմողը բողոք է ներկայացրել Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարան, որում հատկապես նշված էին դատախազության և դատարանի մերժումներն իր փաստաբանին նախաքննության այն նյութերին ծանոթանալու իրավունք տալու վերաբերյալ, որոնք հիմք են հանդիսացել իրեն կալանքի տակ պահելու մասին որոշման կայացման համար: 2001թ. փետրվարի 9-ին դատարանը մերժել է նրա բողոքը` 2000թ. օգոստոսի 15-ի և հոկտեմբերի 17-ի որոշումների հետ փաստորեն նույնական մի որոշմամբ, ի լրումն հանցագործության ծանրությանը` այդ որոշումը հիմնված էր նաև դիմողի` փախուստի կամ քննությունից խուսափելու ռիսկի վրա:

36. Միաժամանակ, 2001թ. հունվարի 26-ին մեղադրյալներից մեկը` V.S.-ը, ազատ է արձակվել` մնալով ոստիկանության հսկողության ներքո (nodošana policijas uzraudzībā): Բացի այդ, 2001թ. ապրիլի 30-ին դատախազությունը նոր հոդվածով մեղադրանք է առաջադրել դիմողին՝ նրան մեղադրելով Քրեական օրենսգրքի 199-րդ հոդվածով նախատեսված առևտրային կաշառքի հանցագործության համար:

37. 2001թ. մարտի 29-ի և ապրիլի 30-ի որոշումներով Կուրզեմ համայնքի դատարանը դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացրել է, համապատասխանաբար, մինչև 2001թ. ապրիլի 30-ը և մայիսի 18-ը: Երկու դեպքում էլ դատարանի որոշման համար առիթ էին հանդիսացել գլխավոր դատախազության համապատասխան դիմումները, որոնք հիմնված էին որոշ լրացուցիչ քննչական գործողություններ իրականացնելու անհրաժեշտության վրա: Ինչպես և նախորդ դիմումներում, դատախազությունը նշել էր, որ անհրաժեշտ է հարցաքննել որոշ լրացուցիչ վկաների (այս անգամ՝ չորս), այդուհանդերձ, նա հատկապես պնդել էր գործի նյութերը դիմողին, մյուս մեղադրյալներին և նրանց փաստաբաններին ներկայացնելու անհրաժեշտությունը, որպեսզի կազմվի վերջնական մեղադրական եզրակացություն և ամբողջական գործն ուղարկվի դատարան:

Ձևական առումով երկու նոր որոշումները և տվյալ դատարանի կողմից ընդունված բոլոր նախորդ որոշումները նույնական էին: Չնայած 2001թ. մարտի 29-ի որոշումն ամբողջությամբ կազմվել էր համակարգչի միջոցով և ակնհայտորեն տարբերվում էր մնացածից, այդուհանդերձ, դրա բովանդակությունը նույնանում էր մնացածի հետ:

38. 2001թ. մարտի 30-ին և մայիսի 2-ին դիմողը Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարան բողոքներ է ներկայացրել, որոնք վերաբերում էին կալանքի ժամկետը երկարացնելու համար հիմք հանդիսացած նախաքննության նյութերին դիմողի փաստաբանին ծանոթանալու հնարավորություն ընձեռելը դատախազության և դատարանի կողմից մերժելուն:

2001թ. համապատասխանաբար ապրիլի 17-ին և մայիսի 11-ին Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանը մերժել է դիմողի բողոքները և հաստատել ընդունված որոշումները: Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանի բոլոր որոշումները և 2000թ. օգոստոսի 15-ի ու հոկտեմբերի 17-ի որոշումները փաստորեն նույնական էին: Միայն ապրիլի 17-ինն էր պարզաբանում, որ դիմողի կալանավորումը պատճառաբանված է դիմողի անձով, և որ առաջին ատյանի դատարանի մտավախությունները` հանցավոր համաձայնության գալու առումով, հիմնավոր և օրինական են` հաշվի առնելով այն, որ դիմողը կազմակերպել էր իր հանցակիցների փախուստն արտերկիր:

Գ. Գործը դատարան ուղարկելը և հետագա վարույթը

39. 2001թ. մայիսի 11-ին դատախազությունը հայտարարել է նախաքննության ավարտի մասին և դիմողին է ներկայացրել գործի նյութերի պատճենները: 2001թ. մայիսի 14-ին վերջինս սկսել է տասնվեց հատորից բաղկացած գործի նյութերին ծանոթացումը: 2001թ. հուլիսի 5-ին և օգոստոսի 1-ին դիմողը գլխավոր դատախազություն բողոքներ է ներկայացրել իրավասու դատավորի վարքագծի վերաբերյալ, որն իրեն էր ներկայացնում գործի նյութերի միայն մի մասը, այն էլ՝ ժամանակահատվածի էական տարբերությամբ: 2001թ. համապատասխանաբար հուլիսի 30-ի և օգոստոսի 7-ի նամակներով դատախազությունը, առանց պատճառաբանության, մերժել է այս բողոքները:

40. Բացի այդ, 2001թ. մայիսի 18-ին դիմողի կալանքի ժամկետի երկարացման վերջին որոշման ժամկետը մոտեցել էր ավարտին: Սակայն քանի որ վերջինս ծանոթանում էր նախաքննության նյութերին, նրա ազատ արձակումը, Քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածի 5-րդ մասի կիրառմամբ, «հետաձգվել է» (տե՛ս ստորև` կետ 60): Այդպիսով` նա պահվեց բանտում:

41. 2001թ. հուլիսի 18-ին դիմողն ավարտել էր գործի նյութերին ծանոթանալը: Նույն օրը նա դիմել է դատախազությանը մի շարք անձանց հարցաքննելու միջնորդությամբ, որոնք իրեն տեսել էին Ռիգայի հյուրանոցներից մեկում I.S.-ի սպանության հաջորդ օրը: Այդ դիմումը մերժվել է չպատճառաբանված լինելու հիմքով, դատախազությունը մատնանշել է, որ պաշտպանության կողմը բավարար չափով չի պարզաբանել, թե նշված անձանց ցուցմունքներն ինչպես կարող էին արդարացնել դիմողին կամ վեր հանել գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքներ:

42. Մնացած մեղադրյալները` V.S.-ն, I.F.-ն, V.B.-ն և I.C.- ն, գործի նյութերին ծանոթանալն ավարտել էին 2001թ. համապատասխանաբար օգոստոսի 2-ին, 3-ին, հոկտեմբերի 2-ին և 5-ին: Գործով վարույթն իրականացնող դատախազը 2001թ. հոկտեմբերի 5-ին տեղեկացրել է դիմողին, որ բոլոր կողմերն արդեն ավարտել են նախաքննության նյութերին ծանոթանալը:

43. 2001թ. հոկտեմբերի 8-ին դատախազությունը ստորագրել է դիմողի և մյուս չորս մեղադրյալների դեմ կազմված վերջնական մեղադրական եզրակացությունը: Այնուհետև, գործը փոխանցվել է Ռիգայի շրջանային դատարան: 2001թ. հոկտեմբերի 11-ին շրջանային դատարանի իրավասու դատավորը նախաքննության արդյունքում հավաքված ապացույցները բավարար է համարել և որոշում կայացրել մեղադրյալին դատի տալու մասին: Ինչ վերաբերում է դիմողի նկատմամբ կիրառվող խափանման միջոցին` դատավորը որոշել է նրան պահել կալանքի տակ՝ առանց որևէ պատճառաբանության:

44. 2001թ. հոկտեմբերի 12-ին դիմողը նույն դատավորին ներկայացրել է միջնորդություն` իրեն ազատ արձակելու խնդրանքով: Նա կոչ է արել հրավիրել նախապատրաստական դատական նիստ (rīcības sēde)` իր նկատմամբ կիրառված կալանքի հիմնավորվածությունը քննելու համար: 2001թ. հոկտեմբերի 19-ի նամակով դատարանը մերժել է միջնորդությունը` հիշեցնելով դիմողին, որ վերջինս մեղադրվել է այնպիսի հանցագործության համար, որի համար նախատեսված է ցմահ ազատազրկման ձևով պատիժ, և որ ընտրված խափանման միջոցը համապատասխանում է մեղսագրվող արարքի ծանրությանը և մեղադրյալի անձին: Նաև դատավորը նշել է, որ «որևէ հիմք» չկա նախապատրաստական նիստ հրավիրելու համար: Վերջապես նա նկատել է, որ դիմողը հնարավորություն կունենա գործն ըստ էության քննող դատական նիստում կրկնել կալանքից ազատելու մասին միջնորդությունը և տեղեկացրել, որ այդ նիստը նշանակվել է 2003թ.-ին:

45. 2001թ. հոկտեմբերի 31-ին դիմողը Ռիգայի շրջանային դատարանի նախագահին միջնորդել է կրկին քննել իր կալանավորման հիմնավոր լինելու հանգամանքը և արագացնել իր գործի քննությունը, հատկապես գնահատելով այն փաստը, որ երկարացված կալանքը խախտում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ կետերը: 2001թ. նոյեմբերի 9-ի նամակով նախագահը նրան պատասխանել է, որ ինքը իրավասու չէ վերանայել գործը քննող դատավորների կողմից ընդունված դատավարական որոշումների հիմնավորվածությունը: Ինչ վերաբերում է գործի քննության ժամկետներին, ապա նախագահը հաստատել է, որ անհնարին է այն արագացնել: Ըստ նրա` «միջնորդությունները և դիմումները, որոնք դատարան են ներկայացվել գործի քննությունը «ողջամիտ ժամկետում» իրականացնելու վերաբերյալ, չեն եղել ըստ էության, քանի որ դատարանն աշխատել է այն ռեսուրսների սահմաններում, որոնք տրամադրվել են պետության կողմից»:

46. Ի հակառակն առաջին նիստի նշանակման սկզբնական ամսաթվի, գործի ըստ էության քննությունը սկսվել է 2002թ. հունիսի 26-ին: Դատարանի առջև դիմողն իրեն մեղավոր չի ճանաչել: 2002թ. օգոստոսի 14-ին դատախազությունը ներկայացրել է մեղադրանքը: Հաջորդ օրը` 2002թ. օգոստոսի 15-ին, խոսք է տրվել պաշտպանության կողմի փաստաբաններին:

47. 2002թ. սեպտեմբերի 13-ին կայացված դատավճռով Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանը դիմողին քննարկվող հանցագործության կազմակերպիչ է ճանաչել: Այդուհանդերձ, դատարանը հաստատել է, որ դիմողի և մյուս երկու մեղադրյալների մոտ սպանության դիտավորությունն ապացուցված չէ. արդյունքում, նրանք մեղավոր են ճանաչվել դիտավորությամբ առողջությանը ծանր վնաս պատճառելու մեջ, որն անզգուշությամբ առաջացրել է մահ:

Մյուս կողմից, V.B.-ն մեղավոր է ճանաչվել սպանության և ապօրինաբար սառը զենք կրելու մեջ: Միաժամանակ, հաստատվել է, որ V.B.-ի և V.S.-ի ձերբակալումից հետո դիմողը մյուս երկու մեղադրյալներին փոխանցել է խոշոր չափերի գումարներ` արտերկիր նրանց փախուստն ապահովելու համար: Ի վերջո, դատարանը գտել է, որ առևտրային կաշառք տալու մեջ դիմողի մեղավորությունը բավարար չափով ապացուցված է: Արդյունքում, շրջանային դատարանը դիմողին դատապարտել է տասներկու տարվա ազատազրկման: Մյուս մեղադրյալները ևս դատապարտվել են ծանր պատիժներ կրելու. V.B.-ն` տասնյոթ տարի, I.F.-ն` տասներկու տարի, I.C.- ն` տասը տարի ազատազրկման: Ինչ վերաբերում է V.S.-ին, ապա նա դատապարտվել է չորս տարվա ազատազրկման՝ պատիժը պայմանականորեն չկիրառելու պայմանով:

48. Այս դատավճռի դեմ դիմողը և մյուս մեղադրյալները վերաքննիչ բողոք են ներկայացրել Գերագույն դատարանի քրեական գործերով պալատ: 2003թ. սեպտեմբերի 11-ի դատավճռով պալատը դիմողի` առողջությանը ծանր վնաս պատճառելու մասով մեղադրանքը թողել է անփոփոխ, իսկ առևտրային կաշառք տալու մեղադրանքով պալատը նրան արդարացրել է և ազատազրկման ձևով նրա պատիժը դարձրել տասը տարի:

49. Դիմողը վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Գերագույն դատարանի սենատ: 2004թ. փետրվարի 6-ի վերջնական որոշմամբ սենատը մերժել է նրա, ինչպես նաև մյուս դատապարտյալների բողոքները:

2. Գործին վերաբերող ներպետական իրավունքը և պրակտիկան

Ա. Նյութական իրավունքի դրույթները

50. Այն ժամանակ, երբ տեղի էին ունենում գործին վերաբերող իրադարձությունները, նոր Քրեական օրենսգրքի 117-րդ հոդվածը (1998թ. հունիսի 17-ին ընդունված և 1999թ. ապրիլի 1-ին ուժի մեջ մտած), այլ հանգամանքների հետ մեկտեղ, որպես ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված սպանություն էր որակում այն սպանությունը, որը կատարվել է «առանձնակի դաժանությամբ» (4-րդ կետ), «մեկ այլ հանցագործությունը թաքցնելու կամ դրա կատարումը հեշտացնելու նպատակով» (8-րդ կետ), ինչպես նաև այն սպանությունը, որը կատարվել է մի խումբ անձանց կողմից (10-րդ կետ):

Այս հանցագործության համար նախատեսվել է ցմահ կամ տասից քսան տարի ազատազրկման ձևով պատիժ, բացի այդ, վերոհիշյալ դրույթը նախատեսում էր լրացուցիչ պատիժներ` գույքի բռնագրավման և երեք տարին չգերազանցող ժամկետով ոստիկանական հսկողության ձևով:

51. Նույն օրենսգրքի 199-րդ հոդվածը պատիժ է սահմանում առևտրային կաշառքի համար: Նշված իրադարձությունների տեղի ունենալու ժամանակ հանցագործությունը պատժվում էր մինչև երկու տարի ժամկետով ազատազրկմամբ, կարճատև կալանքով կամ տուգանքով (կետ 1): Ռեցիդիվի կամ «զգալի չափերով գումարի» հափշտակության դեպքում սահմանված էր պատիժ` հինգ տարի ժամկետով ազատազրկման կամ վերը նշված տուգանքի կրկնապատիկի չափով (կետ 2):

Բ. Դատավարական իրավունքի դրույթները

52. Քրեական դատավարության նախկին օրենսգիրքը (KPK)` ժառանգված խորհրդային ժամանակաշրջանից և բազմաթիվ անգամ փոփոխությունների ենթարկված, կիրառելի էր քննարկվող գանգատի նկատմամբ: Այն ուժի մեջ է մնացել մինչև 2005թ. հոկտեմբերի 1-ը` այն օրը, երբ ուժի մեջ է մտել քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքը:

1. Խափանման միջոցներ

ա) Կալանքը հիմնական խափանման միջոցների համակարգում

53. Համաձայն քր.դատ.օր. 68-րդ հոդվածի` խափանման միջոց կարող է կիրառվել, երբ բավարար հիմքեր կան կարծելու, որ մեղադրյալը մտադիր է խուսափել քննությունից կամ կարող է խոչընդոտել գործով ճշմարտության բացահայտմանը: Գոյություն ունեն խափանման ութ միջոցներ` բնակության վայրը չփոխելու պարտավորություն, անձնական երաշխավորություն, գրավ, ոստիկանության հսկողություն, տնային կալանք, կալանք, ինչպես նաև երկու հատուկ միջոց, որոնք կիրառվում են համապատասխանաբար` անչափահասների և զինծառայողների նկատմամբ:

54. Քր.դատ.օր. 72-րդ հոդվածի համաձայն` խափանման միջոցն ընտրվում ու կիրառվում է հետևյալ չափանիշների հիման վրա` մեղսագրվող հանցագործության ծանրությունը, մեղադրյալի անձը, մեղադրյալի` քննությունից խուսափելու և գործով ճշմարտության բացահայտմանը խոչընդոտելու հնարավորությունը, նրա զբաղմունքը, տարիքը, ընտանեկան դրությունը, առողջական վիճակը, ինչպես նաև այլ համապատասխան չափանիշներ: Բոլոր խափանման միջոցները պետք է կիրառվեն պատշաճ ձևով պատճառաբանված որոշման հիման վրա:

55. Համաձայն 76-րդ հոդվածի` կալանքը կարող է կիրառվել միայն դատավորի որոշմամբ և միայն այնպիսի հանցագործության համար մեղադրվող անձի նկատմամբ, որի համար որպես պատիժ նախատեսված է ազատազրկումը: Կալանավորման որոշումը պետք է ընդունվի ոստիկանության և դատախազության կողմից ներկայացված ապացույցների քննության ավարտից հետո. շահագրգիռ անձի ներկայությունը սկզբունքորեն պարտադիր էր:

բ) Կալանքի ժամկետները և խափանման այդ միջոցի դեմ բողոքարկման ձևերը

56. Այն ժամանակ, երբ տեղի էին ունենում գործին վերաբերող իրադարձությունները, կալանքի ժամկետները նախատեսող և բողոքարկման համակարգը սահմանող սկզբունքները նախնական քննության և դատական քննության փուլերի համար բացարձակապես տարբեր էին:

i. Նախնական քննություն

57. Նախնական քննության փուլում (որը ներառում է հետաքննությունը և նախաքննությունը) կալանքի սկզբնական ժամկետը չի կարող գերազանցել երկու ամիսը (քր.դատ.օր. 77- րդ հոդված): Սակայն, եթե անհնարին է եղել նշված ժամկետում ավարտել նախնական քննությունը և գործն ուղարկել դատարան, նշված ժամկետում, և «եթե խափանման միջոցը փոխելու հիմքեր չկան», դատախազը կարող է դատարանին միջնորդել երկարացնել կալանքի ժամկետը: Այս պարագայում դատական նիստին մեղադրյալի և նրա պաշտպանի մասնակցությունը տեղի է ունենում «ըստ անհրաժեշտության»:

58. 2001թ. հունիսի 20-ի օրենքը (որն ուժի մեջ էր մտել 2001թ. հուլիսի 12-ին) փոփոխել էր 77-րդ հոդվածի երկրորդ մասը` այն առումով, որ կալանքի ժամկետի յուրաքանչյուր երկարացում չէր կարող գերազանցել երկու ամիսը: Կալանավորված անձը կարող էր վերադաս դատարան բողոքարկել կալանքի ժամկետի երկարացման մասին որոշումը, որը պետք է նշված բողոքը քննարկեր այն ստանալու պահից յոթնօրյա ժամկետում: Կալանավորված անձին և դատախազին լսելուց հետո, վերադաս դատարանը վերջնական որոշմամբ լուծում էր հարցը (քր.դատ.օր. 222-1 հոդված):

59. Դատավարության այս փուլում կալանքի ընդհանուր ժամկետը ոչ մի դեպքում չէր կարող գերազանցել վեց ամիսը : Եթե այդ ժամկետը լրանալուց հետո գործը դեռևս ուղարկված չէր դատարան, ապա կալանավորված անձը պետք է անմիջապես ազատ արձակվեր:

60. Քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածի հինգերորդ մասը ձևակերպված էր հետևյալ բովանդակությամբ`

«Նախաքննության ավարտից հետո և դրա համար օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետից առաջ

գործի նյութերը պետք է անմիջապես փոխանցվեն մեղադրյալին և նրա պաշտպանին, որպեսզի վերջիններս կարողանան դրանց ծանոթանալ: Այս պարագայում, այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում բոլոր մեղադրյալները ծանոթանում են նախաքննության նյութերին չի հաշվարկվում կալանքի ժամկԵտի մԵջ (…)»:

Գործնականում դատախազությունը և դատարանները սույն դրույթի երկրորդ նախադասությունը մեկնաբանում էին որպես մեղադրյալին այն ամբողջ ժամանակամիջոցի ընթացքում կալանքի տակ պահելը թույլատրող, երբ անձամբ նա, և մյուս բոլոր մեղադրյալները ծանոթանում են գործի նյութերին, նույնիսկ դատավորի կողմից կայացված վերջին որոշման ժամկետի ավարտից հետո:

ii. Դատական փուլ

61. Մեղադրական եզրակացությունը կազմելուց և ստորագրելուց հետո, դատախազությունը պետք է գործը փոխանցի դատարան (քր.դատ.օր. 209-րդ և 211-րդ հոդվածներ): Դրա ստացման պահից տասնչորսօրյա ժամկետում դատարանը պետք է, առանց մեղավորության մասին հարցը կանխորոշելու, որոշի` արդյո՞ք գործի նյութերը բավարար են մեղադրյալին դատարանի առջև կանգնեցնելու համար, կամ` արդյո՞ք գործը պետք է ուղարկվի լրացուցիչ նախաքննության կամ կարճվի:

Հիմնականում, մեղադրյալին դատի տալու մասին որոշումը (lēmums par apsūdzētā nodošanu tiesai) ընդունվում էր միանձնյա դատավորի կողմից (223-րդ և 226-րդ հոդվածներ), որը միաժամանակ պետք է որոշեր մինչ այդ կիրառված խափանման միջոցի պահպանելու, վերացնելու կամ փոխելու մասին: Եթե դատավորը գտնում է, որ կիրառված խափանման միջոցը ճիշտ է ընտրվել, ապա այն վերահաստատվում է դատարանի որոշմամբ: Հակառակ դեպքում, եթե դատավորը կասկածներ ունի միջոցի օրինականության և հիմնավորվածության վերաբերյալ, ապա նա հարցի լուծման համար նախապատրաստական նիստ է հրավիրում (rīcības sēde): Նախապատրաստական նիստում խափանման միջոցի վերաբերյալ կայացված որոշումը կարող է բողոքարկվել վերադաս դատարան:

62. Քր.դատ.օր. 241-րդ հոդվածի համաձայն` «գործի քննությունը սկսվում է դատարանում գործը ստանալու օրվանից առավելագույնը քսան օր հետո, իսկ բացառիկ դեպքերում` առավելագույնը մեկ ամիս հետո»: Այդուհանդերձ, խորհրդային ժամանակաշրջանից ժառանգված և երբեք չկիրառված այս դրույթը, երբևէ չէր կատարվել լատիշական դատարանների կողմից:

63. Սկզբունքորեն, երբ մեղադրյալը որոշմամբ կալանքի տակ է վերցվում, այդ որոշումն ուժի մեջ է մնում առաջին ատյանի դատարանում վարույթի ամբողջ ժամանակաընթացքում: Այլ կերպ ասած` 2002թ. նոյեմբերի 1-ից առաջ կալանավորման ժամկետն այդ փուլում սահմանափակված չէր: 2002թ. հունիսի 20-ի օրենքով, որն ուժի մեջ էր մտել նույն տարվա նոյեմբերի 1-ին, և որը փոփոխության էր ենթարկել քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածը, այդ ժամկետը սահմանափակեց մինչև վեց ամիս. ժամկետը պետք է հաշվարկվեր սկսած մինչդատական վարույթի նյութերը ստանալու օրից և տևեր մինչև առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատավճիռ կայացնելու օրը: Այդ ժամանակահատվածի ավարտից հետո կալանավորված անձը պետք է անմիջապես ազատ արձակվեր:

Սակայն եթե գործը վերաբերում էր «առանձնապես ծանր հանցագործություններին, որոնք կապված էին բռնաբարության կամ բռնաբարության փորձի հետ», ապա Գերագույն դատարանի սենատը կարող էր կալանավորման ժամկետը երկարացնել` գերազանցելով դրա առավելագույն ժամկետը: Սահմանադրական դատարանի 2003թ. հունիսի 27-ի որոշմամբ սահմանել էր, որ նշված դրույթի մի մասը չի համապատասխանում Սահմանադրությանը, և խորհրդարանն այն փոփոխել էր 2003թ. սեպտեմբերի 25-ի օրենքով` շահագրգիռ կողմին իրավունք վերապահելով նման բացառիկ երկարացման առնչությամբ ներկայացնել իր նկատառումները և ստանալ իր դատավարական իրավունքների պարզաբանում:

64. Գործնականում, չնայած որ տվյալ փուլում օրենսդրական ակտերով կալանավորման դեմ բողոքարկման միջոց որոշակիորեն նախատեսված չէր, դատավորները քննում էին կալանավորված անձանց ազատ արձակելու վերաբերյալ բոլոր դիմումները: Պատասխանը հաճախ ձևակերպված էր լինում սովորական նամակի ձևով, որը բողոքարկման ենթակա չէր, սակայն առավել բարդ գործերի առնչությամբ դատարանը կայացնում էր որոշում (տես` Lavents c. Lettonie, թիվ 58442/00, կետ 45, 2002թ. նոյեմբերի 28):

65. Բացի դրանից, քր.դատ.օր. 237, 248 և 465-րդ հոդվածներում փոփոխություններ մտցնող օրենքը, որն ուժի մեջ էր մտել 1999թ. ապրիլի 1-ին, նախատեսել էր դատական քննության փուլում խափանման միջոց կիրառելու մասին որոշումների բողոքարկման իրավունք: Սակայն այդ օրենքը վերաբերում էր միայն գործով դատական քննությունը սկսելուց հետո կիրառված խափանման միջոցներին: Ի հավելումն դրա, այդ իրավունքի իրականացման դեպքում գործի քննությունը պետք է հետաձգվեր առնվազն մեկ ամսով: Բողոքը կարող էր ներկայացվել համապատասխան որոշման մասին ծանուցման պահից յոթնօրյա ժամկետում: Բողոքարկման արդյունքում դատարանը պարտավորվում էր բողոքի ստացման պահից յոթնօրյա ժամկետում քննել այն:

66. Ի վերջո, 226-րդ հոդվածի 3-րդ մասը հստակեցնում էր, որ մեղադրյալը կարող էր գործի ըստ էության քննության ժամանակ կրկնել իրեն ազատ արձակելու մասին միջնորդությունը:

2. Նախնական քննության ընթացքում պաշտպանի` գործի նյութերին ծանոթանալու իրավունքը

67. Քր.դատ.օր. 97-րդ հոդվածի երրորդ մասը ձևակերպված է հետևյալ բովանդակությամբ`

«Պաշտպանն իրավունք ունի ծանոթանալու գործի բոլոր նյութերին, դրանցից գրավոր քաղվածքներ անելու կամ տեխնիկական միջոցներով դրանցից պատճեններ վերցնելու`

1) այն գործերով, որոնցում որպես մեղադրյալ են ներգրավված սույն օրենսգրքի հոդված 98-ի 1-ին և 2-րդ կետերում նախատեսված անձինք (անչափահաս կամ ֆիզիկական կամ մտավոր արատ ունեցող անձինք)` նրանց հարցաքննելու պահից,

2) բոլոր մյուս գործերով՝ շահագրգիռ անձին հարցաքննելու պահից, նախաքննություն կատարող անձի կամ դատախազի համաձայնությամբ,

3) սույն օրենսգրքի 204-րդ հոդվածով սահմանված դեպքերում՝ բոլոր գործերով (նախնական քննության ավարտից հետո և գործն ըստ էության քննելու համար դատարան ուղարկելուց առաջ)»:

68. Նույն հոդվածի 7-րդ մասն արգելում է փաստաբանին քննության ընթացքում իրեն հայտնի դարձած տեղեկությունները հրապարակել: Քր.դատ.օր. 130-րդ հոդվածը գաղտնիության այս պարտավորությունն ավելի է խստացնում` հետաքննության և նախաքննության ընթացքում տեղեկությունների հրապարակումը թույլատրելով միայն վարույթն իրականացող մարմնի կամ դատախազի համաձայնությամբ: Ըստ անհրաժեշտության՝ դատախազը պետք է նախազգուշացնի վկաներին, տուժողներին, պաշտպաններին և վարույթին մասնակցող այլ անձանց նման պարտավորության խախտման համար նախատեսված քրեական պատասխանատվության մասին:

գ) Ինչ վերաբերում է դիմողի՝ 2000թ. սեպտեմբերի 30-ից նոյեմբերի 28-ը կրած կալանքին, ապա դրա ժամկետի երկարացումը հիմնավորված է օգոստոսի 6-ին և 17-ին տեղի ունեցած` դեպքի նոր հանգամանքները պարզաբանելու անհրաժեշտությամբ, որոնք վերաբերում էին տուժողի գործողություններին: Կառավարությունը նշել էր, որ այս կապակցությամբ դիմողի 2000թ. օգոստոսի 17-ի բողոքի արդյունքում դատախազությունը հարուցել էր նոր քրեական գործ, և անհրաժեշտ էր մանրազնին ուսումնասիրել 2000թ. հունիսի 1-ին տեղի ունեցած խուզարկության արդյունքում առգրավված փաստաթղթերը: Իրականում, այդ քննությունը տևել է մինչև 2001թ. մարտի 31-ը: Բացի այդ, դիմողի մեղավորությանը վերաբերող կասկածները մնացել էին անփոփոխ, ավելին՝ դրանք ամրապնդվել էին 2000թ. օգոստոսի 17-ին արված հայտարարությամբ:

դ) Ինչ վերաբերում է 2000թ. նոյեմբերի 29-ից մինչև 2001թ. հունվարի 28-ը դիմողի կալանքին, ապա այն հիմնավորված էր դիմողի՝ 2000թ. օգոստոսի 6-ի և 17-ի հայտարարությունների իսկությունը ստուգելու անհրաժեշտությամբ: Այսպես, տուժողի վարքագծի իրավաչափ կամ հանցավոր բնույթը հաստատելու համար դատախազությունը պետք է իրականացներ հատուկ քննություն: Այդ քննության արդյունքը դատախազությանը հայտնի էր դարձել 2001թ. մարտի 14-ին, և այն ավելի էր մեծացրել դիմողի մեղավորությանը վերաբերող կասկածները:

ե) Դիմողի կալանքի ժամկետը մինչև 2001թ. մարտի 31-ը, այնուհետև` մինչև 2001թ. ապրիլի 30-ը երկարացնելու մասին որոշումը նույնպես հիմնված էր դիմողի նկատմամբ էական և բավարար կասկածների վրա, և այդ կասկածները շարունակում էին ծանրակշիռ մնալ նախաքննության ընթացքում հայտնաբերված նոր ապացույցների հիման վրա: Խոսքը վերաբերում էր հատկապես դիմողի և տուժողի կողմից իրականացված բանկային գործարքների մասին տեղեկություններին, ինչպես նաև քսանյոթ անձանց վկայություններին, որոնց հետ I.S.-ն մահվանից առաջ հեռախոսային խոսակցություններ էր ունեցել:

զ) Նույնը վերաբերել է նաև 2001թ. մայիսի 1-ից մինչև մայիսի 18-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմողի կալանքին: Արդյունքում, 2001թ. ապրիլի 30-ից առաջ ձեռք բերված ապացուցողական նյութերը (վկայություններ, Մասնավորեցման ազգային գործակալության և երկու ճամփորդական գործակալությունների կողմից տրամադրված տեղեկությունները) հաստատում էին ոչ միայն այն կասկածները, համաձայն որոնց դիմողը մասնակցություն է ունեցել I.S.-ի սպանությանը, այլ նաև նրա` առևտրային կաշառք տալու փաստը:

է) Ինչ վերաբերում է 2001թ. մայիսի 1-ից մինչև մայիսի 18-ն ընկած ժամանակահատվածին, ապա դիմողի կալանքը նույն հիմքերն ուներ, ինչ նախորդ ժամանակահատվածներում: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը կրկին վկայակոչել է դիմողի նկատմամբ գոյություն ունեցած կասկածների բավարարությունը: Նա հիշեցրել է, որ դատախազությունը մերժել էր լրացուցիչ վկաներ հարցաքննելու` դիմողի միջնորդությունը. դիմողի մեղավորությունը հաստատող տվյալները բավականաչափ հիմնավոր էին, որպեսզի կարիք չլիներ հարցաքննելու լրացուցիչ վկաների:

ը) Վերջապես, ինչ վերաբերում է 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից՝ «դիմողին դատարանի առջև կանգնեցնելու» և կալանքի տակ պահելու մասին Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանի իրավասու դատավորի որոշման օրից մինչև 2002թ. սեպտեմբերի 12-ը՝ առաջին ատյանի դատարանի կողմից դիմողին դատապարտելու օրն ընկած ժամանակահատվածին, ապա Կառավարությունն այն կարծիքին է, որ այն Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1 գ) կետի կիրառման ոլորտում չէ: Ըստ Կառավարության` այդ դրույթը թույլ է տալիս անձի կալանավորումը` «նրան իրավասու օրինական մարմնին ներկայացնելու» և կալանքի տակ պահելու նպատակով, սակայն «մեղադրյալին դատարանի առջև կանգնեցնելու մասին որոշումը» (lēmums par apsūdzētā nodošanu tiesai), որը ազդարարում է նախնական քննության ավարտը և դատական քննության սկիզբը, համապատասխանում է նշված ձևակերպմանը: Արդյունքում, ըստ Կառավարության, Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1 գ) կետը դադարում է կիրառելի լինելուց:

2. Դիմողը

72. Դիմողը առարկել է Կառավարության փաստարկների դեմ: Նա սկզբում նշել է, որ իրեն առևտրային կաշառքի համար մեղադրանք առաջադրելը երբեք իր կալանավորման համար հիմք չի հանդիսացել. այն միշտ պատճառաբանվել է սպանության մեղադրանքով: Արդյունքում, դատախազությունը երբեք առևտրային կաշառքը չի մատնանշել որպես կալանքի ժամկետի երկարացման միջնորդությունների հիմք. այդ միջնորդությունները քննող դատավորներն իրենց որոշումներում նույնպես չեն անդրադարձել դրան, արդյունքում, Կառավարությունը հիմք չունի Դատարանի առջև մեջբերել այդ մեղադրանքը:

73. Ըստ դիմողի` իր գործով նախաքննության ընթացքում իր կալանավորումը ոչ մի անգամ բավարար կասկածներով հիմնավորված չի եղել: Նա համաձայն է իր կալանքը բաժանել մի շարք հաջորդական ժամանակահատվածների, որպեսզի ցուցադրվի դրանցից յուրաքանչյուրի մասով Կառավարության կողմից բերված փաստարկների անհիմն լինելը:

74. 2000թ. հունիսի 2-ից մինչև հուլիսի 26-ը տևած կալանքի վերաբերյալ դիմողը նշել է, որ այդ ժամանակահատվածի համար չի կարող մատնացույց արվել նրա կողմից դատական պաշտպանության ներպետական միջոցները չսպառելու հանգամանքը. քննարկվող սկզբնական ժամանակահատվածը չի կարող առանձնացվել իր` կալանքի տակ գտնվելու ամբողջ ընթացքից: Նա նշել է, որ հետագայում ինքը բազմիցս դատական կարգով վիճարկել է իր կալանավորման հիմնավորվածությունը. այդ բոլոր բողոքները վերաբերել են իրեն արգելանքի տակ պահելու ամբողջ ընթացքին՝ ներառյալ սկզբնական ժամանակահատվածը: Ըստ էության, դիմողը պնդել է, որ իրեն կալանավորելու պահին միայն I.F.-ի՝ գլխավոր մեղադրյալի ցուցմունքներն էին վկայում այն մասին, որ սպանության կազմակերպիչն ինքն է : Մյուս կողմից, տուժողի դուստրը և բազմաթիվ այլ անձինք հաստատել են իր և I.S.- ի միջև եղած ընկերական կապերը: Այս հանգամանքներում նման երկարատև կալանքը (տվյալ դեպքում` երկու ամիս) որևէ կերպ հիմնավորված չէր:

75. Ինչ վերաբերում է երկրորդ ժամանակահատվածին՝ 2000թ. հուլիսի 27-ից մինչև սեպտեմբերի 29-ը, ապա դիմողը պնդել է, որ որևէ նոր հանգամանք չի հաստատում դատախազության սկզբնական կասկածները: Միակ փաստը, որն իրականում հաստատվել է այդ ժամանակահատվածում, նրա և I.F.-ի անձնական հարաբերություններն էին:

Ինչ վերաբերում է 2000թ. հուլիսի 27-ից մինչև սեպտեմբերի 29-ը տևած կալանքին, ապա դատախազության կողմից ձեռք բերված բոլոր հավանական տվյալները, որոնք վերաբերում էին դիմողի և I.S.-ի կողմից կատարված ֆինանսական մեքենայություններին և վերջինիս սպանությանը, նույնպես հիմնավորված չէին:

76. 2000թ. նոյեմբերի 29-ից մինչև 2001թ. ապրիլի 30-ը տևած կալանքի վերաբերյալ դիմողը չի վիճարկել, որ դատախազությունն իրականացրել է մի շարք քննչական գործողություններ: Սակայն, նրա կարծիքով, Կառավարությունը չի նշել որևէ կոնկրետ ապացույց, որն այդ ընթացքում ձեռք է բերվել դատախազության կողմից, և որը կարող էր հաստատել սպանության վերաբերյալ հնարավոր կասկածները: Նույնը վերաբերել է 2001թ. մայիսի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 11-ը տևած կալանքին:

77. Բացի այդ, դիմողն իրեն համարել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի էական խախտման զոհ՝ Կուրզեմ համայնքի դատարանի կողմից կալանավորման մասին որոշման ժամկետի ավարտի օրից՝ 2001թ. մայիսի 18-ից, մինչև դատարանի կողմից դիմողի նկատմամբ դատական քննություն նշանակելու մասին որոշման օրը՝ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ը, իրեն կալանքի տակ պահելու պատճառով: Իրականում, նա պետք է ազատ արձակվեր 2001թ. մայիսի 18-ին, սակայն նրա ազատ արձակումը «կասեցվել էր» քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածի 5-րդ մասի կիրառմամբ (տե՛ս վերը՝ կետ 60): Եթե տվյալ դրույթը մեկնաբանվեր Կոնվենցիայի դրույթները հաշվի առնելով՝ պետք է հասկացվեր այն իմաստով, որ գործի նյութերին ծանոթանալու ժամանակահատվածը չի մտնում կալանքի առավելագույն ժամկետի մեջ, որը կազմում է մեկ տարի և վեց ամիս: Դրան հակառակ, 77-րդ հոդվածը դատական կարգով կալանավորումը օրինականացնելու անհրաժեշտությունը չէր հետաձգում: Եթե իրավասու մարմիններն անհրաժեշտ համարեին անձին կալանքի տակ պահելը, պետք է նրա կալանքի ժամկետը երկարացվեր հետագա որոշումներով, ինչպես որ վարույթի նախորդ փուլերում: Իրավասու մարմինների կողմից իրենց այդ պարտականությունը չկատարելու պատճառով դիմողը ստիպված էր սպասել մինչև 2001թ. հոկտեմբերի 11-ը` կրկին իր կալանավորման օրինականությունը, ճշտությունն ու հիմնավորվածությունը ստուգելու համար:

78. Ի վերջո, ինչ վերաբերում է 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից մինչև առաջին ատյանի դատարանի կողմից նրան առաջին անգամ ազատազրկման դատապարտելու օրը՝ 2002թ. սեպտեմբերի 13-ը, դիմողի կալանքին, ապա դիմողը վճռականորեն առարկել է Կառավարության այն փաստարկի դեմ, որ այդ ժամանակահատվածը չէր բխում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1 գ) կետից: Հիմք ընդունելով Դատարանի պրակտիկան՝ նա պնդել է, որ այդ դրույթը կիրառելի է նշված ժամանակահատվածի նկատմամբ` մինչև առաջին ատյանի դատարանի կողմից իրեն ազատազրկման դատապարտելը:

Բ. Դատարանի գնահատականը

1. Դատարանի պրակտիկայի հիման վրա հաստատված հիմնական սկզբունքները

79. Դատարանը հիշեցնում է իր կայուն պրակտիկայի արդյունքում հաստատված սկզբունքները` Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1 գ) կետի վերաբերյալ.

