Ե Ր Ր Ո Ր Դ  Բ Ա Ժ Ա Ն Մ ՈՒ Ն Ք

 

ՍԱՓԵՅԱՆՆ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

 

(Գանգատ թիվ 35738/03)

 

ՎՃԻՌ

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

13 հունվարի 2009

 

ՈՒԺԻ ՄԵՋ Է ՄՏԵԼ

13/04/2009

 

 Սույն վճիռը վերջնական է դառնում Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված կարգով:

Այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների:

 

Սափեյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով

 

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (Երրորդ Բաժանմունք) Պալատը, հետևյալ կազմով`

 

Josep Casadeval Ժոզեվ Քասադեվալլ, Նախագահ,

Elisabet Fura-Sandström, Ելիզաբեթ Ֆուրա

Corneliu BÎrsan,Կորնելիա Բուրսան

Boštjan M. Zupančič,Բ.Զուպանչիչ

Alvina Gyulumyan, Ալվինա Գյուլումյան

Egbert Myjer, Էգբերտ Մուջեր

Ineta Ziemele, Ինետա Զիեմել  դատավորներ,

և Stanley Naismith, Ստենլի Նեյսմիթ Բաժանմունքի քարտուղարի տեղակալ,

 

2008թ. դեկտեմբերի 9-ին կայացած դռնփակ նիստում,

Կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց նույն օրը.

 

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳ

 

1. Գործը սկիզբ է առել 2003թ. օգոստոսի 28-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության կոնվենցիայի («Կոնվենցիա») 34-րդ հոդվածի համաձայն Հայաստանի քաղաքացի Ժորա Սափեյանի («դիմումատու») կողմից ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության բերված թիվ 35738/03 գանգատի հիման վրա:

2. Դիմումատուին ներկայացնում էին Լոնդոնում գործող Մարդու Իրավունքների Քրդական Ծրագրի իրավաբաններ պրն Մ. Մյուլլերը, պրն Թ. Օթթին, պրն Ք. Յիլդիզը, տկն Ա. Սթոքը և տկն Լ. Քլարիջը, Երևանում գործող փաստաբաններ պրն Տ. Տեր-Յեսայանը և պրն Ա. Զոհրաբյանը և պրն Ա. Ղազարյանը: ՀՀ Կառավարությունը («Կառավարություն») ներկայացնում էր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում ՀՀ Կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ պրն Գ. Կոստանյանը:

3. 2005թ. հունիսի 23-ին Դատարանը որոշեց գանգատն ուղարկել Կառավարությանը: Կոնվենցիայի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն Դատարանը որոշեց իրականացնել գործի ընդունելիության և ըստ էության միաժամանակյա քննություն:

 

ՓԱՍՏԵՐԸ

 

I. ԳՈՐԾԻ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

4. Դիմումատուն ծնվել է 1954թ. և ապրում է Աշտարակում, Հայաստանի Հանրապետություն: Նա «Հանրապետություն» կուսակցության տարածքային մասնաճյուղի նախագահն է:

 

Ա. 2003թ. փետրվարի 20-ի հանրահավաքը

 

5. 2003թ. Հայաստանում կայացան նախագահական ընտրություններ առաջին և երկրորդ փուլերով՝ համապատասխանաբար փետրվարի 19-ին և մարտի 5-ին: Առաջին և երկրորդ փուլերից հետո մի շարք բողոքի երթեր կազմակերպվեցին Երևանում ընդդիմադիր կուսակցությունների կողմից:

6. 2003թ. փետրվարի 20-ին դիմումատուն Երևանում մասնակցել է հանրահավաքի, որն ըստ երևույթին շարունակվեց երթով:

7. 2003թ. փետրվարի 26-ին, երբ Երևանում պետք է կայանար մեկ այլ հանրահավաք, դիմումատուն և նրա կուսակցության երկու այլ անդամներ մեքենայով ուղևորվեցին Աշնակ գյուղից Երևան:

8. Դիմումատուն պնդում էր, որ Երևան տանող ճանապարհին նրանց մեքենան կանգնեցրել են քաղաքացիական հագուստով մի քանի անձինք, որոնք ներկայացել են որպես Արագածոտնի մարզային ոստիկանության բաժանմունքի աշխատակիցներ: Դիմումատուն և նրա գործընկերները տարվում են մարզային ոստիկանության բաժանմունք: Այնտեղից դիմումատուն տեղափոխվում է ՀՀ ոստիկանության Երևան քաղաքի կենտրոնական բաժին, որտեղ նրա դեմ հարուցվում է վարչական գործ 2003թ. փետրվարի 20-ի հանրահավաքին մասնակցելու համար:

9. Մի քանի ժամ անց նույն օրը, դիմումատուն տարվում է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարան: Այնտեղ նրան ուղեկցում են դատավոր Ա-ի մոտ, որը, լսելով դիմումատուին և նրա փաստաբանին, կարճատև նիստից հետո, ղեկավարվելով Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի («ՎԻՎՕ») 180.1 հոդվածով, դիմումատուին դատապարտում է 10 օր ժամկետով վարչական կալանքի՝ գտնելով, որ.

 

«2003 թվականի փետրվարի 20-ին [դիմումատուն] մասնակցել է չարտոնագրված երթին, որով խախտել է փողոցային երթերի ու ցույցերի կազմակերպման և անցկացման սահմանված կարգը:

 

Կատարված արարքի համար [դիմումատուն] 2003 թվականի փետրվարի 26-ին բերման է ենթարկվել ոստիկանության Կենտրոնի բաժին:

 

Դատարանում [դիմումատուի] տված բացատրությամբ և վարչական գործի քննությամբ հիմնավորվեց չարտոնված երթին [դիմումատուի] մասնակցելու փաստը»:

 

10. Որոշման մեջ նշված էր, որ այն գանգատարկման ենթակա չէ և կարող է բողոքարկվել միայն դատախազի կողմից:

11. 2003թ. փետրվարի 27-ին դիմումատուի փաստաբանը վերաքննիչ բողոք է բերում ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան և դիմում ՀՀ գլխավոր դատախազին` խնդրելով բողոքարկել առաջին ատյանի դատարանի որոշումը: Հիմնվելով մի շարք ներպետական դրույթների վրա` փաստաբանն ի սկզբանե պնդում էր, որ նա իրավունք ուներ բողոքարկել առաջին ատյանի դատարանի որոշումը: Ինչ վերաբերում է գործին ըստ էության, նա պնդում էր, որ միջամտությունը դիմումատուի՝ խաղաղ հավաքների ազատության իրավունքին հակասում էր ՀՀ Սահմանադրությանը և նախատեսված չէր օրենքով, և որ նշանակված պատիժը չափազանց խիստ էր: Փաստաբանը բողոքին կցել էր բողոքարկվող որոշման պատճենը:

12. 2003թ. մարտի 2-ին ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանի նախագահը վերանայեց դիմումատուի դատապարտումը` գտնելով, որ.

 

«[Դիմումատուն] առաջին ատյանի դատարանի որոշմամբ ենթարկվել է վարչական կալանքի… այն բանի համար, որ նա 2003թ. փետրվարի 20-ին խախտել է ժողովների, միտինգների, փողոցային երթերի ու ցույցերի կազմակերպման և անցկացման սահմանված կարգը` այն է մասնակցել չարտոնված միտինգին և փողոցային երթին:

 

Ծանոթանալով բողոքին և վարչական իրավախախտման վերաբերյալ կազմված նյութերին, գտնում եմ, որ անհրաժեշտ է [դիմումատուի] նկատմամբ նշանակված տույժի միջոցը փոխել»:

 

13. Նախագահը փոխում է պատժամիջոցը` նշանակելով վարչական տուգանք 1000 դրամի չափով (մոտավորապես 1,5 եվրո խնդրո առարկա ժամանակահատվածում) և կարգադրում է կալանքից ազատել դիմումատուին: Նույն օրը դիմումատուն ազատվում է կալանքից իր պատիժը 4 օր կրելուց հետո:

14. 2003թ. մարտի 4-ին դիմումատուի պաշտպանը ՀՀ գլխավոր դատախազության գրությամբ տեղեկացվում է, որ դիմումատուի բողոքի հիման վրա պատժամիջոցը փոխվել է, և դիմումատուն Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ ազատ է արձակվել:

 

 Բ. 2003 թվականի մայիսի 14-ի հանրահավաքը

 

15. 2003թ. դեկտեմբերի 3-ին դիմումատուն իր սկզբնական գանգատին լրացում է կատարում` բողոքելով հետևյալ իրադարձությունների կապակցությամբ:

16. 2003թ. մայիսի 14-ին նա մասնակցել է Երևանում կայացած հանրահավաքի:

17. 2003թ. մայիսի 21-ին նա բերման է ենթարկվել ոստիկանության բաժին, ապա՝ տեղափոխվել Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարան, որտեղ նրա նկատմամբ նշանակվել է վարչական տուգանք 1000 դրամի չափով 2003թ. մայիսի 14-ի չարտոնված ցույցին իր մարզի մի խումբ անձանց մասնակցությունը կազմակերպելու համար:

 

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

18. Վարչական դատավարությանը վերաբերող համապատասխան դրույթների համառոտ շարադրանքը տե´ս Գալստյանն ընդդեմ Հայաստանի (Galstyan v. Armenia) գործով վճիռը (թիվ 26986/03, պարբ. 26, 15 նոյեմբեր, 2007):

19. ՎԻՎՕ-ի 180.1 հոդվածի վերաբերյալ կողմերի վկայակոչած համապատասխան օրենսդրության համառոտ շարադրանքը (տե´ս ստորև պարբ. 33 և 34) տե´ս Մկրտչյանն ընդդեմ Հայաստանի (Mkrtchyan v. Armenia) գործով վճիռը (թիվ 6562/03, պարբ. 20-28, 11 հունվարի, 2007թ.):

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

 

I. ՎԵՑԱՄՍՅԱ ԿԱՆՈՆԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒՄԸ 2003Թ. ՓԵՏՐՎԱՐԻ 26-Ի ՈՐՈՇՄԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹՅԱՄԲ

 