ա) «Հիմնավոր կասկածները», որոնց վրա պետք է հիմնվել անձին ազատությունից զրկելիս, կազմում է ազատությունից կամայականորեն զրկելու դեմ պաշտպանության կարևորագույն տարրը, որը սահմանված է 5-րդ հոդվածի 1 գ) կետով: Հիմնավոր կասկածների գոյությունը ենթադրում է հստակ փաստեր և տեղեկություններ, որոնք կհամոզեն անշահախնդիր և օբյեկտիվ դիտորդին, որ տվյալ անձը կարող էր կատարած լինել տվյալ հանցագործությունը: Այդուհանդերձ, պարտադիր չէ, որ կասկածների տեղիք տված փաստերը նույն մակարդակի վրա լինեն այն փաստերի հետ, որոնք անհրաժեշտ են մեղադրանք առաջադրելու համար, որպիսի հարցերն առաջ են գալիս քրեական դատավարության հաջորդ փուլում (տե՛ս Murray c. Royaume-Uni, 1994թ. հոկտեմբերի 28-ի վճիռը, A no 300, Շարք A, էջ 27, կետ 55, ErdagՓz c. Turquie, 1997թ. հոկտեմբերի 22-ի վճիռը, 1997- VII ժողովածու, էջ 2314, կետ 51 և K.-F. c. Allemagne, 1997թ. նոյեմբերի 27-ի վճիռը, 1997- VII ժողովածու, էջ 2673, կետ 57):

բ) «Օրենքի հիման վրա» և «օրինական ճանապարհով» հասկացությունները, որոնք սահմանված են 5-րդ հոդվածի 1-ին կետով, հիմնականում վերաբերում են ներպետական օրենսդրությանը և պարտավորություն են սահմանում ուսումնասիրել ինչպես նյութական, այնպես էլ դատավարական իրավունքի նորմերը: Եթե ներպետական օրենսդրության մեկնաբանման ու կիրառման պարտավորությունն առաջին հերթին ընկած է ներպետական իշխանությունների, հատկապես` դատարանների վրա, ապա այլ է խնդիրն այն դեպքում, երբ խոսքը վերաբերում է այն գործերին, որոնցում ներքին օրենսդրության ոչ պատշաճ մեկնաբանումը 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի առումով հանգեցնում է Կոնվենցիայի խախտման: Նման դեպքերում Դատարանը կարող է և պետք է իրականացնի որոշակի վերահսկողություն ներպետական օրենսդրության պատշաճ կիրառման առումով (ի թիվս այլ գործերի` տե՛ս Douiyeb c. Pays-Bas [Մեծ պալատ], թիվ 31464/96, 44-45 կետեր, 4 օգոստոսի 1999, և Baranowski c. Pologne, թիվ 28358/95, կետ 50, ՄԻԵԴ (CEDH) 2000- III):

գ) ներպետական օրենսդրության հիման վրա կալանավորման «օրինականությունը» կարևոր հատկանիշ է, բայց ոչ վճռորոշ: Բացի այդ, Դատարանը պետք է համոզված լինի, որ տվյալ ժամանակահատվածում կալանավորումը համապատասխանում է 5-րդ հոդվածի 1-ին կետին, այսինքն` պաշտպանում է անձին ազատության ցանկացած կամայական զրկումից: Այդպիսով, Դատարանը պետք է համոզված լինի, որ ներպետական իրավունքն ինքնին համապատասխանում է Կոնվենցիային, ներառյալ` Դատարանի կողմից ձևակերպված կամ առաջադրված սկզբունքներին (տե՛ս, օրինակ, Erkalo c. Pays-Bas, 1998թ. սեպտեմբերի 2-ի վճիռը, Վճիռների և որոշումների ժողովածու 1998- VI, էջ 2477, կետ 52):

դ) Երկարաձգված կալանքը Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի իմաստով կարող է «օրինական» ճանաչվել միայն այն դեպքում, եթե կալանքի ժամկետի երկարացումը կատարվել է դատարանի կամ այն «պաշտոնատար անձի» որոշմամբ, որը «լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն»: Եթե նույնիսկ այդ պահանջը գրավոր ձևով ամրագրված չէ 5-րդ հոդվածի 1-ին կետում, այն բխում է 5-րդ հոդվածի ընդհանուր համատեքստից, հատկապես` 1-գ) կետի և 3-րդ կետի ձևակերպումից` զուգակցված մեկնաբանման դեպքում: Բացի այդ, habeas corpus-ի երաշխիքը, որը պարունակվում է 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետում, հանգում է այն մտքին, որ 3-րդ կետով նախատեսված սկզբնական ժամկետից երկարաձգված կալանքը պահանջում է «դատարանի» միջամտություն, որպես կամայականություններից զերծ մնալու երաշխիք (տե՛ս վերը հիշատակված Baranowsk-ի գործը, կետ 57): Սակայն կալանքի մասին որոշման մեջ բացթողումները ոչ միշտ է, որ 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով ազդում են կալանքի օրինականության վրա (տե՛ս Jėčius c. Lituanie, թիվ 34578/97, կետ 68, ՄԻԵԴ (CEDH) 2000-IX):

ե) Երբ խոսքը վերաբերում է ազատությունից զրկելուն, հատկապես կարևորվում է իրավական անվտանգության հիմնական սկզբունքին համապատասխանելը: Արդյունքում, առանցքային է, որ ազատությունից զրկելու պայմանները` ներպետական օրենսդրության իմաստով, հստակորեն որոշված լինեն, և որ օրենքն ինքնին իր կիրառմամբ կանխատեսելի լինի այն առումով, որպեսզի համապատասխանի Կոնվենցիայով ամրագրված «օրինականության» չափանիշին: Նշված չափանիշը պահանջում է, որ օրենքն ամբողջությամբ բավականաչափ հստակ լինի, որպեսզի թույլ տա քաղաքացուն ողջամտորեն կանխատեսել քննարկվող հանգամանքները, դրանց հետևանքները, որոնք կարող են հանդես գալ որոշակի ակտի տեսքով (տե՛ս Steel et autres c. Royaume-Uni, 1998թ. սեպտեմբերի 23-ի վճիռը, Ժողովածու 1998-VII, էջ 2735, կետ 54):

զ) Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված ժամանակահատվածը հիմնականում ավարտվում է այն ամսաթվին, երբ լուծվում է համապատասխան անձին առաջադրված մեղադրանքի հիմնավորվածության հարցը, ինչն իրականացվում է միայն առաջին ատյանի դատարանում (տես` Kudła c. Pologne [Մեծ պալատ], թիվ 30210/96, կետ 104, ՄԻԵԴ (CEDH) 2000-XI , և վերը հիշատակված Lavents–ի գործը, կետ 66):

2. Տվյալ գործում նշված սկզբունքների կիրառումը

80. Դատարանը քննարկվող գործում ի սկզբանե ելնում է այն հանգամանքից, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետով սահմանված ժամանակահատվածն սկսվել է 2000թ. հունիսի 1-ից` դիմողի ձերբակալման ամսաթվից: Ինչ վերաբերում է այդ ժամանակահատվածի ավարտին, ապա հակառակ Կառավարության պնդմանը, դա առաջին ատյանի դատարանի կողմից անձի դատապարտման ամսաթիվն է, այսինքն` 2002թ. սեպտեմբերի 13-ը:

81. Դատարանը նպատակահարմար է համարում վերոհիշյալ ժամանակահատվածը երեք առանձին մասերի բաժանելը` համապատասխանաբար դրանք սահմանափակելով 2001թ. մայիսի 18-ով և հոկտեմբերի 11-ով: Դատարանը հաջորդաբար կքննի այդ ժամանակահատվածներից յուրաքանչյուրում դիմողի կալանքը համապատասխանությունը Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետին:

ա) 2000թ. հունիսի 1-ից 2001թ. մայիսի 18-ն ընկած ժամանակահատվածը

82. Նախ` ինչ վերաբերում է 2000թ. հունիսի 1-ից` դիմողի ձերբակալման ամսաթվից, մինչև 2001թ. մայիսի 18-ը նրան ազատությունից զրկելուն, ապա Դատարանը գտնում է, որ նրա նկատմամբ գոյություն ունեցող կասկածները հասնում էին ճշմարտացիության պահանջվող աստիճանին: Իրականում, այդ կասկածները հիմնված էին մի շարք կոնկրետ փաստերի և մնացած չորս մեղադրյալների՝ իրար համապատասխանող ցուցմունքների վրա (տե՛ս վերը՝ կետ 10), որոնք թույլ էին տալիս կարծել, որ դիմողը կարող էր I.S.-ի սպանության կազմակերպիչը լինել: Հաշվի առնելով քննարկվող ողջ ժամանակահատվածը, Դատարանը նաև չի հաստատում, որ վերոհիշյալ կասկածները վերացել էին այդ ընթացքում. ընդհակառակը, դիմողի որոշ խոստովանություններ և հայտարարություններ (տե՛ս վերը՝ 14, 22 և 33 կետեր), ինչպես նաև երկու կանանց միջև ֆինանսական կապերը կարող էին ավելի ուժեղացնել կասկածները: Մյուս կողմից, հաշվի առնելով, որ դիմողը հնարավորություն ուներ կազմակերպել և ֆինանսավորել իր հանցակիցների փախուստն արտասահման, Դատարանը ոչ մի զարմանալի կամ ոչ ողջամիտ հանգամանք չի տեսնում այն ենթադրության մեջ, որ դիմողն անձամբ կարող էր փախուստի դիմել կամ առնվազն խուսափել վարույթից:

Հաշվի առնելով գործով առկա բոլոր հանգամանքները` Դատարանը որևէ պատճառ չի տեսնում դատախազության և Կուրզեմ համայնքի դատարանի դիրքորոշումը կասկածի տակ դնելու համար` դիմողի նկատմամբ առկա կասկածների ճշմարտացիության առումով:

83. Ի վերջո, Դատարանը գտնում է, որ դիմողը չի վիճարկել իր կալանքի տվյալ մասի ձևական «օրիանականությունը»` այն իմաստով, որ որոշում կայացնելով նրա կալանավորման մասին, հետագայում կալանքի ժամկետը հաջորդաբար երկարացնելով մինչև 2001թ. մայիսի 18-ը, Կուրզեմ համայնքի դատարանը գործել է քր.դատ.օր. 68-րդ, 76-րդ և 77-րդ հոդվածներով հստակ սահմանված իր իրավասությունների շրջանակում (տե՛ս վերը՝ 53, 55, 57 և 58 կետեր):

84. Ամփոփելով` Դատարանը գտնում է, որ Կուրզեմ համայնքի դատարանը սկզբունքորեն գործել է առկա ներպետական օրենսդրությանը համապատասխան. Դատարանն ընդունում է, որ վիճարկվող ժամանակահատվածի ընթացքում դիմողին ազատությունից զրկելը հիմնավորված է` 5-րդ հոդվածի 1- գ) կետի իմաստով:

բ) 2001թ. մայիսի 18-ից հոկտեմբերի 11-ի նախնական կալանքը

85. Դատարանը նշում է, որ 2001թ. ապրիլի 30-ի որոշմամբ, որը հաստատվել է վերադաս դատարանի կողմից, Կուրզեմ համայնքի դատարանը դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացրել է մինչև 2001թ. մայիսի 18-ը: Այդ ամսաթվին կալանքի մասին որոշման ժամկետն ավարտվել է: Այդուհանդերձ, դիմողն ազատ չի արձակվել: Իրականում, չի վիճարկվում, որ 2001թ. մայիսի 18-ից հոկտեմբերի 11-ը, այսինքն` չորս ամիս քսաներեք օրվա ընթացքում դիմողը մնացել է արգելանքի տակ` առանց որևէ դատական որոշման: Այդ փաստն ինքնին բավարար է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետի խախտում արձանագրելու համար (տե՛ս վերը՝ կետ 79-դ):

86. Տվյալ դեպքում թվում է, թե դիմողը կալանքի տակ պահվել է քր.դատ.օր. 77-րդ հոդվածի 5-րդ մասի հիման վրա, որը սահմանում է` «այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում բոլոր մեղադրյալները ծանոթանում են նախնական քննության նյութերին, չի հաշվարկվում նախնական կալանքի ժամանակահատվածի մեջ»: Սակայն, Դատարանի գտնում է, որ այդ ձևակերպումը բավականաչափ որոշակի չէ, այն գործի առնչությամբ կասկածներ է առաջացնում ու թույլ է տալիս մի քանի մեկնաբանություն (վերապահումներով տե՛ս վերը հիշատակված Jėčius–ի գործը, 57-59 կետեր): Բոլոր դեպքերում, հստակորեն դրանից չէր բխում ո՛չ մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու պարտականությունը, ո՛չ էլ այն, որ դա կատարվում է առանց որևէ դատական որոշման: Այդ դրույթը, այդպիսով, անհամատեղելի է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի` «օրինականության» պահանջի հետ (տե՛ս վերը՝ կետ 79-ե):

Իրականում թվում է, թե նախնական կալանքի ժամկետի ինքնաբերաբար երկարացումը լատիշական իշխանությունների համար ընդունված համընդհանուր պրակտիկայի արդյունք է, որը որևէ օրենսդրական հստակ հիմք չունի և ակնհայտորեն ուղղված է քր.դատ.օր. բացթողումները լրացնելուն: Սակայն Դատարանն արդեն հաստատել է, որ նման պրակտիկան հակասում է իրավական պաշտպանության սկզբունքներին և կամայականությունների դեմ պաշտպանությանը, որոնք կազմում են Կոնվենցիայի և իրավական պետության հիմնաքարերը (տե՛ս վերը հիշատակված Baranowski–ի գործը, 54-57 կետեր):

87. Մյուս կողմից, Դատարանը հիշեցնում է, որ Լիտվային առնչվող մի շարք գործերում ինքը հաստատել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտումը լիտվական իրավունքի նմանատիպ դրույթ կիրառելու փաստով (տե՛ս` բացի վերը նշված Jėčius–ի գործով վճռից, Grauslys c. Lituanie, թիվ 36743/97, 39-41 կետեր, 2000թ. հոկտեմբերի 10, Butkevičius c. Lituanie, թիվ 48297/99, 36-39 կետեր, ՄԻԵԴ (CEDH) 2002-II, և Stašaitis c. Lituanie, թիվ 47679/99, 58-61 կետեր, 2002թ. մարտի 21): Ներկա գործով այլ եզրահանգման գալու որևէ պատճառ Դատարանը չի տեսնում:

Հետևաբար, դիմողի նկատմամբ 2001թ. մայիսի 18-ից մինչև հոկտեմբերի 11-ը կիրառված նախնական կալանքը հակասում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետին:

գ) 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից 2002թ. սեպտեմբերի 13-ի նախնական կալանքը

88. Ինչ վերաբերում է 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից հետո ընկած ժամանակահատվածին, ապա Դատարանը հաստատում է, որ Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանի իրավասու դատավորը որոշում է կայացրել դիմողին կալանքի տակ պահելու մասին: Այդ որոշման իրավական հիմք են ծառայել քր.դատ.օր. 223 և 226 հոդվածները (տե՛ս վերը՝ կետ 61), որոնք սահմանում են դատարան ուղարկված գործը վարույթ ընդունած դատավորի լիազորությունը մեղադրյալի նկատմամբ կայացնելու նման որոշում: Այդպիսով, քննարկվող ժամանակահատվածի ընթացքում դիմողի կալանքը «օրինական» էր ներպետական իրավունքի իմաստով, կատարված էր «օրենքով սահմանված կարգով» և հիմնված էր իրավասու դատավորի կողմից կայացված կալանավորման մասին որոշման վրա:

Ինչ վերաբերում է դիմողի նկատմամբ կասկածների ճշմարտացիությանը, ապա Դատարանը կարող է միայն հղում կատարել նախորդ ժամանակահատվածի վերաբերյալ իր կատարած եզրահանգումներին (տե՛ս վերը` 82-84 կետեր):

89. Հետևաբար, կարելի է նշել, որ դիմողի նկատմամբ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից մինչև 2002թ. սեպտեմբերի 13-ը կիրառված նախնական կալանքը համապատասխանում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետին:

1. Կառավարությունը

92. Ի սկզբանե Կառավարությունը պնդել` չնայած այն բանին, որ դիմողին կալանքի տակ պահելու հիմքը նրան մեղսագրվող հանցագործությունների ծանրությունն է, այդուհանդերձ, կան նաև այլ հանգամանքներ: Մասնավորապես, հիշեցվում են Ռիգայի շրջանային դատարանի կողմից բերված հետևյալ հիմքերը` դիմողի փախուստի վտանգը, նրա կողմից քննությանը խոչընդոտելու վտանգը, նրա անձը, այն հանգամանքը, որ հանցագործությունը կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից, և նոր հանցանք կատարելու վտանգը: Ընդունելով, որ դատարանների պատճառաբանությունները շատ հակիրճ էին, և որ դրանք սահմանափակվում էին օրենքով սահմանված հիմքերը նշելով` առանց որևէ հստակ բացատրության, թե ինչին են դրանք վերաբերում, Կառավարությունը պնդել է, որ այդ պատճառաբանությունը բավարար է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով: Իրականում դատավորները պատշաճ կերպով ծանոթացել են երկու կողմերի բացատրություններին` ներառյալ դատախազության կողմից ներկայացված բազմաթիվ ապացուցողական նշանակություն ունեցող նյութերին:

93. Հանցագործության ծանրության առումով Կառավարությունը հիշեցրել է, որ դիմողը մեղադրվում էր այնպիսի հանցանք կատարելու մեջ, որի համար նախատեսված է պատիժ` ցմահ ազատազրկման ձևով: Մեղսագրված երկու հանցագործությունների ծանրությունը, միասին վերցրած, բավարար է ցույց տալու այն վտանգը, որին կենթարկվեր հասարակությունը, եթե դիմողն ազատ արձակվեր: Նույն մտահոգությունները հիմնավորել են դատական քննության ընթացքում դիմողին կալանքի տակ պահելը: Իրականում, այդ ժամանակաշրջանում, մեղադրյալներից մեկը` V.S.-ն, ազատ է արձակվել կալանքից և վերցվել ոստիկանության հսկողության ներքո. այստեղ ևս գործում եղած նյութերը տասնվեց վկաների անուններ են պարունակում, որոնք դեռ պետք է հարցաքննվեին շրջանային դատարանի կողմից: Այդ բոլոր վկաների անվտանգությունը, այդպիսով, կարող էր վտանգվել, եթե դիմողը նախքան դատաքննությունն ազատ արձակվեր:

94. Ինչ վերաբերում է դիմողի` փախուստի կամ քննությունից խուսափելու ռիսկին, Կառավարությունը գտել է, որ այդ կապակցությամբ դատախազության և դատավորների մտավախությունները հիմնավոր էին հետևյալ պատճառներով: Նախևառաջ, դիմողը գիտակցում էր, որ կարող է կրել ցմահ ազատազրկում, հատկապես, եթե նա մեղավոր ճանաչվեր մեղսագրվող երկու հանցագործությունների համար: Բացի այդ, նման պատիժը կրելու վախը կարող էր դիմողին ստիպել դիմել փախուստի: Դրա հետ մեկտեղ, նախնական քննության սկզբից ևեթ դատախազությունը տիրապետում էր ճշմարիտ և համապատասխան ապացույցների, որոնց համաձայն` դիմողը I.F.- ին էր փոխանցել զգալի չափով գումար, որպեսզի վերջինս և նրա մյուս հանցակիցները կարողանան լքել Լատվիան: Այս պարագայում իշխանությունները դիմողին ազատ արձակելու մտավախություն ունենալու հիմնավոր պատճառներ ունեին: Կառավարությունը ճանաչել է այն հանգամանքը, որ 2000թ. փետրվարի 17-ից` I.S.-ի սպանության օրվանից հետո, դիմողը բազմաթիվ ուղևորություններ է կատարել արտասահման (առաջին ուղևորությունը տեղի է ունեցել սպանության հաջորդ օրը), և որ նա միշտ վերադարձել է Լատվիա: Այդուհանդերձ, նա չի գտել, որ այդ փաստը բավարար է փախուստի մտադրության բացակայությունն արձանագրելու համար: Իրականում, բոլոր այդ մեկնումներն ու ժամանումները տեղի են ունեցել այն ժամանակ, երբ ո՛չ դիմողը, ո՛չ նրա հանցակիցները դեռևս գործով որպես կասկածյալ ներգրավված չէին:

95. Բացի այդ, առկա էին ստույգ պատճառներ դիմողին կասկածելու ոչ միայն փախուստի մտադրության, այլ նաև վկաներին` իրենց ցուցմունքները փոխելու նպատակով կաշառելու մեջ: Այդ տեսանկյունից, Կառավարությունը նշել է չորս վկաների օրինակը, որոնք քննության ընթացքում անսպասելի փոխել են իրենց ցուցմունքները հօգուտ դիմողի և նրա հանցակիցների, դրա հետ մեկտեղ, 2003թ. մարտի 13-ին Ռիգա քաղաքի Կենտրոն համայնքի առաջին ատյանի դատարանն այդ չորս վկաներից մեկին դատապարտեց սուտ ցուցմունք հոդվածով:

96. Դիմողի անձի վերաբերյալ պատճառաբանությունները, որոնք նշված էին Ռիգա քաղաքի շրջանային դատարանի 2001թ. ապրիլի 17-ի և հոկտեմբերի 11-ի որոշումներում, Կառավարությունը հավասարապես տեղին է համարել կալանքի ժամկետի երկարացումը պատճառաբանելու համար: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը նշել է, որ նախաքննության տարբեր փուլերում դիմողը տվել է իրարից էապես տարբերվող, մինչև անգամ` իրար հակասող ցուցմունքներ: Նշված փաստը կասկածի տակ է դրել նրա տված բոլոր ցուցմունքների ճշմարտացիությունը, և դատախազությունն ստիպված մանրամասնորեն ստուգել է նրա հայտնած բոլոր տվյալների իսկությունը կամ առնվազն ճշմարտանմանությունը: Այդ պատճառով Կառավարությունը դիմողի մոտ չի նկատել որևէ դրական բնութագիր, որը հնարավոր կդարձներ նրա ազատ արձակումը:

97. Կառավարությունը Դատարանի ուշադրությունը հրավիրել է այն փաստի վրա, որ դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնելով` դատավորները կուրորեն չեն բավարարել դատախազության միջնորդությունները: Իրականում Կուրզեմ համայնքի առաջին ատյանի դատարանի 2001թ. մարտի 29-ի որոշումը դիմողին կալանքի տակ է պահվել մեկ ամիս ժամկետով` դատախազության պահանջած երկուսի փոխարեն: Նույն դատարանի 2001թ. ապրիլի 30-ի որոշումը դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացրել է միայն 18 օրով: Այդպիսի ժամկետ գրավոր ձևով պահանջվել էր դատախազության կողմից դատավարական որոշ գործողություններ ավարտելու նպատակով:

98. Ի վերջո, Կառավարությունը ճանաչել է, որ դիմողը կալանավայրում է մնացել 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից` այն օրվանից հետո, երբ վերջինիս գործն ուղարկվել էր դատարան, մինչև 2002թ. հունիսի 26-ը, երբ Ռիգայի շրջանային դատարանը նրա գործով սկսել էր դատական քննությունը: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը հղում է կատարել Wemhoff c. Allemagne գործով 1968թ. հունիսի 27-ի վճռին (Շարք A, թ.7), որի համաձայն` «եթե կալանավորված մեղադրյալն իրավունք ունի, որ իր գործը քննվի առանձնակի արագությամբ, ապա նա պետք է չխանգարի դատավորների կողմից` ի հայտ եկած հանգամանքների վրա ամբողջությամբ լույս սփռելուն ուղղված ջանքերին, որոնք գործադրվել են հնարավորություն ստեղծելու ինչպես պաշտպանության, այնպես էլ մեղադրանքի կողմի համար ներկայացնելու իրենց ապացույցները և բացատրությունները և խոր ուսումնասիրությունից հետո արտահայտվելու հանցագործության գոյության և պատժի վերաբերյալ» (տե՛ս նշված տեղում, էջ 26, Իրավունքի հարցեր, կետ 17): Կառավարությունն այն կարծիքին է, որ նշված դրույթը համանմանության (անալոգիայի) կարգով կիրառելի է այն մեղադրյալի կալանքի առնչությամբ, ով կալանքի տակ է գտնվում գործը դատարան ուղարկելու և դատական քննությունը սկսելու պահերի միջև: Իրականում, դատավորները պետք է օգտվեն որոշակի ժամանակահատվածից, որպեսզի ծանոթանան գործի նյութերին և պատրաստվեն դատական քննությանը:

2. Դիմողը

99. Ըստ դիմողի` իր կալանավորման ժամանակահատվածը չի համապատասխանել 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով «ողջամիտ ժամկետի» պահանջին: Այս կապակցությամբ նա պնդել է, որ դատախազության և դատարանների կողմից բերված hիմնավորումները չափազանց հակիրճ են իր երկարաձգված կալանքը հիմնավորելու համար: Այսպես, նրա պաշտպանները բազմիցս միջնորդել են դատախազությանը` նրան ազատ արձակելու կամ ազատ արձակումը նախապատրաստելու խնդրանքով. այդ բոլոր միջնորդությունները պարունակել են փաստարկ` հիմնված Կոնվենցիայի վրա: Ավելին, նրա կալանքի ժամկետը երկարացնելու մասին կամ նման երկարացումների դեմ նրա բողոքները մերժելու մասին դատարանների որոշումները կազմվել էին միանման ձևակերպումների օգտագործմամբ. այդ որոշումները չեն պարունակել դիմողի կողմից բերված փաստարկները և թույլ չեն տվել հասկանալ, թե տվյալ դեպքում ինչպես և ինչ միջոցներով էին գործում օրենքով սահմանված չափանիշները:

100. Ինչ վերաբերում է Կառավարության կողմից Դատարանին ներկայացված առավել մշակված բացատրություններին, ապա դիմողը դրանք համարել է հիմնազուրկ: Նա խստորեն առարկել է դատարանների և Կառավարության կողմից իր «անձին», որպես իրեն կալանքի տակ պահելու փաստը հիմնավորող գործոնի, անդրադառնալու դեմ: Ըստ նրա` մեղադրյալի «անձը», որպես բարոյական չափանիշներով որոշվող հասկացություն, չի կարող առանցքային նշանակություն ունենալ նրան կալանքի տակ պահելու համար` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ խոսքը վերաբերում է օրենքով հստակ սահմանված չափորոշիչներին: Այդպիսով, նման չափորոշիչներն բացակայում են սույն գործում:

101. Նույնը վերաբերում է նաև այն պնդմանը, համաձայն որի` ազատ արձակվելով, դիմողը կարող էր նոր հանցանքներ գործել կամ հասարակության համար վտանգ ներկայացնել: Իրականում, մեղադրյալին վերագրվող հանցագործության վտանգավորությունն ինքնըստինքյան նոր հանցանք կատարելու կամ հասարակությանը վտանգելու վտանգ չի պարունակում և չի բխում Կառավարության այն դատողություններից, համաձայն որոնց` նման ռիսկը գոյություն կունենար որոշակի մասնավոր հանգամանքներում: Ինչ վերաբերում է նրան, որ Կառավարությունն անդրադարձել է դիմողին մեղսագրվող առևտրային կաշառքի հանցագործությանը, ապա նա ևս մեկ անգամ հիշեցնում է, որ այդ մեղադրանքը երբեք չի վկայակոչվել իր կալանավորումը հիմնավորելու համար: Բոլոր դեպքերում, Կառավարությունը երբևէ չի հստակեցրել, թե դիմողը կոնկրետ ու՛մ է կաշառել I.S.-ի մահից հետո:

102. Դիմողն առարկել է Կառավարության այն փաստարկի դեմ, համաձայն որի` ենթադրաբար առկա էր նրա փախուստի ռիսկը, քանի որ ոչ մի կոնկրետ փաստ այդ կապակցությամբ չի մատնանշվել: Իրականում, օրենքով նախատեսված պատժատեսակի ծանրությունը բավարար չէ ենթադրելու, որ անձը կդիմի փախուստի: Դրա հետ մեկտեղ, դիմողի կարծիքով, Կառավարությունը չի նշել ոչ մի կոնկրետ չափանիշ, որը կվկայեր այն մասին, որ վերջինս կարող էր խուսափել դատախազության կողմից իր գործով իրականացվող նախաքննությունից: Առաջին, դիմողը նշել է, որ իր մեղավորության վերաբերյալ հիմնական ցուցմունքները ստացվել են վարույթի սկզբնական փուլում, և որ մնացած մեղադրյալները, որոնցից ստացվել են ցուցմունքները, պահվում էին անազատության մեջ: Երկրորդ, բոլոր իրեղեն ապացույցները ձեռք են բերվել մինչև դիմողի խոստովանությունը՝ 2000թ. օգոստոսի 17-ը: Դա վկայում է այն մասին, որ քիչ հավանական է, որ ազատ արձակվելով` նա կկարողանար ապացույցները խեղաթյուրել կամ մյուս մեղադրյալների նկատմամբ ճնշում գործադրել:

103. Վերջապես, դիմողը կատարել է երկու լրացուցիչ նկատառում իր կալանավորման վերաբերյալ: Առաջին, երբ Կառավարությունն անդրադարձ է կատարել դիմողի կողմից իր մեղքը չընդունելուն և վարույթի տարբեր փուլերում նրա տված հակասական ցուցմունքներին, վերջինս առարկել է, որ իր դեմ ցուցմունքներ չտալն իր հիմնարար իրավունքն է, և որ ինքն իրավունք ունի փաստերի վերաբերյալ պաշտպանելու իր սեփական վարկածը, և որ այդ իրավունքի իրականացումը ոչ մի դեպքում չի կարող խոչընդոտող հանգամանք լինել: Երկրորդ, դիմողը քննադատել է Կառավարության կողմից ցուցաբերվող վերաբերմունքն իր կալանավորման նկատմամբ: Նա ընդգծել է, որ դեպքերի մեծամասնության առումով Կառավարությունը նշել է կոնկրետ փաստական հանգամանքների բացակայության մասին, որոնք ի զորու էին հերքել հնարավոր փախուստի ռիսկը, գործի արգելակումը և այլն, չնայած որ, որպես կանոն, այն պետք է փնտրեր և ցույց տար նման ռիսկի գոյությունը հաստատող հանգամանքներ:

104. Դիմողը պնդել է, որ իշխանությունները «պատշաճ ջանասիրությամբ» չեն վերաբերվել քրեական հետապնդմանն ու վարույթին: Առաջին, նա պնդել է, որ իր նկատմամբ հարուցված քրեական գործն առանձնապես բարդ չէր, դրա հետ մեկտեղ, ապացույցների մեծ մասն արդեն իսկ ձեռք էր բերվել նախաքննության սկզբում: Ինչ վերաբերում է գործով նախաքննության նյութերի մեծ ծավալին, ապա այն չափազանց մեծ չէր սպանության այլ գործերի համեմատությամբ: Երկրորդ, Կառավարության պնդումներին հակառակ, ինքը` դիմողը և իր պաշտպանները ոչինչ չեն արել նախաքննությունը խոչընդոտելու համար: Ավելին, դիմողը և իր պաշտպանները գործի նյութերին ծանոթանալն ավարտել են 2001թ. հուլիսի 18-ին: Գործի նյութերը փոխանցվել են մյուս մեղադրյալներին, որոնք սկսել են ծանոթանալ դրանց: Այդպիսով, դիմողը չի պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է հիմնավորել վերը նշված ամսաթվից հետո իրեն կալանքի տակ պահելու փաստը: Իրականում, իշխանություններն իրենք պետք է գտնեն համապատասխան լուծումներ, որպեսզի երրորդ անձանց կողմից իրենց դատավարական իրավունքների իրականացումը չվերագրվի դիմողին և վնաս չպատճառի նրան:

105. Ինչ վերաբերում է 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից մինչև 2002թ. հունիսի 26-ն ընկած ժամանակահատվածին, ապա դիմողն ընդգծել է, որ խոսքը վերաբերում է իշխանությունների կողմից մոտ ինն ամսի անգործություն ցուցաբերելուն: Նա պնդել է, որ Կառավարությունը վերոհիշյալ Wemhoff-ի գործով վճռին հղում կատարելով` իր անգործությունը հիմնավորելու համար բավարար պատճառներ չունի: Կառավարության նշածը վերաբերում է միայն դատավորի կողմից գործի քննության ժամկետների խախտմանը և ոչ թե որոշակի ժամանակահատված սպասելու ընթացքին:

Բ. Դատարանի գնահատականը

106. Դատարանն անդրադառնում է իր պրակտիկայից բխող և կալանավորման ողջամիտ բնույթը Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3- րդ կետի իմաստով որոշակիացնող հիմնարար սկզբունքներին (տե՛ս վերը հիշատակված Lavents-ի գործը, 70-71 կետեր):

107. Ինչ վերաբերում է այն ժամանակահատվածին, երբ պետք է հաշվի առնվեր Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, ապա Դատարանը հիշեցնում է, որ այն նույնն է, ինչ 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետի պարագայում, այսինքն՝ 2000թ. հունիսի 1-ից մինչև 2002թ. սեպտեմբերի 13-ն ընկած ժամանակահատվածը (տե՛ս վերը՝ կետ 80): Այդ ընթացքը, այդպիսով, տևել է երկու տարի երեք ամիս և տասներեք օր: Դատարանը նախ նշում է, որ այդ ժամանակահատվածը` որպես այդպիսին, բավականին երկարատև է` 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի իմաստով խնդիրներ առաջացնելու տեսանկյունից (տե՛ս վերջին տեղում, ինչպես նաև, ի թիվս այլոց, Sulaoja c. Estonie, թիվ 55939/00, կետ 52, 2005թ. փետրվարի 15, և Rokhlina c. Russie, թիվ 54071/00, կետ 60, 2005թ. ապրիլի 7):

108. Դատարանն այնուհետև նկատում է, որ Կուրզեմ համայնքի դատարանը դիմողի նկատմամբ նախնական կալանքի ժամկետը երկարացրել է վեց որոշումներով՝ համապատասխանաբար կայացված 2000թ. հուլիսի 26-ին, սեպտեմբերի 20-ին և նոյեմբերի 22-ին և 2001թ. հունվարի 25-ին, մարտի 29-ին և ապրիլի 30-ին: Այդ որոշումները վերադասության կարգով հաստատվել են Ռիգայի շրջանային դատարանի կողմից, որը որոշումներ է ընդունել համապատասխանաբար 2000թ. օգոստոսի 15-ին, հոկտեմբերի 17-ին և դեկտեմբերի 5-ին և 2001թ. փետրվարի 9-ին, ապրիլի 17-ին և մայիսի 11-ին: Որպես իրենց որոշումների հիմնավորում` նշված երկու ատյանները վկայակոչել են դիմողին մեղսագրվող հանցագործության ծանրությունը, այն փաստը, որ հանցանքը կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից, ինչպես նաև որոշ դեպքերում` նոր հանցանք կատարելու վտանգը և այն փաստը, որ դիմողը չի ընդունում իր մեղքը: Ինչպես նաև դրանք նշել են, որ ազատության մեջ մնալով դիմողը կարող էր «խուսափել քննությունից ու դատից, շարունակել կատարել հանցագործություններ (և) խանգարել գործով ճշմարտության բացահայտմանը»: Նույն փաստարկները երկու ատյանների կողմից ըստ էության կրկնվել են դիմողի նախնական կալանքի ողջ ընթացքում: Ռիգայի շրջանային դատարանի նախավերջին՝ 2001թ. ապրիլի 17-ի որոշումը, նշված փաստարկների շրջանակին հավելել է նաև դիմողի անձը և հաստատել նրա կողմից հանցավոր համաձայնության վտանգի իրական լինելը (տե՛ս վերը՝ կետ 38):

109. Այդ կապակցությամբ Դատարանը կարող է միայն վկայակոչել իր արդեն իսկ արտահայտած եզրահանգումները վերոհիշյալ Lavents-ի գործով (73-75 կետեր): Եվրոպական դատարանն ընդգծում է բոլոր որոշումների հիմնավորումների խիստ հակիրճ բնույթը, որոնք սահմանափակվում էին օրենքով սահմանված որոշ չափանիշներ նշելով, սակայն չէին մասնավորեցնում, թե տվյալ չափանիշներն ինչպե՛ս էին կոնկրետ դեպքում վերաբերել դիմողին: Դրա հետ մեկտեղ, թվում է, թե Կուրզեմ համայնքի դատարանի վեց որոշումները, որոնք կազմված են միևնույն նմուշօրինակի հիման վրա, կրկնում են նույն չափանիշները` նույն ձևակերպումներով: Միակ բացառությունը Ռիգայի շրջանային դատարանի 2001թ. ապրիլի 17-ի որոշումն էր, որն անդրադառնում էր դիմողի կոնկրետ գործողություններին: Ամեն դեպքում, ակնհայտ է, որ դա բավարար չէ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջը կատարելու համար:

110. Եվրոպական դատարանին ներկայացրած իր գրավոր բացատրություններում Կառավարությունը տվել է մանրամասն հստակեցում այն մասին, թե օրենքով սահմանված յուրաքանչյուր չափանիշ ինչպես կարող էր կիրառվել տվյալ դեպքում: Այդուհանդերձ, Դատարանը հիշեցնում է, որ սկզբունքորեն 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջները գնահատվում են` ելնելով դատական որոշումների հիմնավորումներից, որոնց հիման վրա կիրառվում է կալանավորումը կամ երկարացվում է կալանքի ժամկետը (տե՛ս Muller c. France, 1997թ. մարտի 17-ի վճիռ, Ժողովածու 1997-II, էջ 388, կետ 35, և, վերապահումներով, վերը հիշատակված Rokhlina-ի գործը, կետ 65 ):

111. Դատարանն ընդունում է, որ ի սկզբանե դիմողին մեղսագրվող հանցագործության ծանրությունը կարող էր բավարար լինել նրան ազատությունից զրկելը հիմնավորելու համար: Սակայն, ամեն դեպքում, կալանքի այդ հիմնավորումները ժամանակի ընթացքում դարձան անբավարար: Մասնավորապես, նախաքննության ընթացքի համար խոչընդոտներ ստեղծելու կամ գործով ճշմարտությունը բացահայտելու, ապացույցները ոչնչացնելու վտանգը, որպես դիմողի կալանքի հիմնավորում, գործով նախաքննության ավարտից հետո կորցրեց իր արդիականությունը: Սակայն խնդրո առարկա որոշումների պատճառաբանությունները փաստորեն կրկնում էին նշված փաստարկները, ինչը հստակորեն բավարար չէր Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջները կատարելու համար (տե՛ս վերը հիշատակված Lavents-ի գործը, կետ 74 )

112. Դատարանը հաստատում է նաև, որ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից (դիմողի՝ դատարանի առաջ կանգնելու ամսաթիվը) մինչև 2002թ. հունիսի 26-ը (Ռիգայի շրջանային դատարանում գործի ըստ էության քննության առաջին նիստի ամսաթիվը) կազմում էր «մեռած ժամանակահատված», որի ընթացքում որևէ քննչական գործողություն չի կատարվել. այդ ժամանակահատվածը, այդպիսով տևել է գրեթե ինն ամիս: Այս ընթացքում միայն ծանրակշիռ պատճառաբանությունները կարող էին հիմնավորել դիմողին կալանքի տակ պահելը, իսկ Դատարանը տվյալ դեպքում նման հիմնավորումներ չի հայտնաբերել:

113. Ամփոփելով, անհրաժեշտ է նշել, որ ի հիմնավորումն իրենց որոշումների` լատիշական դատարանների և նույնիսկ Կառավարության կողմից Դատարանին ներկայացված գրավոր բացատրություններում բերված հիմնավորումները բավարար չեն դիմողի կալանքի երկարացման հիմնավորման համար: Դրա հետ մեկտեղ, Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում երկարացումը հիմնավորված համարել այն հիմքով, որ իրավասու մարմինները ցուցաբերել են «պատշաճ ջանասիրություն» վարույթի նկատմամբ:

Այդպիսով, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում:

III. Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի ենթադրյալ խախտումը

Ա. Կառավարության նախնական առարկությունը

114. 2005թ. հոկտեմբերի 19-ին տրված իր լրացուցիչ բացատրություններում Կառավարությունը ներկայացրել է նախնական առարկություն Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին վերաբերող դիմողի գանգատի դեմ: Ըստ Կառավարության` գանգատի ընդունելիության հարցը լուծելուց հետո տրված իր բացատրություններում դիմողն ընդլայնել է բողոքի սահմանները` այն տարածելով նաև 2001թ. մայիսի 18-ից հոկտեմբերի 11-ն ընկած ժամանակահատվածի վրա: Սակայն, եթե նա ցանկանում էր բողոքել նաև նշված ժամանակահատվածում իր կալանավորման նկատմամբ պատշաճ դատավարական վերահսկողության բացակայության դեմ, ապա նա պետք է դա կատարեր դրա վերջնական ժամկետից սկսած վեց ամսվա ընթացքում, այսինքն՝ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից հետո: Այդ ժամանակահատվածը ավարտվել է 2002թ. ապրիլին, նշված գանգատն ուշացված է և պետք է մերժվի Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ կետերի կիրառմամբ:

115. Դիմողը որևէ բացատրություն չի ներկայացրել այս կետի կապակցությամբ:

116. Դատարանը նախևառաջ հիշեցնում է, որ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով կալանքի ժամանակահատվածը սկզբունքորեն ոչ թե միանվագ գործողություն է, այլ տևական իրավիճակ: Արդյունքում, նշված դրույթում հիշատակված վեցամսյա ժամկետը սկսվում է այն ժամանակ, երբ ավարտվում է վիճարկվող իրավիճակը: Դեպքերի մեծ մասի առումով դա համապատասխան անձին ազատ արձակելու պահն է: Բացի այդ, երբ Դատարանը կիրառում է Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետը, նա ջանում է շրջանցել պարզունակ ենթադրությունները և խուսափել ծայրահեղ ձևականությունից (տե՛ս հատկապես Jėčius-ի գործը, կետ 44):

Դրա հետ մեկտեղ, Դատարանն ընդգծում է, որ, երբ խոսքը վերաբերում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածին, ապա վեցամսյա ժամկետի դրույթի կիրառության համար հաշվի առնելու ենթակա ժամկետը կալանավորման ամբողջ ժամանակահատվածն է:

117. Անկասկած, Assanidzռ c. Gռorgie [Մեծ պալատ] գործով (թիվ 71503/01, CEDH 2004-...) Դատարանն ընդունել է հակառակ դիրքորոշում` անձի կալանավորումը բաժանելով երկու առանձին ժամանակահատվածի, որոնք նույնիսկ միմյանցից չէին տարանջատվում ազատ արձակման առումով, և քննելով դրանցից յուրաքանչյուրի նկատմամբ վեցամսյա ժամկետի մասին դրույթի ճիշտ կիրառությունը: Այդուհանդերձ, քննարկվող կալանքը պրն Ասսանիձեի նկատմամբ նախատեսվել էր երկու առանձին վարույթների շրջանակներում, որոնք ունեին բացարձակապես տարբեր օրենսդրական հիմքեր (նույն տեղում, կետ 159): Ընդհակառակը, սույն գործում խոսքը վերաբերում է միակ և միևնույն քրեական գործին: Դատարանը նշում է, որ դիմողի կալանքի մասին վերջին որոշման ժամկետի ավարտից՝ 2001թ. մայիսի 18-ից հետո նա կալանավայրում պահվել է քր.դատ.օր. 77- րդ հոդվածի 5-րդ մասի հիման վրա (տե՛ս վերը՝ կետ 60): Սակայն օրենսդրական հիմքի այս փոփոխությունը որևէ ազդեցություն չի ունեցել դիմողի վիճակին վերաբերող ո՛չ փաստերի, ո՛չ էլ իրավունքի հարցերի վրա, և վերը նշված ամսաթվից հետո դիմողը մնացել էր կալանքի տակ:

Այս պայմաններում Դատարանը գտնում է, որ վեցամսյա ժամկետի մասին դրույթը կիրառելիս պետք է հաշվի առնել դիմողի` կալանքի տակ գտնվելու ողջ ժամկետը: Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետով սահմանված կալանքի ժամկետն ավարտվել էր 2002թ. սեպտեմբերի 13-ին՝ դիմողին առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատապարտելու ամսաթվին (տե՛ս Kudła c. Pologne [Մեծ պալատ], թիվ 30210/96, կետ 104, CEDH 2000-XI, և վերը հիշատակված Lavents-ի գործը, կետ 66): Ուստի Դատարանը չի կարող որոշում կայացնել նշված գանգատի ուշացման վերաբերյալ:

118. Ըստ էության և այն իմաստով, որ Կառավարությունը դիմողին վերագրել է կամայականորեն գանգատի սահմաններն ընդլայնելու փաստը, Դատարանը հիշեցնում է, որ Կանոնակարգի 55-րդ կանոնի համաձայն, եթե պաշտպանվող կողմը ցանկանում է ներկայացնել անընդունելիության վերաբերյալ առարկության հարց, ապա պետք է դա անի գանգատի ընդունելիության վերաբերյալ իր գրավոր կամ բանավոր բացատրություններում: Տվյալ դեպքում, 2002թ. փետրվարի 28-ին Դատարանի նախկին Առաջին բաժանմունքը պաշտպանվող կողմի Կառավարությանն է փոխանցել սույն գործը, նրան առաջադրելով երկու հարց` Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի տեսանկյունից, որոնք վերաբերում էին համապատասխանաբար 2001թ. հոկտեմբերի 11- ին նախորդող և հաջորդող ժամանակահատվածներին: 2001թ. մայիսի 18-ից հոկտեմբերի 11-ն ընկած ժամանակահատվածը հստակորեն և ամբողջովին կլանվում էր վեճի առարկայի մեջ` այնպես, ինչպես այն նկարագրվել է Դատարանի կողմից: Այդուհանդերձ, Կառավարությունը կարող էր ձևակերպել այդ առարկությունը գանգատի ընդունելիության փուլում, ինչը նա չի արել: Հաշվի առնելով նման անգործության համար հիմնավոր պատճառների բացակայության փաստը` Դատարանը գտնում է, որ Կառավարությունը բաց թողնված ժամկետը վերականգնելու իրավունքը կորցրել է (վերապահումներով տե՛ս Hartman c. Rռpublique tchՌque, թիվ 53341/99, 53-54 կետեր, CEDH 2003-VIII, և Prodan c. Moldova, թիվ 49806/99, կետ 36, CEDH 2004-III):

119. Հաշվի առնելով վերը նշվածը, Դատարանը մերժում է Կառավարության նախնական առարկությունը:

Բ. Գանգատի հիմքերը

120. Դիմողը բողոքել է իր նկատմամբ կիրառված նախնական կալանքի առնչությամբ արդյունավետ դատական վերահսկողության բացակայությունից: Այդ կապակցությամբ նա մատնանշել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտման չորս հիմնական փաստեր՝ նախ, կալանքի ժամկետը երկարացնելու մասին որոշումների չափազանց հակիրճ պատճառաբանությունները, այնուհետև՝ կալանքի ժամկետը երկարացումները հիմնավորող նախաքննության նյութերը ստանալու մասին դիմողի պաշտպանի միջնորդությունը իրավասու դատավորի կողմից մերժելը, հաջորդը՝ Ռիգայի շրջանային դատարանում վարույթի անարդար բնույթը, և վերջապես՝ դատական քննության ընթացքում կալանավորման ժամկետի երկարացումը բողոքարկելու համապատասխան միջոցի բացակայությունը:

Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը սահմանում է.

«Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է»:

1. Կողմերի դիրքորոշումները

ա) Կառավարությունը

121. Դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնելու որոշումների վերաբերյալ Կառավարությունը պնդել է, որ եթե նույնիսկ այդ որոշումները չէին պարունակում կոնկրետ պատասխաններ պաշտպանության կողմի առաջադրած փաստարկների վերաբերյալ, դրանք, այնուամենայնիվ, համապատասխանում էին Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին: Իրականում, նախքան այդ որոշումները կայացնելը, դատավորները մանրամասնորեն քննել են գործի նյութերը և լսել երկու կողմերի բացատրությունները, ինչպես որ պահանջում է քր.դատ.օր. 76-րդ հոդվածը: Ինչպես նաև Կառավարությունը սխալ է համարել դիմողի այն պնդումը, համաձայն որի` որոշումները կազմվել են միևնույն ձևանմուշի հիման վրա: Այդ կապակցությամբ այն մատնանշել է որոշ տեքստային տարբերություններ` ցույց տալու համար, որ դրանք նախօրոք պատրաստված չեն եղել: Բոլոր դեպքերում, ըստ Կառավարության, միայն վերադասության կարգով Ռիգայի շրջանային դատարանի կայացրած վերջնական որոշումներն են կարևոր դեր կատարում տվյալ հանգամանքներում: Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողի գանգատը «ձևական բնույթ ունի» և Դատարանի հորդորել է ավելի շատ հաշվի առնել «բովանդակությունը, քան ձևը»:

122. Երկրորդ, ինչ վերաբերում է նրան, որ դիմողը մատնանշել է իր պաշտպանի կողմից նախաքննության նյութերին ծանոթանալու համար թույլտվություն ստանալու անհնարինությունը, ապա Կառավարությունը պնդել է. տվյալ հանգամանքներում նա չի սպառել իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները: Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը հիշեցրել է, որ քր.դատ.օր. 97-րդ հոդվածը թույլատրում է պաշտպանին ծանոթանալ նախաքննության նյութերին «պաշտպանյալին հարցաքննելու պահից՝ դատախազի կամ գործով վարույթն իրականացնող մարմնի համաձայնությամբ»:

123. Ինչ վերաբերում է վերը նշված պայմանին, Կառավարությունը պարզաբանել է, որ այն պայմանավորված էր նախաքննության ավարտից առաջ գործի նյութերի գաղտնիությունը պահպանելու անհրաժեշտությամբ: Սակայն տվյալ դեպքում դիմողի պաշտպանը չի դիմել իրավասու դատախազին` գործի նյութերը ստանալու խնդրանքով, դրա փոխարեն նա սահմանափակվել է դատավորին դիմելով՝ նյութերին ծանոթանալու անհնարինության առնչությամբ: Իրականում չի հաստատվում անգամ այն ենթադրությունը, որ պաշտպանը գործի նյութերին ծանոթանալու բանավոր միջնորդություններ է ներկայացրել, քանի դատախազության կողմից ուղարկված որևէ նամակ դա չի հաստատում:

Ճիշտ է, այդ նամակներից մեկը պաշտպանին պարզաբանում էր, որ «գործի բոլոր նյութերին ծանոթանալը հնարավոր կլինի նախաքննության ավարտից հետո», բայց այստեղ խոսքը վերաբերում է դատավարական կարգի մի պարզ հիշատակմանը, ինչը բավարար չէ ցույց տալու համար, որ պաշտպանն իրականում թույլտվություն է պահանջել: Նաև Կառավարությունը նշել է, որ այդ փաստաբանը Ռիգայի շրջանային դատարան է ներկայացրել ընդամենը երկու գրավոր բողոք խնդրո առարկա հարցով՝ 2001թ. հունվարի 31-ին և մայիսի 2-ին, չնայած որ իր պաշտպանյալին հարցաքննելու պահից նա կարող էր դա անել առնվազն վեց անգամ: Այն պահից, երբ դիմողը բաց է թողել լատիշական օրենսդրությամբ սահմանված դատավարական միջոցներից օգտվելու իր հնարավորությունը, Կառավարությունը չէր կարող ողջամիտ համարել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտումը:

124. Երրորդ, ինչ վերաբերում է դիմողին կալանքի տակ պահելու հետ կապված վարույթի ենթադրյալ անարդար բնույթին, ապա Կառավարությունը պնդել է, որ այդ վարույթը համապատասխանել է դատավարական արդարության հիմնական պահանջներին: Մասնավորապես, պաշտպանության կողմի պաշտպանին՝ դատախազության բացատրությունների վերաբերյալ խոսք ասելու հնարավորություն չտալը չի կարող համարվել կողմերի հավասարության սկզբունքի խախտում:

125. Չորրորդ, ինչ վերաբերում է 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից հետո օրինական դատական վերահսկողության բացակայությանը, ապա Կառավարությունն այն նույնպես վերոհիշյալ դրույթին հակասող չի համարել: Իրականում, երբ մեղադրյալը կանգնում է դատարանի առջև, նրա կալանավորման անհրաժեշտությունը գնահատում է գործով ըստ էության քննություն իրականացնող դատավորը: Այդպիսով, եթե դատավորը համարում է, որ գործի հանգամանքները և մեղադրյալի անձը հիմնավորում են նրան անազատության մեջ պահելը, քիչ հավանական է, որ պաշտպանությունը կկարողանա նոր փաստարկներ ներկայացնել, որոնք կհերքեն գործում եղած տեղեկությունները և կփոփոխեն դատավորի դիրքորոշումը: Կառավարությունը եզրակացրել է, որ նման վերահսկողությունը ձևական կլիներ:

բ) Դիմողը

126. Դիմողը գտել է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով հստակ պարտավորություն է նախատեսված ներպետական ատյանների համար` պատշաճ կերպով ձևակերպել մեղադրյալին կալանավորելու պատճառները: Նման պատճառաբանությունն անհրաժեշտ է դատարանների որոշումների ողջամտությունը, կալանավորման դատավարական վերահսկողությունը և մեղադրյալի պաշտպանության ռազմավարություն մշակելու հնարավորությունն ապահովելու համար. արդյունքում, այդ պահանջը հեռու է «ձևական լինելուց»: Այդպես, տվյալ դեպքում, լատիշ դատավորների կողմից արված պատճառաբանություններն ակնհայտորեն անբավարար էին, համապատասխան որոշումների մեծ մասն ըստ ձևի և բովանդակության նույնական էին:

127. Ինչ վերաբերում է պաշտպանի՝ գործի նյութերին ծանոթանալուն, ապա դիմողը պնդել է, որ ինքը սպառել է պաշտպանության ներպետական բոլոր միջոցները: Իրականում, նույնիսկ մինչև նախաքննության ավարտը նա բազմաթիվ միջնորդություններ է ներկայացրել խնդրո առարկայի վերաբերյալ: Ավելին, դատախազության իրականացված բազմաթիվ դատավարական գործողությունների ընթացքում իր պաշտպանները բազմիցս բանավոր միջնորդություններ են հարուցել գործի նյութերը ստանալու կապակցությամբ: Այդուհանդերձ, այդ բոլոր միջնորդությունները մնացել են անպատասխան: Դիմողը նշել է, որ մասնավորապես 2001թ. հունվարի 8-ի մի նամակով դատախազությունը մերժել է իր բողոքները՝ պատճառաբանելով, որ դրանք սովորաբար կազմվող ոչ մի արձանագրության մեջ չեն ներառվել: Սակայն դիմողը չի կարող պատասխանատվություն կրել դատախազության կողմից անփութություն կամ անգործություն դրսևորելու համար, որ վերջինս պատշաճ կերպով արձանագրությունը չի կազմել: Նա հայտնել է, որ գործի նյութերը ստանալու իր միջնորդություններն ապացուցված փաստ են, և որ ըստ նրա գործում նման միջնորդությունների բացակայությունն ինքնին բավարար հիմք չէ պնդելու համար, որ նա չի ներկայացրել դրանք:

128. Վերջապես, դիմողը վիճարկել է Կառավարության այն պնդումը, համաձայն որի` օրինական դատական վերահսկողությունը գործը դատարան ուղարկելուց հետո «բացարձակապես ձևական» կլիներ: Իրականում նախնական կալանքի օրինականության հարցն ամբողջությամբ տարբերվում է գործն ըստ էության քննելու փուլում: Բոլոր դեպքերում, նոր հանգամանքները միակը չեն մեղադրյալի ազատ արձակումը հիմնավորելու համար. ժամանակի բնականոն ընթացքը նույնպես պարբերաբար վերագնահատում է պահանջում անազատության մեջ նրան պահելուն կողմ և դեմ փաստերի վերհանման համար: Սակայն լատիշական իրավունքը դատական քննության փուլում չի նախատեսում որևէ համապատասխան վերահսկողություն նախնական կալանքի օրինականության նկատմամբ: Եթե նույնիսկ Ռիգայի շրջանային դատարանի իրավասու դատավորը արդյունավետորեն քննել է 2001թ. հոկտեմբերի 12-ի՝ դիմողին ազատ արձակելու վերաբերյալ միջնորդությունը, այն մերժվել է մի պարզ նամակով` առանց նիստ հրավիրելու և դիմողին իր բացատրությունները ներկայացնելու հնարավորություն տալու:

2. Դատարանի գնահատականը

ա) Դատական պրակտիկայով ձևավորված հիմնական սկզբունքները

129. Դատարանը հիշեցնում է իր պրակտիկայով ձևավորված՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի մեկնաբանմանն առնչվող սկզբունքները.