20. Դիմումատուն ներկայացրել է մի շարք բողոքներ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ մասերի, 6-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ (ա-դ) մասերի, 10-րդ հոդվածի, 11-րդ հոդվածի, 13-րդ և 14-րդ հոդվածների և 1-ին Արձանագրության 3-րդ հոդվածի հիման վրա 2003թ. փետրվարի 26-ի որոշման հետ կապված:

21. Դատարանը կրկնում է, որ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն այն կարող է գործը քննության առնել միայն այն դեպքում, երբ այն ներկայացվել է վեց ամսվա ընթացքում` սկսած այն օրվանից, երբ ներպետական պաշտպանության միջոցները սպառելու գործընթացի շրջանակներում կայացվել է վերջնական որոշում (տե´ս այլոց շարքում Դանովն ընդդեմ Բուլղարիայի (Danov v. Bulgaria), թիվ 56796/00, պարբ. 56, 26 հոկտեմբեր, 2006թ.): Այնուամենայնիվ, 35-րդ հոդվածով նախատեսված պարտավորությունը պահանջում է միայն, որ դիմումատուն պետք է կանոնավոր կերպով դիմի այն պաշտպանության միջոցներին, որոնք ամենայն հավանականությամբ արդյունավետ են, բավարար և մատչելի (տե´ս այլ նախադեպերի շարքում Սեյդովիչն ընդդեմ Իտալիայի (Sejdovic v. Italy) (ՄՊ), թիվ 56581/00, պարբ. 45, ՄԻԵԴ 2006-III): Երբ որևէ արդյունավետ միջոց դիմումատուին հասանելի չէ, ժամկետը լրանում է ակտերի կամ միջոցների բողոքարկման օրվանից կամ դիմումատուին այդ ակտի կամ այդ ակտի գործողության կամ դրանով հասցված վնասի մասին հայտնի լինելու օրվանից վեց ամիս հետո (տե´ս Յանգերն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (Younger v. the United Kingdom) (որոշում), թիվ 57420/00, ՄԻԵԴ 2003-I): Այսպես, վերը նշված պահանջներին չհամապատասխանող պաշտպանության միջոցներին դիմելը ազդեցություն կունենա որոշելիս, թե որն է համարվում «վերջնական որոշում» և, համապատասխանաբար, վեցամսյա ժամկետի սկզբի հաշվարկման վրա (տե´ս Փրիսթավսկան ընդդեմ Ուկրաինայի (որոշում) (Prystavska v. Ukraine (dec.)) թիվ 21287/02, 17 դեկտեմբեր 2002թ.):

22. Անդրադառնալով սույն գործի հանգամանքներին` Դատարանը նշում է, որ դիմումատուն իր գանգատում ներկայացրել է մի շարք բողոքներ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 2003թ. փետրվարի 26-ի որոշման կապակցությամբ: Այս որոշումը, սակայն, վերջնական էր, և սպառելու համար չկային բավականաչափ մատչելի և արդյունավետ այլ միջոցներ, ներառյալ այն արտակարգ միջոցները, որոնք կարող էին ձեռնարկվել ՎԻՎՕ-ի 294-րդ հոդվածի հիման վրա դատախազի կամ վերադաս դատարանի նախագահի միջոցով (տե´ս Գալստյանը` մեջբերված վերևում, պարբ. 40-42): Դիմումատուն, այնուամենայնիվ, փորձել էր այս միջոցներից մեկը` ներկայացնելով բողոք ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարան և դիմում` ՀՀ գլխավոր դատախազին (տե´ս վերոնշյալ վճիռը, պարբ. 11): 2003թ. մարտի 2-ին ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանի նախագահը որոշում է դիմումատուի արտակարգ բողոքի հիման վրա վերանայել առաջին ատյանի դատարանի 2003թ. փետրվարի 26-ի վերջնական որոշումը: Դիմումատուն իր գանգատը Դատարան է ուղարկել 2003թ. օգոստոսի 28-ին, որը ավելի է վեց ամսից` առաջին ատյանի դատարանի որոշման կայացման օրվանից սկսած, բայց վեց ամսից պակաս` Վերաքննիչ դատարանի որոշման օրվանից սկսած: Հետևաբար անհրաժեշտ է պարզել, թե արդյոք դիմումատուի արտակարգ բողոքի հիման վրա կայացված Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերսկսել է վեց ամսվա ժամկետի ընթացքը այնքանով, որքանով դա վերաբերում է առաջին ատյանի դատարանի վերջնական որոշմանը:

23. Դատարանը նշում է, որ այն հետևողականորեն մերժել է այն գանգատները, որոնցում դիմումատուները ներկայացրել էին իրենց բողոքները դատաքննությունները վերսկսելու մասին իրենց պահանջները մերժող որոշումներից սկսած վեց ամսվա ընթացքում այն հիմքով, որ նման որոշումները չեն կարող համարվել «վերջնական» Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով (տե´ս, այլ նախադեպերի շարքում, Բերձենիշվիլին ընդդեմ Ռուսաստանի (Berdzenisհvili v. Russia) (որոշում) թիվ 31697/03, ՄԻԵԴ 2004-II, Րիեդլ-Րիեդենշթեյնը և այլոք ընդդեմ Գերմանիայի (Riedl-Riedenstein and Others v.Germany) (որոշում) թիվ 48662/99, 22 հունվար 2002 և Բաբինսկին ընդդեմ Սլովակիայի (Babinsky v. Slovakia) (որոշում) թիվ 35833/97, 11 հունվար 2000): Այնուամենայնիվ, Դատարանը նաև ընդունել է, որ այն իրավիճակները, երբ դատավարությունը վերսկսելու խնդրանքը հաջողակ է և իսկապես հանգեցնում է վերսկսման, կարող են լինել այս կանոնի բացառություն (տե´ս Փաֆլերն ընդդեմ Ֆրանսիայի (Pufler v. France), թիվ 23949/94, Հանձնաժողովի որոշում, 18 մայիս 1994թ., Որոշումներ և Զեկույցներ 77-Բ, էջ 140, Քորքմազն ընդդեմ Թուրքիայի (Korkmaz v. Turkey) (որոշում) թիվ 42576/98, 17 հունվար 2006թ., և Աթքինն ընդդեմ Թուրքիայի (Atkin v. Turkey), թիվ 39977/98, պարբ. 33, 21 փետրվար, 2006թ.):

24. Երևում է, որ սույն գործում առկա իրավիճակը կարող է դասվել բացառիկ գործերի շարքին` հիմք ընդունելով, որ դիմումատուի օգտագործած արտակարգ պաշտպանության միջոցը փաստորեն հանգեցրել է իր վարչական գործով վերջնական որոշման վերանայման: Դատարանը, սակայն, չի գտնում, որ դատաքննության վերաբացման միայն փաստը կվերսկսի վեցամսյա ժամկետի մեկնարկը: Չի բացառվում, որ գործը կարող է վերաբացվել Կոնվենցիային չվերաբերող գանգատների հիման վրա, որոնք դիմումատուն կարող է ավելի ուշ ներկայացնել Դատարան, և Դատարանը կասկածում է, որ նման վերաբացումը ազդեցություն կթողնի վեցամսյա ժամկետի հաշվարկման վրա: Քանի որ 35-րդ հոդվածի 1-ին մասը չի կարող մեկնաբանվել այնպես, որ դիմումատուից պահանջվի դիմել Դատարան մինչև իր գանգատի հետ կապված իր դիրքորոշումը վերջնական կարգավորում է ստացել ներպետական մակարդակում (տե´ս Փեթրին և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (Petrie and Others v. the United Kingdom) (որոշում) թիվ 29703/05, 6 փետրվար 2007). դա նշանակում է, որ այդ հոդվածով դիմումատուից պահանջվում է դիմել Դատարան այն ժամանակ, երբ իր գանգատի հետ կապված իր դիրքորոշումը վերջնական կարգավորում է ստացել և գործի վերաբացումը Կոնվենցիոն գանգատներին չվերաբերող հիմքերով չի ազդի այդ որոշակի խնդրի վերջնական որոշման վրա: Դատարանն այդ պատճառով գտնում է, որ այն դեպքերում, երբ դատավարությունը վերաբացվել է կամ վերանայվել է վերջնական որոշումը, վեցամսյա ժամկետի ընթացքը սկզբնական դատավարության կամ վերջնական որոշման հետ կապված ընդհատվում է միայն Կոնվենցիային վերաբերող այն հարցերի առնչությամբ, որոնք հիմք են ծառայել նման վերանայման կամ վերաբացման համար և ոչ սովորական վերաքննիչ մարմնի կողմից իրականացվող քննության առարկա են եղել: Սրանից տարբերվող մոտեցումը նույնպես կհակասեր սուբսիդիարության սկզբունքին, որի վրա հիմնված է Կոնվենցիայի մեխանիզմը և որը պահանջում է, որ միջազգային մակարդակով ներկայացված գանգատները նախ պետք է ըստ էության քննության առնվեն ներպետական դատարանների կողմից (տե´ս Ազինասն ընդդեմ Կիպրոսի (ՄՊ) (Azinas v. Cyprus [GC], թիվ 56679/00, պարբ. 38, ՄԻԵԴ 2004-III):