ա) համաձայն Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի` ձերբակալված կամ կալանավորված անձինք 5-րդ հոդված 1-ին կետի իմաստով իրենց ազատությունից զրկելու հետ կապված դատավարական պահանջների պահպանման և «օրինականության» ու «օրենքին համապատասխանության» անհրաժեշտ հիմքերի առկայության ստուգման իրավունք ունեն (տե՛ս ի թիվս այլ գործերի, Brogan et autres c. Royaume-Uni, 1988թ. նոյեմբերի 29-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 145-B, էջեր 34-35, կետ 65): Այդ ստուգումը պետք է կարճ ժամանակահատվածում հանգեցնի դատական որոշման կայացման, որը վերացնի կալանքը, եթե այն անօրինական է (տե՛ս վերը հիշատակված Baranowski-ի գործը, կետ 68):

բ) Ինչպես Կոնվենցիայի և արձանագրությունների մյուս բոլոր դրույթները, 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը պետք է մեկնաբանվի այնպես, որ դրանով սահմանված իրավունքները լինեն ոչ թե տեսական և պատրանքային, այլ կոնկրետ և արդյունավետ (տե՛ս Artico c. Italie, 1980թ. մայիսի 13-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 37, էջեր 15- 16, կետ 33, և SchՓps c. Allemagne, թիվ 25116/94, կետ 47, CEDH 2001-I ):

գ) բողոքարկման միջոցը` Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի իմաստով, պետք է մշտապես լինի բավարար մակարդակի վրա, առանց որի այն կորցնում է տվյալ դրույթով պահանջված մատչելիությունը և արդյունավետությունը (տե՛ս E. c. NorvՌge, 1990թ. օգոստոսի 29-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 181-A, էջեր 25-26, կետ 60, և Sakık et autres c. Turquie, 1997թ. նոյեմբերի 26-ի վճիռը, Ժողովածու 1997-VII, էջ 2625, կետ 53):

դ) 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը չի պարտադրում անդամ պետությանը հիմնել երկու մակարդակի ատյաններ ազատ արձակման մասին միջնորդությունները քննելու համար: Այդուհանդերձ, նման համակարգ ունեցող պետությունը պետք է կալանավորներին տրամադրի միևնույն երաշխիքներն ինչպես առաջին, այնպես էլ վերադաս ատյանում (տե՛ս Toth c. Autriche, 1991թ. դեկտեմբերի 12-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 224, էջ 23, կետ 84, ինչպես նաև Rutten c. Pays-Bas, թիվ 32605/96, կետ 53, 2001թ. հուլիսի 24, և Lanz c. Autriche, թիվ 24430/94, կետ 42, 2002թ. հունվարի 31):

ե) 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի հիման վրա իրականացվող վարույթը չպետք է միշտ ուղեկցվի միևնույն երաշխիքներով, ինչպես 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանվածները քրեական կամ քաղաքացիական գործերով, քանի որ այդ երկու դրույթները հետապնդում են տարբեր նպատակներ (տե՛ս Reinprecht c. Autriche, թիվ 67175/01, կետ 39, CEDH 2005-...): Այդուհանդերձ, այն պետք է միշտ օժտված լինի դատավարական բնույթով և տվյալ անձին երաշխիքներ տրամադրի, որոնք կհամապատասխանեն ազատությունից զրկելու բնույթին (տե՛ս D.N. c. Suisse, [Մեծ պալատ], թիվ 27154/95, կետ 41, CEDH 2001-III): Պարզելու համար, թե արդյոք վարույթը տրամադրու՞մ է նման երաշխիքներ, անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն մասնավոր հանգամանքները, որոնցում ընթանում է այն (տե՛ս, օրինակ, Megyeri c. Allemagne, 1992թ. մայիսի 12-ի վճիռ, Շարք A, թիվ 237-A, 11-12 էջեր, կետ 22): Բոլոր դեպքերում այդ վարույթը պետք է հնարավորինս պահպանի արդար դատավարության հիմնական պահանջները (տե՛ս Lietzow c. Allemagne, թիվ 24479/94, կետ 44, CEDH 2001-I, և վերը հիշատակված Schöps-ի գործը, կետ 44):

զ) Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետից բխող առաջին հիմնարար երաշխիքը կալանավորման դեմ բողոքը քննող դատավորի առջև արդյունավետորեն ներկայանալու իրավունքն է: Անկասկած, այդ դրույթը չի պարտադրում դատավորին խորապես ուսումնասիրել բողոքարկողի փաստարկներից յուրաքանչյուրը: Սակայն նրա տրամադրած երաշխիքները կզրկվեին իրենց իմաստից, եթե դատավորը, հիմնվելով ներպետական իրավունքի և պրակտիկայի վրա, կարողանար անհամապատասխան համարել կամ հաշվի չառնել կալանավորված անձի կողմից նշված կոնկրետ փաստերը, որոնք կարող են կասկածներ առաջացնել ազատությունից զրկելու «օրինականության» վերաբերյալ՝ 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով (տե՛ս Nikolova c. Bulgarie [Մեծ պալատ], թիվ 31195/96, կետ 61, CEDH 1999-II ):

է) Այնուհետև, Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-գ) կետի պայմաններում կալանավորված անձանց համար 5-րդ հոդվածի 4- րդ կետը պահանջում է նիստ հրավիրել (տե՛ս Kampanis c. Gréce, 1995թ. հուլիսի 13-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 318-B, էջ 45, կետ 47, և Włoch c. Pologne, թիվ 27785/95, կետ 126, CEDH 2000-XI): Այդ նիստը պետք է լինի մրցակցային, ինչը սովորաբար ենթադրում է պաշտպանի միջոցով ներկայացուցչություն և անհրաժեշտության դեպքում վկաներ կանչելու և հարցաքննելու հնարավորություն (տե՛ս Hussain c. Royaume-Uni և Singh c. Royaume-Uni, 1996թ. փետրվարի 21-ի վճիռները, Ժողովածու 1996-I, էջ 271, կետ 60, և էջ 300, կետ 68 համապատասխանաբար):

ը) Կալանավորման դեմ բերված բողոքի հիման վրա հարուցված վարույթը պետք է երաշխավորի կողմերի` դատախազության և կալանավորված անձի միջև հավասարությունը (տե՛ս վերը հիշատակված Nikolova-ի գործը, կետ 58, և Włoch-ի գործը, նույն տեղում): Այդ հավասարության ամենակարևոր պահանջներից մեկը նախաքննության նյութերի մատչելիությունն է. իրականում, դատախազության կողմից գործի կոնկրետ նյութերի հիման վրա արված հայտարարությունները և ենթադրությունները հերքելու հնարավորությունը ենթադրում է, որ պաշտպանության կողմը պետք է հնարավորություն ունենա ստանալու այդ նյութերը: Կալանավորման անհրաժեշտության գնահատման և հետագայում մեղավորության գնահատման միջև առկա է ճկուն կապ. եթե առաջին դեպքում հնարավոր է մերժել նյութերի տրամադրումը, ապա երկրորդում օրենքը պարտադիր է համարում դրանց տրամադրումը (տե՛ս Lamy c. Belgique, 1989թ. մարտի 30-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 151, 16-17 էջեր, կետ 29): Անկասկած, ներպետական իշխանությունները կարող են այդ պահանջն իրականացնել տարբեր միջոցներով, բայց այն ընդունելու մեթոդը պետք է միշտ երաշխավորի, որ պաշտպանության կողմը տեղյակ կլինի դատախազության փաստարկներին և հնարավորություն կունենա դրանք մեկնաբանել (տե՛ս վերը հիշատակված Lietzow-ի գործը, կետ 44, և Schöps-ի գործը, կետ 44)

բ) Նշված սկզբունքների կիրառումը տվյալ դեպքում

1. Դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնելու վերաբերյալ որոշումների պատճառաբանությունների վերաբերյալ

130. Դատարանը գտնում է, որ նախնական քննության ընթացքում դիմողի նկատմամբ նախնական կալանքի ժամկետը երկարացվել է վեց անգամ` 2000թ. հուլիսի 26-ին, սեպտեմբերի 20- ին, նոյեմբերի 22-ին, 2001թ. հունվարի 25-ին, մարտի 19-ին և ապրիլի 30-ին: Գործի նյութերից երևում է, որ ամեն անգամ Կուրզեմ համայնքի դատարանը որոշում է կայացրել դատախազության գրավոր դիմումի հիման վրա և նիստ հրավիրելուց հետո, որին մասնակցել են դատախազը և պաշտպանության կողմի ներկայացուցիչը: Դատարանը չգիտի, թե որոնք են վերջինիս կողմից նիստի ժամանակ բանավոր կերպով ներկայացված փաստարկները: Հակառակ դրան, Դատարանը փաստում է, որ բոլոր այդ գրավոր դիմումներում, դատախազությունը նշել է իր կողմից բացահայտված կոնկրետ փաստերը, ինչպես նաև քննչական գործողությունները, որոնք, ըստ նրա, վերաբերում էին դեպքին և հիմնավորում դիմողին անազատության մեջ պահելու անհրաժեշտությունը: Սակայն, ինչպես երևում է, իրավասու դատավորը միշտ հակիրճ և միանման ձևակերպմամբ է պատասխանել՝ պարզապես թվարկելով օրենքով սահմանված հիմքերը և ամբողջովին անտեսելով կողմերի ներկայացրած բոլոր փաստարկները:

Դատարանը չի հերքում Կառավարության այն պնդումը, որ նախքան վիճարկվող որոշումներից յուրաքանչյուրը կայացնելը դատավորը ընթերցել էր գործի նյութերը և լսել կողմերի բացատրությունները: Սակայն, դատարանի որոշումն առաջին հերթին պետք է հստակ պատճառաբանված լինի. տվյալ դեպքում վերը նշված վեց որոշումներն էլ ցույց չեն տալիս, որ դրանք ընդունելիս դատավորը հաշվի է առել իրեն ներկայացված կոնկրետ փաստերը:

131. Դրա հետ մեկտեղ, Դատարանը հաստատում է բոլոր վեց որոշումների միանման բնույթը` խմբագրական առումով: Իրականում, թվում է, թե 2000թ. հուլիսի 26-ի, սեպտեմբերի 20-ի և նոյեմբերի 22-ի որոշումները և 2001թ. հունվարի 25-ի և ապրիլի 30-ի որոշումները միանման էին ոչ միայն բովանդակային առումով, բացառությամբ ամսաթվերի, դատավորների և դատական նիստի մասնակիցների անունների և կալանավորման ժամկետների գրառումների, այլ նաև խմբագրական առումով, ներառյալ` գրելաձևը, տեքստի դասավորվածությունը և տողերի հեռավորությունը (տե՛ս վերը՝ 24, 28, 34 և 37 կետեր): Ինչ վերաբերում է 2001թ. մարտի 29-ի որոշմանը, ապա այն ձևակերպված էր ակներևաբար այլ ձևով, բայց դրա բովանդակությունը միանգամայն նույնն էր: Մյուս կողմից, մի շարք որոշումներ, որոնք կազմվել և տպագրվել էին համակարգչով, պարունակում էին դատարկ հատվածներ, որոնք պետք է լրացվեին ձեռքով. 2000թ. նոյեմբերի 22-ի որոշման մեջ դատավորի անունը նույնիսկ ուղղված էր գրիչով (տե՛ս վերը՝ կետ 28):

Այս պայմաններում միակ եզրակացությունը, որին կարող է հանգել Դատարանը, այն է, որ դիմողի կալանավորումը երկարացման մասին որոշումների տեքստերը կազմվել են նախօրոք, որոնք ամեն անգամ ենթարկվում են աննշան փոփոխությունների և յուրաքանչյուր նիստից հետո արագորեն տպագրվել ու ստորագրվել էին: Դատարանը ընդունում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի դատավարական պահանջները հիմնականում ավելի ճկուն են, քան 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանվածները, որոնք առավել խիստ են վարույթի արագության առումով (տե՛ս վերը նշված Reinprecht-ի գործը, կետ 40): Այդպիսով, Դատարանն ընդունում է, որ վարույթի իրականացման նման եղանակը ոչ միշտ է հակասում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին : Սակայն, այդպիսի հակասություն պարտադիր առկա է այն դեպքում, երբ բացակայում է կողմերի բացատրությունների արդյունավետ քննությունը: Ըստ Դատարանի` առաջին ատյանի դատարանի վիճարկվող պրակտիկան մեկնաբանվում է որպես Կոնվենցիայի 5- րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված հիմնարար երաշխիքների մերժում:

132. Դատարանը հիշեցնում է, որ դիմողի նախնական կալանքի ժամկետը երկարացնելու մասին բոլոր որոշումները բողոքարկման առարկա են դարձել Ռիգայի շրջանային դատարանում, որը դրանք հաստատել է 2000թ. օգոստոսի 15-ի, հոկտեմբերի 17-ի և դեկտեմբերի 5-ի և 2001թ. փետրվարի 9-ի, ապրիլի 17-ի և մայիսի 11-ի վերջնական որոշումներով: Նաև Դատարանը ընդունում է, որ այդ որոշումները ավելի լավ էին մշակված, քան առաջին ատյանի դատարանինը: Սակայն, այս պարագայում ևս վերադաս ատյանը վարվել է երկիմաստորեն` նշելով կատարված հանցանքի ծանրությունը, այն փաստը, որ դա կատարվել է կազմակերպված խմբի կողմից, դիմողի անձը և հանցավոր համաձայնության վտանգը` առանց հիմնավորելու նշված հղումները: Միայն շրջանային դատարանի 2001թ. ապրիլի 17-ի որոշումն էր պարունակում դիմողի կոնկրետ գործողությունները, այդուհանդերձ, այստեղ խոսքը վերաբերել է բացառության, ինչը բավարար չէ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին քննարկվող վարույթի համապատասխանությունը փաստելու համար:

133. Ի վերջո, ինչ վերաբերում է գործը դատարան ուղարկելուց հետո իրականացված վարույթին, Դատարանը նշում է, որ շրջանային դատարանի իրավասու դատավորի 2001թ. հոկտեմբերի 11-ի որոշումը, որը սահմանում էր անորոշ ժամկետով դիմողին կալանքի տակ պահել, զուրկ էր որևէ պատճառաբանությունից: Այդ որոշումը, այդպիսով, չի կարող ճանաչվել որպես քննարկվող կալանքի նկատմամբ օրինական «արդյունավետ դատական վերահսկողության» պահանջներին համապատասխանող:

134. Այսպիսով, համապատասխան պատճառաբանությունից զուրկ դատական որոշումներով դիմողի նախնական կալանքի ժամկետը երկարացնելով, լատիշական ատյանները խախտել են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը:

2. Պաշտպանության կողմի ներկայացուցչի համար նախաքննության նյութերի մատչելիության վերաբերյալ

135. Ինչ վերաբերում է նրան, որ դիմողը նշել է դատախազության մերժումը թույլատրել իր պաշտպանին ծանոթանալ նախաքննության նյութերին, ապա Դատարանն ի սկզբանե հաստատում է փաստերի վերաբերյալ կողմերի կարծիքների հակասականությունը: Դիմողը պնդել է, որ իր պաշտպանը մինչև 2000թ. հոկտեմբերի 30-ը՝ գլխավոր դատախազության` իր գործով վարույթն իրականացնող դատախազի կողմից նրա դիմումի մերժման ամսաթիվը, բանավոր կերպով դիմել է իրեն տրամադրել գործի նյութերը (տե՛ս վերը՝ կետ 26): Բոլոր դեպքերում, 2000թ. դեկտեմբերի 10-ին նա դիմել է գլխավոր դատախազություն` նույն պահանջով բողոք ներկայացնելով, որը մերժվել է (տե՛ս վերը՝ կետ 31): Կառավարությունը վիճարկել է այս պնդումը. ըստ նրա` հնարավոր չէ հաստատել նման բողոքի իրական լինելը` գործում որևէ գրավոր արձանագրման բացակայության պատճառով: Կառավարությունը, այդուհանդերձ, ընդունել է, որ Ռիգայի շրջանային դատարանին ուղղված` 2001թ. հունվարի 31-ի և մայիսի 2-ի իր բողոքներում պաշտպանության կողմը բարձրացրել է գործի նյութերին ծանոթանալու հարցը:

136. Դատարանը հիշեցնում է, որ մեղադրյալը, որը բողոքարկում է նախաքննության նյութերին ծանոթանալու անհնարինությունը, պետք է սկզբունքորեն պատշաճ կերպով անձամբ հայցի նման թույլտվություն` ներպետական օրենսդրության պահանջներին համապատասխան: Մյուս կողմից, գործում նման բողոքին վերաբերող որևէ հիշատակման բացակայությունը ինքնին բավարար չէ հիմնավորելու համար, որ այն չի ներկայացվել (տե՛ս վերը նշված Schöps-ի գործը, կետ 46): Տվյալ դեպքում Կառավարությունն ընդունել է, որ դիմողի պաշտպանը դատարանում բողոք է ներկայացրել նախաքննության նյութերին ծանոթանալու անհնարինության վերաբերյալ, սակայն այն մերժվել է` դատախազին միջնորդությամբ չդիմելու պատճառաբանությամբ: Այդ կապակցությամբ Դատարանը հիշեցնում է, որ նման դեպքերում ինչպես ազգային իշխանությունները, այնպես էլ Դատարանը պետք է սկզբունքորեն խուսափեն ձևականություններից (տե՛ս նույն տեղում, կետ 52): Այսպես, քր.դատ.օր. 97-րդ հոդվածի երրորդ մասը սահմանում է պաշտպանի իրավունքը «Դատախազի համաձայնությամբ (…) ծանոթանալու գործի բոլոր նյութԵրին (…)» : Դրա հետ մեկտեղ, այն չի նախատեսում նախքան դատարան դիմելը դատախազությանը միջնորդություն ներկայացնելու որևէ ձևական պարտականություն: Այդ պայմաններում չի կարելի դիմողի պաշտպանին մեղադրել անմիջականորեն դատարան դիմելու համար, քանի որ դատարանն իրավունք ուներ պաշտպանին ուղարկելու դատախազի մոտ՝ պահանջված համաձայնությունը ստանալու համար:

137. Դատարանն ընդունում է նախաքննության արդյունավետ իրականացման անհրաժեշտությունը, ինչը կարող է պարտադրել, որ ստացված տեղեկությունների մի մասը պահվի գաղտնի՝ մեղադրյալների կողմից ապացույցների խեղաթյուրումը կանխելու և արդարադատության իրականացումն ապահովելու համար: Սակայն այս օրինական նպատակին չի կարելի հասնել պաշտպանության կողմի իրավունքները սահմանափակելու միջոցով: Այլ կերպ` անձի կալանավորման օրինականությունը գնահատող հիմնական տեղեկությունները պետք է անպայմանորեն տրամադրվեն նրա պաշտպանին` տվյալ դեպքին համապատասխան եղանակով (տե՛ս վերը նշված Lietzow-ի գործը, կետ 47, ինչպես նաև Garcia Alva c. Allemagne, թիվ 23541/94, կետ 42, 2001թ. փետրվարի 13):

138. Բոլոր դեպքերում, ոչ ոք չի վիճարկում, որ չնայած 2001թ. դիմողը երկու անգամ բարձրացրել է իր պաշտպանի կողմից նախաքննության նյութերին ծանոթանալու անհնարինության հարցը, նման թույլտվությունը նրան չի տրվել: Ինչպես երևում է, նշված ժամանակաշրջանում արդեն իսկ մեծածավալ քրեական գործը պարունակել է մի շարք նյութեր, որոնք կարևոր դեր էին կատարում դիմողին անազատության մեջ պահելու հարցում: Խոսքը վերաբերում է ոչ միայն մյուս չորս մեղադրյալների՝ V.S., V.B., I.F. և I.C. ցուցմունքներին, որոնք դիմողին ներկայացնում էին որպես սպանության կազմակերպիչ (տե՛ս վերը՝ կետ 10), այլ նաև տարբեր ցուցմունքների, իրեղեն ապացույցների, միջազգային իրավական համագործակցության շրջանակներում կատարված փորձաքննությունների և տեղեկությունների, որոնք դատախազության՝ դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնելու մասին միջնորդություններում ամբողջապես ներկայացվել են: Այսպիսով, դիմողի նախնական կալանքի օրինականությունը վիճարկելու հնարավորություն ունենալու համար գործի նյութերին ծանոթանալու պաշտպանության կողմի հնարավորությունը հիմնաքարային էր` այն պարագայում, որ դիմողի նախնական կալանքը 2001թ. հունվարին արդեն իսկ տևել էր ավելի, քան վեց ամիս: Նման հնարավորության բացակայության պայմաններում վիճարկվող կալանավորման վերաբերյալ վարույթը չի բավարարում արդարացի դատաքննության պահանջներին համապատասխանող կողմերի իրավահավասարության կարգադրագրին:

139. Այսպիսով, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4- րդ կետի խախտում:

3. Ռիգայի շրջանային դատարանում վարույթի ենթադրյալ անարդարացի բնույթի վերաբերյալ

140. Ինչ վերաբերում է Ռիգայի շրջանային դատարանում վարույթի ենթադրյալ անարդարացի բնույթին, ապա Դատարանը հաստատում է, որ դատավարական արդարությունը և, հատկապես, դրա կարևոր բաղադրիչ հանդիսացող կողմերի հավասարությունը, խախտվել է այն փաստով, որ պաշտպանության կողմի փաստաբանը նախաքննության նյութերին ծանոթանալու հնարավորություն չի ունեցել: Դրա հիման վրա Դատարանը գտնում է, որ նշվածն ազատում է իրեն առանձին քննարկել տվյալ վարույթում արդարության հարցն ընդհանրապես:

4. Դատաքննության փուլում համապատասխան բողոքի ենթադրյալ բացակայությունը

141. Դատաքննության փուլի առումով Դատարանը գտնում է, որ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ի որոշմամբ Ռիգայի շրջանային դատարանի իրավասու դատավորը մեղադրյալին կանչել է դատաքննության՝ նրան պահելով կալանքի տակ: Դատարանը հաստատում է, որ այդ որոշումը չի համապատասխանում Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի պահանջներին (տե՛ս վերը՝ կետ 133): Սակայն, եթե նույնիսկ դա այդպես չլիներ, ապա պետք է հաշվի առնել, որ քր.դատ.օր. դրույթների համաձայն` կալանքի ժամկետի նման երկարացումը ժամանակի մեջ սահմանափակված չէր, և որ սկզբունքորեն այն մնում էր ուժի մեջ, քանի դեռ դատարանը գործն ըստ էության չէր լուծել: Այսպիսով, ինչպես երևում է, լատիշական իրավունքով դատական քննության ժամանակ կալանավորման նկատմամբ պարբերական վերահսկողություն ապահովող որևէ մեխանիզմ նախատեսված չէ: Այդ կապակցությամբ Դատարանը հիշեցնում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը չի կարող մեկնաբանվել որպես կալանքն ամեն տեսակի նախնական վերահսկողությունից ազատող միայն այն պատճառով, որ դատարանը այն նշանակել է սկզբնական որոշմամբ: Ընդհակառակը, իր բնույթից ելնելով` նշված դրույթը պահանջում է, որ համապատասխան հսկողություն իրականացվի ողջամիտ ժամկետով ընդմիջումներով (վերապահումներով տե՛ս Iribarne Pérez c. France, 1995թ. հոկտեմբերի 24-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 325-C, էջ 63, կետ 30): Եվրոպական դատարանը գտնում է, որ այդ սկզբունքը հավասարապես կիրառվում է դատական քննության փուլում` այնպես, ինչպես այն սահմանված է լատիշական իրավունքում:

142. Ճիշտ է, որ գործով վարույթն իրականացնող դատավորն արդյունավետորեն քննարկել է 2001թ. հոկտեմբերի 12-ին դիմողի կողմից ներկայացված ազատ արձակման մասին դիմումը: Սակայն, Դատարանը գտնում է, որ խոսքը պարզապես վերաբերել է լատիշական դատական պրակտիկային, որը զուրկ է հստակ նորմատիվ հիմքից և կարող է փոփոխվել ցանկացած պահի (տե՛ս վերը՝ կետ 64): Այդ եղանակն այդպիսով չէր համապատասխանում 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով պահանջվող մատչելիության և արդյունավետության պայմաններին: Եվրոպական դատարանը նաև նշում է, որ նշված դիմումը մերժվել է սովորական նամակով, որը, ըստ էության, չունի դատական որոշման բնույթ:

Անկասկած, 1999թ. ապրիլի 1-ից սկսած լատիշական օրենսդիրը քր.դատ.օր. է ներառել դատական քննության փուլում նախնական կալանքի մասին որոշման բողոքարկման կարգ: Սակայն այդ կարգը հնարավոր է կիրառել միայն գործն ըստ էության քննելու փուլը սկսելուց հետո և պայմանով, որ այդ քննությունը հետաձգվել է առնվազն մեկ ամսով (տե՛ս վերը՝ կետ 65)` պայման, որն ակնհայտորեն չէր համապատասխանում դիմողի իրավիճակին:

143. Այսպիսով, Դատարանը գտնում է, որ 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից հետո դիմողը զրկված է եղել իր նախնական կալանքը համապատասխան կարգով բողոքարկելու հնարավորությունից, որը կթույլատրեր վերահսկել դրա օրինականությունը, ինչը հանդիսանում է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում:

գ) Եզրակացություն

144. Հաշվի առնելով վերը նշվածը՝ Դատարանը եզրահանգում է, որ վարույթի տարբեր փուլերում դիմողը չի օգտվել դատավարական այն միջոցներից, որոնք նախատեսված են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով: Այդպիսով, տեղի է ունեցել նշված դրույթի խախտում:

V. Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի ենթադրյալ խախտումը

145. Դիմողը պնդել է, որ իր նկատմամբ իրականացված քրեական դատավարության տևողությունն անցել է «ողջամտության» սահմանները` Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ից կետի իմաստով: Նշված դրույթի համապատասխան մասերը սահմանում են.

«Յուրաքանչյուր ոք (…) նրան նԵրկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի (…) Դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի (…) Դատաքննության իրավունք»:

Ա. Դատավարության արդարացիությունը

146. Նախ, Դատարանը նշում է, որ 2004թ. հուլիսի 12-ին ներկայացված իր լրացուցիչ բացատրություններում դիմողը մատնանշել է մի շարք փաստեր, որոնք ենթադրաբար խախտել են քրեական դատավարության արդարության սկզբունքը: Չնայած այդ փաստերի մեծ մասն առկա է եղել 2004թ. մայիսի 6-ից առաջ, դրանք չեն ներառվել դիմողի բացատրություններում, որոնք վերաբերում էին գանգատի ընդունելիության հարցին: Նշված փաստերի հիման վրա դիմողը խնդրել է Դատարանին ոչ միայն ընթացք տալ իր բողոքներին, որոնք ընդունելի են համարվել, այլ նաև դրա հետ մեկտեղ ճանաչել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված արդար դատաքննության իրավունքի, ինչպես նաև Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-դ) կետի խախտում:

147. Կառավարությունն առարկել է և գտել, որ այստեղ խոսքը վերաբերում է դիմողի կողմից իր սկզբնական բողոքների առարկայի անընդունելի ընդլայնման մասին: Ըստ էության, դիմողի կողմից նոր ներկայացված բողոքները կա՛մ ակնհայտորեն անհիմն են, կա՛մ ուշացված:

148. Դատարանը հիշեցնում է, որ վեճի առարկան, որը նա պետք է լուծի ըստ էության, սահմանափակված է գանգատի ընդունելիության մասին իր որոշմամբ` ինչպես փաստական, այնպես էլ իրավական առումով (տե՛ս, օրինակ, վերը նշված Assanidzé-ի գործը, կետ 162, և Gennadi Naoumenko c. Ukraine, թիվ 42023/98, կետ 95, 2004թ. փետրվարի 10): Իսկ բողոքը, որը դիմողն ի սկզբանե ներկայացրել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի մասով և որը ընդունելի է համարվել 2004թ. մայիսի 6-ի որոշմամբ, վերաբերել է միայն նրա նկատմամբ իրականացված դատավարության տևողությանը և ոչ թե դատավարության արդարացիությանը: Ինչ վերաբերում է 6-րդ հոդվածի 3-դ) կետին, որը ներկայացված չէ ո՛չ գանգատում, ո՛չ էլ հետագա հաղորդումներում, ապա այն առաջին անգամ մատնանշվել է միայն գանգատի ընդունելիության մասին որոշումից հետո:

Ճիշտ է, որ որոշ դեպքերում և վարույթի շահերից ելնելով, Դատարանը կարող է ճանաչել նախկինում կատարված փաստերը, եթե դրանք կազմում են այն փաստերի շարունակությունը, որոնք հիմք են հանդիսացել գանգատի ընդունելիության համար (տե՛ս Olsson c. Suéde (թիվ 1), 1988թ. մարտի 24-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 130, էջեր 28-29, կետ 56, և Nuutinen c. Finlande, թիվ 32842/96, կետ 101, CEDH 2000-VIII): Սակայն տվյալ դեպքում խոսքը վերաբերում է գանգատի ընդունելիության մասին որոշման մեջ ընդգրկված փաստերից էապես տարբերվող փաստերի: Այն կարող էր նոր գանգատի առարկա դառնալ, ինչը տվյալ դեպքում ակնհայտորեն այդպես չէ:

149. Հետևաբար՝ սույն գործի շրջանակներում Դատարանը կսահմանափակվի բողոքների քննությամբ, որոնք ընդունելի են համարվել նրա՝ 2004թ. մայիսի 6-ի որոշմամբ: Այն չի կարող քննել ո՛չ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 3-դ) կետով, ո՛չ էլ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով բերված գանգատները, որոնք վերաբերում են վիճարկվող վարույթի արդարացիությանը:

Բ. Վարույթի տևողությունը

1. Հաշվի առնվող ժամանակահատվածը

150. Դատարանը հիշեցնում է, որ քրեական գործերով «ողջամիտ ժամկետը» սկսվում է այն պահից, երբ անձը մեղադրվում է: Խոսքը կարող է վերաբերել դատական քննությանը նախորդող մի ամսաթվի, հատկապես՝ ձերբակալմանը, մեղադրանք առաջադրելուն կամ նախաքննություն հարուցելուն: «Մեղադրելը»` Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով, կարող է սահմանվել որպես «իրավասու մարմնի կողմից արված պաշտոնական ծանուցում քրեական հանցագործություն կատարելու մասին»: Որոշ դեպքերում այն կարող է ունենալ նաև այլ դրսևորում, որը վերաբերում է հանցագործության կատարմանը և առաջացնում է «կարևոր հետևանքներ կասկածյալի իրավավիճակի համար» (տե՛ս վերը նշված Lavents-ի գործը, կետ 85):

Դատարանը գտնում է, որ դիմողի համար հաշվի առնվող 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված ժամանակահատվածը սկսվել է 2000թ. հունիսի 1-ից՝ որպես կասկածյալ հարցաքննվելու պահից: Ինչ վերաբերում է այդ ժամանակահատվածի ավարտին, ապա ոչ ոք չի վիճարկում, որ դա 2004թ. փետրվարի 6-ն է՝ դիմողի վճռաբեկ բողոքի վերջնական մերժման ամսաթիվը: Վարույթը տևել է 3 տարի 8 ամիս և 6 օր:

151. Դատարանը սկզբում հիշեցնում է, որ քրեական դատավարության տևողության «ողջամիտ» բնույթը գնահատվում է դեպքի հանգամանքներից ելնելով, և ուշադրություն դարձնելով իր պրակտիկայի արդյունքում առաջացած չափանիշներին, հատկապես գործի բարդությունը, մեղադրյալի և իրավասու մարմինների վարքագծին (տե՛ս վերը նշված Lavents-ի գործը, կետ 87, և դրանում նշված դատական պրակտիկան):

ա) Կողմերի դիրքորոշումները

1. Կառավարությունը

152. Ինչ վերաբերում է գործի բարդությանը, ապա Կառավարությունը հիշեցրել է, որ դիմողը մեղադրվում էր առանձնապես ծանր հանցագործության ֆինանսավորման և կազմակերպման մեջ, և որ այդ հանցագործությունը կատարվել է նախնական համաձայնությամբ` չորս անձանց կողմից: Այդպիսով իշխանությունները պետք է քննեին յուրաքանչյուր մեղադրյալի դերն ու շարժառիթները՝ սպանության պատկերը վերականգնելու համար: Անհրաժեշտ էր հարցաքննել յուրաքանչյուր մեղադրյալի, կատարել առերեսումներ, յուրաքանչյուր ապացույցի վերաբերյալ հարցաքննել բազմաթիվ վկաների (որոշ վկաներ հարցաքննվել են մի քանի անգամ), հետազոտել դիմողի բնակարանում և աշխատավայրում հայտնաբերված և առգրավված փաստաթղթերը և առարկաները:

153. Կառավարությունը ներկայացրել է ոստիկանության և դատախազության կողմից սույն գործով կատարված քննչական և դատավարական գործողությունների հաշվետվությունը.

ա) 2000թ. հունիսի 2-ից մինչև հուլիսի 26-ն ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը հարցաքննել է բոլոր մեղադրյալներին և 12 վկաների: Վարույթն իրականացնող մարմնին ևս 15 օր էր հարկավոր ուսումնասիրելու համար բազմաթիվ նյութերի տեղեկատվական սկավառակների բովանդակությունը, որոնք առգրավվել էին դիմողի բնակարանից` 2000թ. հունիսի 1-ին, ինչպես նաև վերջինիս հեռախոսային խոսակցությունների ցուցակը: Դատախազությունն Ինտերպոլի միջոցով վարույթ է հարուցել` պարզելու համար, թե որն էր դիմողի և տուժողի՝ Գերմանիա, Շվեյցարիա, Լիխտենշտեյն մեկնելու նպատակը: Այն դիմել է երկու լատիշական բանկերի` դիմողի կողմից կառավարվող առևտրային ընկերության բանկային հաշիվներից քաղվածքներ տրամադրելու նպատակով,

բ) 2000թ. հուլիսի 27-ից մինչև սեպտեմբերի 29-ը ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը հարցաքննել է երկու վկաների և կատարել վեց առերեսում: Ավելին, սեպտեմբերին դատախազությունը տրամադրել է լրացուցիչ 15 օր՝ հունիսի 1-ին դիմողի բնակարանից առգրավված նյութերի հետազոտման համար,

գ) 2000թ. սեպտեմբերի 30-ից մինչև նոյեմբերի 28-ն ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը հարցաքննել է երեք մեղադրյալների ու չորս վկաների և կատարել առերեսում: Ինչպես և նախորդ ժամանակահատվածի պարագայում, դատախազությանը 15 լրացուցիչ օր է անհրաժեշտ եղել 2000թ. հունիսի 1-ին դիմողի բնակարանից առգրավված իրերը ուսումնասիրելու համար,

դ) 2000թ. նոյեմբերի 29-ից մինչև 2001թ. հունվարի 28-ը ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը հարցաքննել է 13 վկաների: Երրորդ անգամ նրան հարկ է եղել կրկին զբաղվել վերը նշված խուզարկության նյութերն ուսումնասիրելով: Բացի այդ, դատախազությունը հեռահաղորդակցության երեք ընկերություններից ստացել էր դիմողի հեռախոսային խոսակցությունների ձայնագրառումները և ուսումնասիրել դրանք,

ե) 2001թ. հունվարի 29-ից մինչև մարտի 30-ն ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը շարունակել է գործի նյութերի ուսումնասիրությունը : Բացի այդ, հարցաքննել է 11 վկայի և մեղադրյալ V.B.-ին և երկու ճամփորդական գործակալություններից ստացել է փաստաթղթեր դիմողի՝ դեպի Շվեյցարիա և Դանիա ուղևորությունների մասին,

զ) 2001թ. մարտի 31-ից մինչև ապրիլի 30-ն ընկած ժամանակահատվածում դատախազությունը ծանուցել է մեղադրյալներին վերջնական մեղադրական եզրակացությունների մասին, նրանց ներկայացրել լրացուցիչ ապացույցները և հարցաքննել նրանց: Ընդհանուր առմամբ, այդ ժամանակահատվածում ընթացքում դատավարական կարգի 16 որոշումներ են ընդունվել մեղադրյալների նկատմամբ,

է) վերջապես, 2001թ. մայիսի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 11-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմողը և մյուս մեղադրյալներն ծանոթացել են գործի նյութերին` նախքան գործը դատարան ուղարկելը:

154. Դրա հետ մեկտեղ, Կառավարությունը հիշեցրել է, որ դիմողը մեղադրվել է առևտրային կաշառքի մեջ: Դատախազությունը պետք է վարույթն իրականացներ հատուկ ջանասիրությամբ, քանի որ սկզբից ևեթ քննարկվող ֆինանսական գործարքները համարվում էին I.S.-ի սպանության հիմնական դրդապատճառը: Այլ կերպ` պետք էր հաստատել դիմողի մեղավորությունը տնտեսական հանցագործության մեջ, որպեսզի պարզվեր նրա դերը սպանության մեջ:

Այսպիսով, դիմողի գործը բարդ էր: Այն նաև շատ ծավալուն էր. գործը կազմված էր 15 հատորից: Նման քանակության փաստաթղթերի ուսումնասիրությունը շատ ժամանակ էր պահանջել:

155. Ինչ վերաբերում է դիմողի վարքագծին, ապա Կառավարությունը հիշեցրել է, որ նախաքննության սկզբից ևեթ նա բազմիցս փոխել է իր ցուցմունքները: Այսպես, 2000թ. հունիսի 1-ին ձերբակալվելով` նա հերքել է I.S.-ի հետ ֆինանսական հարաբերություններ ունենալու փաստը և հայտարարել, որ չի ճանաչում մեղադրյալ I.F.-ին: Մինչդեռ, 5 օր հետո՝ հունիսի 6-ին, նա խոստովանել է, որ ճանաչում է նրան: Դիմողի նման վարքագիծը կասկածներ է հարուցել նրա բոլոր ցուցմունքների ճշմարտացիության կապակցությամբ, և դատախազությունը պետք է մանրամասնորեն ստուգեր դրանք:

156. Բացի այդ, Կառավարությունը հիշեցրել է` քանի որ դիմողի պաշտպանները մեղադրական եզրակացության ներկայացման ընթացքում չեն կարողացել ներկա գտնվել, դատախազությունը ստիպված հետաձգել էր այդ գործողությունը:

Արդյունքում, նա պահանջել է դիմողի կալանքի ժամկետի երկարացում մինչև 2001թ. մայիսի 18-ը: Ի վերջո, գործը դատարան ուղարկելուն նախորդող հինգ ամիսների ընթացքում, դիմողը և մյուս մեղադրյալները ծանոթանում էին քրեական գործի նյութերին, չնայած ինքը` դիմողը, ծանոթացումն ավարտել էր 2001թ. հուլիսի 18-ին, մյուս մեղադրյալներն այն ավարտել էին 2001թ. հոկտեմբերի 5-ին: Ի ամփոփումն` վարույթի ընթացքում բոլոր հնարավոր ձգձգումները տեղի են ունեցել դիմողի վարքագծի պատճառով:

157. Եվ հակառակը, ոչ մի էական ուշացում իշխանությունների պատճառով չի եղել: Իրականում, դատախազության կողմից քննչական գործողություններն իրականացվել են լավագույն ժամկետներում` օրինակելի արագությամբ, ինչն ամբողջությամբ արտացոլված է դատախազության կողմից դատարան ներկայացված` դիմողի կալանքի ժամկետի երկարացման միջնորդություններում: Ինչ վերաբերում է վարույթի դատական քննության փուլին, ապա Կառավարությունը նշել է, որ առաջին նիստը նշանակվել էր 2003թ.-ին, այդուհանդերձ, Ռիգայի շրջանային դատարանը որոշել էր գործին տալ որոշակի առաջնություն և այն քննել նախատեսվածից ավելի վաղ:

2. Դիմողը

158. Դիմողը պնդել է, որ իր գործով խախտվել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը: Նա նշել է, մասնավորապես, որ քր.դատ.օր. 241 հոդվածը գործն ըստ էության քննող դատավորին պարտավորեցնում է գործի քննությունը սկսել նախաքննության նյութերը ստանալու պահից 20-օրյա կամ մեկամսյա ժամկետում: Սակայն իր գործով տվյալ դրույթը չի պահպանվել:

բ) Դատարանի գնահատականը

159. Նախևառաջ Դատարանը հիշեցնում է, որ ներքին օրենսդրությամբ սահմանված ժամկետների խախտումն ինքնին չի հանգեցնում Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտման (տե՛ս օրինակ՝ G. c. Italie, 1992թ. փետրվարի 27-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 228-F, էջ 68, կետ 17, և Wiesinger c. Autriche, 1991թ. հոկտեմբերի 30-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 213, էջ 22, կետ 60): Դատարանը միայն իր դատական պրակտիկայի ընթացքում առաջացած չափանիշներով է որոշում, թե արդյո՞ք յուրաքանչյուր դեպքում «ողջամիտ ժամկետի» սահմանազանցումն առկա է, թե` ոչ:

160. Ըստ Դատարանի` տվյալ քրեական գործի բարդությունն անհերքելի է: Առաջին` մեղադրանքն առաջադրված էր հինգ անձի նկատմամբ, իշխանությունները պետք է կարողանային որոշել յուրաքանչյուրի կողմից կատարված արարքի բնույթը: Երկրորդ` Դատարանը հաշվի է առնում նախաքննության ընթացքում ձեռք բերված ապացույցների մեծ քանակը: Պարզվում է, որ դիմողի ձերբակալման օրն առգրավված փաստաթղթերը և թղթապանակները քառասուն արկղ են կազմել: Այնուհետև դատախազությունը ձեռք է բերել էական քանակություն կազմող այլ նյութեր՝ մեծ թվով վկաների ցուցմունքներ, դիմողի ծախսերի մասին վկայող փաստաթղթեր, հեռախոսային խոսակցությունների ձայնագրառումներ, փորձաքննությունների եզրակացություններ, իրեղեն ապացույցներ, ինչպես նաև օտարերկրյա իշխանություններից ստացված տեղեկություններ, որոնք տրամադրվել էին միջազգային իրավական համագործակցության շրջանակներում: Բոլոր այդ նյութերը միավորվել են մեկ գործի մեջ, որը, ի վերջո, կազմել էր 16 հատոր: Այդ ապացույցները ստանալու անհրաժեշտությունը հիմնավորված էր դատախազության կողմից Կուրզեմ համայնքի դատարան ներկայացված` դիմողի կալանքի ժամկետը երկարացնելու մասին հաջորդական միջնորդություններում: Այդ դատավարական գործողությունների իրական լինելը դիմողի կողմից երբեք կասկածի տակ չդնելը հաշվի առնելով` անհրաժեշտ է նշել, որ բոլոր այդ նյութերն իրականում ձեռք են բերվել, որ դրանք կարևոր էին գործով ճշմարտությունը բացահայտելու համար, և որ դրանց հետազոտումը դատախազության, այնուհետև դատարանի կողմից պահանջել է երկար ժամանակ:

161. Ինչ վերաբերում է լատիշական իշխանություններին, Դատարանը չի գտնում, որ նրանց վարքագիծը ձգձգումներ է առաջացրել` Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով: Իրականում, Կառավարության բացատրություններից, որոնք չեն հերքվել դիմողի կողմից, բխում է, որ դատախազությունը քննչական գործողություններն իրականացրել է բավարար արագությամբ (տե՛ս վերը` կետ 153): Ինչ վերաբերում է առաջին ատյանի դատարանում գործի ըստ էության քննությանը, որը սկսել է 2002թ. սեպտեմբերի 13-ին, ապա Դատարանն այստեղ ևս որևէ ձգձգում չի տեսնում (տե՛ս վերը` 46-47 կետեր): Մասնավորապես, Դատարանը նշում է, որ չնայած առաջին դատական նիստի ժամկետը նախապես նշանակվել է 2003թ.-ին, Ռիգայի շրջանային դատարանը համաձայնել է ավելի վաղ սկսել գործի քննությունը. այդպիսով, առաջին ատյանում վարույթը հնարավոր եղավ ավարտել 2002թ.-ին:

162. Այդ պայմաններում, Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում զբաղվել մնացած հարցերով, որոնք վերաբերում են նրան, թե արդյո՞ք վարույթի հնարավոր ուշացումները կարող էին ազդեցություն ունենալ դիմողի վարքագծի վրա: Հաշվի առնելով գործի բարդությունը և դեպքի հանգամանքները՝ նա գտնում է, որ վարույթի ամբողջական ժամկետը՝ մոտ երեք տարի և ութ ամիս՝ ներառյալ նախնական քննությունը և դատական քննությունը լատիշական երեք ատյաններում, «ողջամտության» սահմանները չի գերազանցել` Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով: Ուստի տվյալ դեպքում տեղի չի ունեցել նշված դրույթի խախտում:

VI. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի կիրառումը

163. Համաձայն Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի՝

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

Ա. Վնասը

 1. Նյութական վնաս

164. Դիմողը պահանջել է դրամական փոխհատուցում` իր գործով Կոնվենցիայի բազմաթիվ խախտումների հետևանքով իր կրած նյութական վնասի համար: Ըստ նրա` խոսքը վերաբերում է հատկապես կալանքի տակ գտնվելու ընթացքում իր տնտեսական գործունեության ընդհատմանը. նա նշում է իր կալանավորման անօրինականությունը, իր վարկաբեկումը, հուզական սթրեսային վիճակը, որոնցում նա գտնվել է և «կյանքի որակի վատթարացումը, որին նա ենթարկվել է և շարունակում է ենթարկվել»: Դիմողը հայտարարել է, որ ի վիճակի չէ Դատարանին ներկայացնել իր կրած վնասների ճշգրիտ չափը, այդուհանդերձ, ըստ նրա` այն պետք է գնահատվի առնվազն 30 000 եվրո:

165. Այս կապակցությամբ Կառավարությունը հատուկ բացատրություն չի ներկայացրել:

166. Դատարանը հիշեցնում է, որ Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածով սահմանված նյութական վնասի փոխհատուցման անհրաժեշտ պայմանը պատճառված վնասի և հաստատված խախտման միջև եղած պատճառական կապն է (տե՛ս վերը նշված Nikolova-ի գործը, կետ 73, ինչպես նաև Podkolzina c. Lettonie, թիվ 46726/99, կետ 49, CEDH 2002-II): Սակայն սույն գործով որևէ անմիջական կապ չի հաստատվել: Ինչ վերաբերում է կալանավորման հետևանքով դիմողի տնտեսական գործունեության դադարեցմանը, ապա Դատարանը հիշեցնում է, որ ինքը հաստատել է Կոնվենցիայի 5-րդ կետի 1-ին կետի խախտման բացակայությունը կալանքի տևողության մեծ մասի նկատմամբ (տե՛ս վերը կետ 90): Ինչ վերաբերում է «սթրեսային վիճակին», «վարկաբեկմանը» և այլին, ապա այստեղ խոսքն առավելապես վերաբերում է բարոյական վնասին (տե՛ս, օրինակ, վերը նշված Lavents-ի գործը, կետ 149), սակայն դիմողը բանավոր հայտարարել է, որ խախտումների փաստի հաստատումը կհամարի իր կողմից կրած ամեն տեսակի բարոյական վնասի փոխհատուցում:

Հետևաբար` Դատարանը մերժում է դիմողի բոլոր նման պահանջները:

2. Բարոյական վնասը

167. Դիմողը հայտարարել է, որ Կոնվենցիայով սահմանված` իր բազմաթիվ իրավունքների խախտումների ընդունումը և հաստատումն իր համար իր կրած բարոյական վնասի համապատասխան փոխհատուցում է: Դատարանը ոչ մի պատճառ չունի այլ կերպ վարվելու (տե՛ս վերը նշված Lavents-ի գործը, կետ 151):

Բ. Ծախքեր և ծախսեր

168. Դիմողը պահանջել է ծախսերի փոխհատուցում, որոնք կատարվել են Դատարան դիմելու նպատակով իր գործը պատրաստելու և ներկայացնելու համար: Նա հիշեցրել է, որ ի սկզբանե Դատարանում վարույթին իրեն ներկայացրել է ոչ միայն տկն Պաստիյը, այլ նաև Բեռլինի Հումբոլտի համալսարանի դասախոս պրն Դ. Կռաուսը: Այս երկու անձինք ի սկզբանե աշխատել են ժամավճարով (ժամը 125 եվրո` տկն Պաստիյը, 180 եվրո` պրն Կռաուսը): Այդուհանդերձ, հաշվի առնելով դիմողի ֆինանսական վիճակը, նրանք, ի վերջո, համաձայնել են եկել ֆիքսված վարձավճարի շուրջ: Իրավաբանական օգնության մասին պայմանագրի համաձայն, որը կնքվել է 2004թ. դեկտեմբերի 1-ին և հանձնվել Դատարանին 2005թ. հունվարի 3-ին, դիմողը պարտավորվել է տկն Պաստիյին վճարել նախնական` 8 000 եվրո, որը պետք է փոխանցվեր Դատարանի կողմից գործով որոշում ընդունելու պահից երեք ամսվա ընթացքում: Այնուհետև դիմողը պարտավորվել է նրան վճարել լրացուցիչ 4 000 եվրո` «գանգատի ընդունելիության մասին որոշումից հետո փաստաբանի ամբողջ լրացուցիչ աշխատանքի համար»: Ըստ դիմողի՝ այս գումարները ներառում են գործով տկն Պաստիյի և պրն Կռաուսի աշխատանքի բոլոր ժամերը, ինչպես նաև վարչական ծախսերը: Այդպիսով, ծախսերի ամբողջական գումարը կազմել է 12 000 եվրո:

169. Ըստ Կառավարության` դիմողի ներկայացրած ծախսերի փոխհատուցման պահանջը չի համապատասխանում Դատարանի պրակտիկայով սահմանված հիմնական չափանիշներին: Իրականում, միակ հիմնավորումը 2004թ. դեկտեմբերի 1-ի պայմանագիրն է, որը, սակայն, հստակորեն չնշելով դիմողի կողմից ենթադրաբար կատարված բոլոր ծախսերը, ակնհայտորեն բավարար չէ նշված ծախսերի իսկությունն ապացուցելու համար: Բոլոր դեպքերում, Կառավարությունն այն կարծիքին է, որ գործը շատ բարդ չէ և, հետևաբար, դիմողի կողմից ներկայացված գումարը չափազանց է: Ընդհանուր առմամբ, եթե Դատարանը որոշի դիմողի համար նշանակել փոխհատուցման գումար, այն չպետք է գերազանցի 1 000 եվրոն:

170. Դատարանը հիշեցնում է, որ Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի իմաստով ծախսերի փոխհատուցման իրավունք ունենալու համար, կողմը պետք «անհրաժեշտաբար» և «իրականում» կատարած լինի ներկայացված ծախսերը (տե՛ս Eckle c. Allemagne (հոդված 50), 1983թ. հունիսի 21-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 65, էջ 11, կետ 25): Սակայն այդ սկզբունքը պետք է մեկնաբանվի 41-րդ հոդվածի նպատակներից լույսի ներքո : Ուստի, Դատարանը միշտ ծախսերի փոխհատուցում է նշանակել այն դեպքերում, երբ հոնորարների առնվազն մի մասի վճարումը կատարել է դիմողը (տե՛ս, օրինակ, Kamasinski c. Autriche, 1989թ. դեկտեմբերի 19-ի վճիռը, Շարք A, թիվ 168, էջ 47, կետ 115 ; Koendjbiharie c. Pays-Bas, 1990թ. հոկտեմբերի 25-ի վճիռը, Շարք A, 185-B, էջ 42, կետ 35, և Iatridis c. GrՌce [Մեծ պալատ] (արդարացի բավարարում), թիվ 31107/96, կետ 55, CEDH 2000-XI): Բացի այդ, փոխհատուցում ստանալու համար ծախսերը պետք է կապված լինեն խախտման կամ խախտումների հետ և լինեն ողջամտության սահմաններում: Մասնավորապես, Դատարանի Կանոնակարգի 60-րդ կանոնի 2-րդ կետը նախատեսում է, որ բոլոր այն պահանջները, որոնք ներկայացվել են Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի հիման վրա, պետք է կետ առ կետ թվարկվեն, առանձնացվեն ըստ բաժինների և ուղեկցվեն անհրաժեշտ հիմնավորումներով, ինչի բացակայության դեպքում Դատարանը կարող է գանգատն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մերժել (տե՛ս վերը նշված Lavents-ի գործը, կետ 154)

171. Սույն գործում Դատարանը հաստատում է, որ դիմողի կողմից իր պահանջների վերաբերյալ ներկայացված միակ փաստաթուղթն իրավաբանական օգնության մասին պայմանագիրն է, որը չի հստակեցնում ո՛չ տկն Պաստիյի կողմից մատուցված ծառայությունների բնույթը, ո՛չ դրանցից յուրաքանչյուրի արժեքը: Ինչ վերաբերում է պրն Կռաուսին, ապա Դատարանը նրա մասնակցությունը չի տեսնում վարույթում, նշված պայմանագիրը կնքվել է միայն տկն Պաստիյի հետ և Դատարանում դիմողին միշտ ներկայացրել է վերջինս: Բոլոր դեպքերում, դիմողի ներկայացրած ծախսերի ամբողջական գումարը փոքր-ինչ չափազանցված է: Մյուս կողմից, Դատարանը չի վիճարկում, որ գործը որոշ առումով բարդ էր, ինչը կազդեր դիմողի կողմից գործը Դատարան ներկայացնելու հետ կապված գործողությունների վրա: Այս պայմաններում, Դատարանը, 41-րդ հոդվածի հիման վրա որոշումն արդարության սկզբունքով կայացնելով, որոշում է, որ դիմողին բոլոր ծախսերի համար տրամադրել 3 000 եվրո` հավելած դրանից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկերը (տե՛ս վերը նշված Lavents-ի գործը, նույն տեղում):

Գ. Տուգանային տոկոսները

172. Դատարանը նպատակահարմար է համարում, որպեսզի տուգանային տոկոսը գանձվի Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած փոխառության միջին տոկոսադրույքի հիման վրա` հավելած երեք տոկոս:

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ՝ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

1.մերժում է Կառավարության նախնական առարկությունը

2.վճռում է, որ 2000թ. հունիսի 1-ից մինչև 2001թ. մայիսի 18-ը և 2001թ. հոկտեմբերի 11-ից մինչև 2002թ. սեպտեմբերի 13-ը դիմողի կալանքի կապակցությամբ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում տեղի չի ունեցել,

3.վճռում է, որ 2001թ. մայիսի 18-ից մինչև հոկտեմբերի 11-ը դիմողի կալանքի կապակցությամբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5- րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում,

4.վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3- րդ կետի խախտում,

5.վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4- րդ կետի խախտում,

6.վճռում է, որ տեղի չի ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1- ին կետի խախտում,

7.վճռում է, որ խախտման հաստատումը ինքնին դիմողին պատճառված բարոյական վնասի փոխհատուցում է,

8.վճռում է,

ա) Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան՝ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից երեք ամսվա ընթացքում պատասխանող Պետությունը պետք է դիմողին վճարի 3 000 եվրո ծախսերի և ծախքերի համար, ինչպես նաև այդ գումարից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկային պարտավորությունների գումարը,

բ) վճարումը վերոհիշյալ եռամսյա ժամկետի ավարտից հետո կատարելու դեպքում այդ ժամանակահատվածի համար պետք է վճարվի տուգանային տոկոս, որը հավասար է չկատարված պարտավորության ժամանակահատվածում Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած փոխառության միջին տոկոսադրույքին` հավելած երեք տոկոս