25. Սույն գործով Դատարանը նշում է, որ դիմումատուն Վերաքննիչ դատարան ներկայացրած իր արտակարգ բողոքում ո´չ ուղղակի, ո´չ էլ անուղղակի ձևով չի բարձրացրել գրեթե բոլոր այն գանգատները, որոնք նա այժմ ներկայացրել է Դատարանի առջև (տե´ս վերը՝ պարբ. 20): Այդ բողոքում արծարծված միակ խնդիրը վերաբերում էր հավաքների ազատության իր իրավունքին միջամտության ենթադրյալ անօրինականությանը: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ Վերաքննիչ դատարանը իր նախաձեռնությամբ նաև չի անդրադարձել այդ խնդիրներից որևէ մեկին, բացի ՎԻՎՕ-ի 180.1 հոդվածով դիմումատուի դատապարտումը հաստատելուց և առաջին ատյանի դատարանի կողմից նշանակված պատիժը փոփոխելուց: Այսպիսով, դիմումատուի կողմից առաջին ատյանի դատարանի որոշման կապակցությամբ Դատարան ներկայացված բողոքները, բացառությամբ խաղաղ հավաքների ազատության նրա իրավունքի ենթադրյալ անօրինական միջամտության, չեն հանդիսացել Վերաքննիչ դատարանի կողմից քննության առարկա, և այն հիմքերը, որոնցից ելնելով Վերաքննիչ դատարանը որոշել էր վերանայել առաջին ատյանի դատարանի վերջնական որոշումը, չեն կարող որևէ կերպ դիտարկվել որպես այն բողոքներին առնչություն ունեցող: Դատարանը հետևաբար եզրակացնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից առաջին ատյանի դատարանի վերջնական որոշման վերանայումը դիմումատուի ոչ սովորական բողոքի հիման վրա չի վերսկսել վեցամսյա ժամկետի ընթացքը այդ բողոքների առնչությամբ:

26. Դրանից հետևում է, որ 2003թ. փետրվարի 26-ի որոշման վերաբերյալ դիմումատուի բողոքները, բացառությամբ 11-րդ հոդվածի ներքո ներկայացվածի, ժամկետանց են և Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերին համապատասխան պետք է մերժվեն:

27. Դատարանը գտնում է, սակայն, որ 11-րդ հոդվածի համաձայն դիմումատուի բողոքի նկատմամբ կիրառելի են տարբեր մոտեցումներ: Այն հիշեցնում է, որ վեց ամսվա կանոնն ինքնուրույն է և պետք է մեկնաբանվի և կիրառվի յուրաքանչյուր առանձնահատուկ գործի փաստերին համապատասխան, որպեսզի ապահովվի անհատական գանգատի իրավունքի արդյունավետ իրականացումը (տե´ս Ֆերնանդեզ-Մոլինա Գոնզալեզը և այլոք ընդդեմ Իսպանիայի (Fernandez-Molina Gonzalez and Others v. Spain) (որոշում) թիվ 64359/01, ՄԻԵԴ 2002-IX (քաղվածքներ)). Դատարանը նշում է, որ չնայած դիմումատուն 11-րդ հոդվածի ներքո իր բողոքը պաշտպանելու նպատակով դիմել է ոչ սովորական պաշտպանության միջոցի, որն արդեն Դատարանի կողմից համարվել է ոչ արդյունավետ (տե´ս վերը մեջբերվածԳալստյան), դա փաստորեն հանգեցրել է նրա գործի վերանայմանն այդ առանձնահատուկ հիմքով և գործով ըստ էության նոր որոշման: Նման հանգամանքներում և հաշվի առնելով, որ 35-րդ հոդվածը պետք է մեկնաբանվի որոշակի ճկունությամբ (տե´ս Ահթինենն ընդդեմ Ֆինլանդիայի (Ahtinen v. Finland) (որոշում) թիվ 48907/99, 31 մայիս, 2005թ.)` Դատարանը չի գտնում, որ սույն բողոքը ներկայացվել է ժամկետանց:

 

II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 11-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ

 

28. Դիմումատուն պնդում էր, որ իր մեղադրանքն անօրինական միջամտություն էր Կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածով երաշխավորված իր իրավունքներին, որը համապատասխանաբար ամրագրում է.

 

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ հավաքների ազատության իրավունք...

2. Այս իրավունքների իրականացումը ենթակա չէ որևէ սահմանափակման, բացի նրանցից, որոնք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում՝ ի շահ պետական անվտանգության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը կամ այլ անձանց իրավունքներն ու ազատությունները պաշտպանելու նպատակով...»:

 

Ա. Ընդունելիությունը

 

29. Դատարանը նշում է, որ ինչպես արդեն հիշատակվել է վերևում, սույն գանգատը ներկայացվել է վերջնական որոշումից հետո վեց ամսվա ընթացքում (տե´ս վերը՝ պարբ. 27):

30. Դատարանը նաև նշում է, որ այս բողոքը Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իմաստով ակնհայտորեն անհիմն չէ: Այնուհետև այն նշում է, որ գանգատն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար այն պետք է ճանաչվի ընդունելի:

 

Բ. Գործի ըստ էության քննությունը

 

31. Կողմերի միջև չկար վեճ առ այն, որ տեղի է ունեցել միջամտություն դիմումատուի՝ խաղաղ հավաքների ազատության իրավունքին: Դատարանը գտնում է, որ դիմումատուի դատապարտումը չարտոնված երթին մասնակցելու համար անկասկած միջամտել է խաղաղ հավաքների ազատության նրա իրավունքին:

32. Դատարանը հիշեցնում է, որ միջամտությունը կհանդիսանա 11-րդ հոդվածի խախտում, եթե այն չլինի «օրենքով նախատեսված», չհետապնդի սույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված մեկ կամ մի քանի իրավաչափ նպատակ և չլինի «անհրաժեշտ ժողովրդավարական հասարակությունում» այդ նպատակներին հասնելու համար:

33. Կառավարությունը պնդել է, որ միջամտությունը նախատեսված էր օրենքով: Մասնավորապես, դիմումատուն պատասխանատվության էր ենթարկվել ՎԻՎՕ-ի 180.1 հոդվածի համաձայն`«ժողովների, միտինգների, փողոցային երթերի ու ցույցերի կազմակերպման կամ անցկացման սահմանված կարգի խախտման համար»: Այս կանոնները նախատեսված էին 1988թ. հոկտեմբերի 28-ի ՍՍՀՄ որոշակի իրավական ակտերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին ՍՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի Նախագահության հրամանագրով, մատչելի էին և բավականաչափ հստակ ձևակերպված:

34. Դիմումատուն պնդում էր, որ 1988թ. հոկտեմբերի 28-ի ՍՍՀՄ օրենքը Հայաստանում կիրառելի չէր քննարկվող ժամանակաշրջանում, և, հետևաբար, միջամտությունը նախատեսված չէր օրենքով:

35. Դատարանը հիշեցնում է, որ նույնանման բողոք քննվել է Մկրտչյանն ընդդեմ Հայաստանի գործի շրջանակներում, որտեղ Դատարանը գտել է, որ ՎԻՎՕ-ի 180.1 հոդվածը ձևակերպված չէր այնպիսի ճշգրտությամբ, որ հնարավորություն տար դիմումատուին կանխատեսել իր գործողությունների հնարավոր հետևանքները` այնքանով, որքանով դա ողջամտորեն հնարավոր էր տվյալ իրավիճակում, քանի որ չկար Հայաստանում կիրառելի որևէ իրավական ակտ, որը կպարունակեր «սահմանված կարգը», որին հղում է կատարում այդ դրույթը: 1988թ. հոկտեմբերի 28-ի ՍՍՀՄ օրենքը այլևս չէր կիրառվում, իսկ հավաքների և ժողովների վերաբերյալ նոր օրենքը ընդունվել էր միայն 2004թ. ապրիլի 28-ին: Դատարանը եզրակացրեց, որ միջամտությունը նախատեսված չէր օրենքով (տե´ս վերը նշված Մկրտչյան, պարբ. 43):

36. Դատարանը նշում է, որ սույն գործում միջամտությունը նույնպես տեղի է ունեցել մինչև հավաքների և ժողովների մասին նոր օրենքն ուժի մեջ մտնելը: Դրանից ելնելով՝ Դատարանը պատճառ չի տեսնում շեղվելու Մկրտչյանի գործում իր կատարած եզրահանգումից: Այստեղից հետևում է, որ միջամտությունը դիմումատուի՝ խաղաղ հավաքների ազատության իրավունքին նախատեսված չէր օրենքով:

37. Գալով նման եզրահանգման` Դատարանը կարիք չունի պարզելու, թե արդյոք 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված մյուս երկու պահանջները (միջամտության իրավաչափ նպատակ և անհրաժեշտություն) պահպանվել են:

38. Այսպիսով, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածի խախտում:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 6-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ 2003 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՐՏԻ 2-Ի ՈՐՈՇՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ

 

39. Դիմումատուն բողոքել է, որ Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը թերացել էր ընդունել պատճառաբանված որոշում: Նա վկայակոչում է Կոնվենցիայի 6(1) հոդվածը, որը համապատասխանաբար սահմանում է.

 

« Յուրաքանչյուր ոք … նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի …դատարանի կողմից… արդարացի … դատաքննության իրավունք…»:

 

Ընդունելիություն

 

40. Դատարանը նախ և առաջ նշում է, որ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը կիրառվում է այն դատավարությունների նկատմամբ, որտեղ անձը մեղադրվում է քրեական հանցագործություն կատարելու մեջ մինչև այդ մեղադրանքի վերջնական որոշումը: Այնուհետև՝ Դատարանը հիշեցնում է, որ 6-րդ հոդվածը չի կիրառվում այն դատավարությունների նկատմամբ, որոնք վերաբերում են գործի վերաբացման պահանջի չբավարարմանը: Միայն գործը վերաբացելուց հետո նոր դատավարությունները կարող են դիտարկվել որպես քրեական մեղադրանքի որոշում (տե´ս Վանյանն ընդդեմ Ռուսաստանի (Vanyan v. Russia), թիվ 53203/99, պարբ. 56, 15 դեկտեմբեր, 2005թ.): Դատարանը, սակայն, չի գտնում, որ սույն գործում անհրաժեշտ է որոշել այս խնդիրը, քանի որ 6-րդ հոդվածի համաձայն դիմումատուի բողոքը Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանում դատաքննության վերաբերյալ բոլոր դեպքերում անընդունելի է հետևյալ պատճառներով:

41. Դատարանը կրկնում է, որ 6(1) հոդվածը պարտավորեցնում է դատարաններին հիմնավորել իրենց վճիռները, սակայն դա չի նշանակում, որ պահանջվում է յուրաքանչյուր փաստարկին տալ մանրամասն պատասխան: Հիմնավորելու պարտավորության սահմանը կարող է որոշման բնույթից ելնելով տարբեր լինել: Բացի այդ անհրաժեշտ է հաշվի առնել, inter alia, փաստարկների բազմազանությունը, որոնք կողմը կարող է ներկայացնել դատարան և Պայմանավորվող Պետություններում գոյություն ունեցող տարբերությունները օրենսդրական դրույթների, սովորութային նորմերի, իրավական մեկնաբանությունների և վճիռներ կազմելու և ներկայացնելու միջև: Այդ պատճառով դատարանի կողմից վճիռը պատճառաբանելու իր պարտականության կատարման հարցը կարող է որոշվել տվյալ գործի հանգամանքների շրջանակներում (տե´ս այլ նախադեպերի շարքում Հիրո Բալանին ընդդեմ Իսպանիայի (Hiro Balani v. Spain), 9 դեկտեմբեր, 1994թ., պարբ. 27, Շարք Ա, թիվ 303-Բ):

42. Սույն գործում դիմումատուն պատասխանատվության էր ենթարկվել ՎԻՎՕ-ի 180.1 հոդվածի համաձայն չարտոնված ցույցին և փողոցային երթին մասնակցելու համար: Այս հիմքը ամրագրված էր Վերաքննիչ դատարանի որոշման մեջ: Նման հանգամանքներում, նույնիսկ եթե այս որոշումը մանրամասնված չէր, դա չի նշանակում, որ Վերաքննիչ դատարանը թերացել է մատնանշել դիմումատուին պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը:

43. Հետևաբար, գանգատի այս մասն ակնհայտորեն անհիմն է և ենթակա է մերժման համաձայն Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի:

 

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 14-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ 2003Թ. ՄԱՐՏԻ 2-Ի ՈՐՈՇՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ

 

44. Դիմումատուն պնդել է քաղաքական հիմքերով ենթադրյալ խտրականության առկայության մասին կապված նաև Վերաքննիչ դատարանի 2003թ. մարտի 2-ի որոշման հետ: Նա հղում է կատարել Կոնվենցիայի 14-րդ հոդվածին, որը նախատեսում է, որ.

 

«Սույն Կոնվենցիայում շարադրված իրավունքներից և ազատություններից օգտվելը ապահովվում է առանց խտրականության, այն է` անկախ սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, լեզվից, կրոնից, քաղաքական կամ այլ համոզմունքից, ազգային կամ սոցիալական ծագումից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելուց, գույքային դրությունից, ծննդից կամ այլ դրությունից»:

 

Ընդունելիությունը

 

45. Դատարանը նշում է, որ իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերը վկայում են, որ դիմումատուն պատժվել է չարտոնված ցույցին մասնակցելու համար: Գործի նյութերում չկա ոչինչ, որ վկայի, որ նա պատասխանատվության է ենթարկվել իր քաղաքական հայացքների համար:

46.Դատարանը եզրակացնում է, որ գանգատի այս մասն ակնհայտորեն անհիմն է և ենթակա է մերժման համաձայն Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի:

 

V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԵՎ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻՆ ԿԻՑ 1-ԻՆ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ 2003Թ. ՄԱՅԻՍԻ 21-Ի ՈՐՈՇՄԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹՅԱՄԲ

 

47. Ի վերջո, դիմումատուն վերոնշյալ իր բոլոր բողոքները ներկայացրել է նաև 2003թ. մայիսի 21-ի որոշման հետ կապված: Դատարանը նշում է, սակայն, որ դիմումատուն գանգատի այս մասը ներկայացրել է 2003թ. դեկտեմբերի 3-ին միայն (տե´ս վերոնշյալ պարբ. 15):

48. Այստեղից հետևում է, որ գանգատի այս մասը նմանապես ներկայացվել էր ժամկետից դուրս և ենթակա է մերժման Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերին համապատասխան:

 

VI. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ     

 

49. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը սահմանում է.

 

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

 

Ա. Վնաս

 

50. Դիմումատուն պահանջել է 20,000 եվրո ոչ նյութական վնասի համար:

51. Կառավարությունը պնդեց, որ Կոնվենցիայի խախտման ճանաչումը բավարար փոխհատուցում կլինի ցանկացած ոչ նյութական վնասի համար, որը ենթադրաբար կրել է դիմումատուն: Ամեն դեպքում պահանջվող գումարը չափազանցված է:

52. Դատարանը գտնում է, որ դիմումատուն անկասկած կրել է ոչ նյութական վնաս ցույցին մասնակցելու համար ապօրինի պատժվելու արդյունքում: Առաջնորդվելով արդարացիության սկզբունքով` Դատարանը որոշում է դիմումատուին տրամադրել 1,000 եվրո որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում:

 

Բ. Ծախսեր և ծախքեր

 

53. Դիմումատուն նաև պահանջել է 5,850 ԱՄՆ դոլար (մոտավորապես 4,916 եվրո) և 6,332.50 ֆունտ ստեռլինգ (ՄԲՖ) (մոտավորապես 9,312 եվրո) Դատարանում կրած ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցման համար: Այս պահանջները ներառում են.

ա) 5,850 ԱՄՆ դոլար՝ որպես իր երկու ներպետական ներկայացուցիչներին վճարված գումար (ընդհանուր 25 և 21 ժամ կատարած աշխատանքի դիմաց՝ համապատասխանաբար 150 և 100 ԱՄՆ դոլար յուրաքանչյուր ժամի համար),

բ) 6,237.50 ՄԲՖ Միացյալ Թագավորությունում գործող իր երեք փաստաբաններին վճարված գումարի համար՝ ներառյալ KHRP-ի երկու իրավաբաններին և մեկ փաստաբանին վճարված գումարը (ընդհանուր 15 և 40 ժամ կատարած աշխատանքի դիմաց՝ համապատասխանաբար 150 և 100 ՄԲՖ յուրաքանչյուր ժամի համար), և

գ) 95 ՄԲՖ KHRP-ի կրած կազմակերպչական ծախսերի համար:

54. Կառավարությունը պնդեց, որ այս պահանջները պատշաճ հիմնավորված չեն փաստաթղթերով, քանի որ դիմումատուն չի ներկայացրել որևէ պայմանագիր, որը կվկայեր իրավաբանների հետ ենթադրյալ ժամավճարով իրավաբանական ծառայությունների մատուցման վերաբերյալ համաձայնության առկայության փաստի մասին: Ավելին, դիմումատուն օգտվել է չափից ավելի շատ իրավաբանների ծառայություններից, չնայած այն բանին, որ գործն այնքան ծավալուն չէր, որ արդարացներ նման անհրաժեշտությունը: Վերջապես, ներպետական իրավաբանների կողմից ենթադրաբար պահանջված ժամավճարը չափազանց բարձր էր:

55. Համաձայն Դատարանի նախադեպային իրավունքի դիմումատուին տրամադրվում է ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցում միայն այն դեպքում, երբ ցույց է տրվում, որ դրանք իրականում կատարվել են, եղել են անհրաժեշտ և իրենց ծավալով ողջամիտ են: Սույն գործում Դատարանը գտնում է, որ ոչ բոլոր հայցվող դատական ծախսերն են եղել անհրաժեշտ և ողջամիտ՝ ներառյալ օտարերկրյա և ներպետական իրավաբանների կատարած աշխատանքի որոշ կրկնությունը, ինչն արտացոլված է համապատասխան ժամանակացույցներում: Ավելին, դատական ծախսերը փոխհատուցվում են միայն այն դեպքում, երբ դրանք վերաբերում են ճանաչված խախտմանը (տե´ս Բեյելերն ընդդեմ Իտալիայի (Beyeler v. Italy) [ՄՊ], թիվ 33202/96, պարբ.27, ՄԻԵԴ 2000-I). Դատարանը նշում է, որ սույն գործում ճանաչվել է միայն 11-րդ հոդվածի խախտում, մինչդեռ գրավոր բողոքների ամբողջությունը, ներառյալ` սկզբնական գանգատն ու դրան հաջորդող առարկությունները վերաբերել են Կոնվենցիայի մի շարք հոդվածներին և Թիվ 1 Արձանագրությանը: Հետևաբար պահանջը չի կարող բավարարվել ամբողջությամբ, և պետք է կատարվի գումարի էական նվազեցում: Կատարելով իր գնահատումն արդարացիության սկզբունքին համապատասխան՝ Դատարանը որոշում է դիմումատուին տրամադրել 2,000 եվրո կատարված ծախսերի և ծախքերի համար, որը պետք է վճարվի ֆունտ ստեռլինգով և փոխանցվի Միացյալ Թագավորությունում նրա ներկայացուցիչների բանկային հաշվեհամարին:

 

Գ. Չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը

 

56. Դատարանը նպատակահարմար է համարում, որ չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը պետք է հիմնված լինի Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված փոխառության տրամադրման առավելագույն տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է գումարվի երեք տոկոս:

 

ԱՅՍ ՀԻՄՆԱՎՈՐՄԱՄԲ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

 

 1. Հայտարարում է ընդունելի Կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածի ներքո ներկայացված գանգատը՝ Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանի 2003թ. մարտի 2-ի որոշմամբ ավարտված դատավարության վերաբերյալ և անընդունելի՝ գանգատի մնացած մասը,

2. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 11-րդ հոդվածի խախտում,

3. Վճռում է, որ

(ա) պատասխանող պետությունը վճիռը Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն ուժի մեջ մտնելուց հետո երեք ամսվա ընթացքում դիմումատուին պետք է վճարի հետևյալ գումարները.

(I) 1,000 (հազար) եվրո որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում` փոխարկված պատասխանող պետության ազգային արժույթով` վճարման օրվա դրությամբ գործող փոխարժեքով, գումարած նշված գումարի վրա հաշվարկվող բոլոր տեսակի հարկերը,

(II) 2,000 (երկու հազար) եվրո, գումարած նշված գումարի վրա դիմումատուի նկատմամբ հաշվարկվող բոլոր տեսակի հարկերը` որպես ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցում, որը պետք է վճարվի ֆունտ ստեռլինգով Միացյալ Թագավորությունում ներկայացուցիչների բանկային հաշվին,

(բ) վերը նշված եռամսյա ժամկետի ավարտից հետո մինչև վճարման օրը, պետք է վճարվի նշված գումարի պարզ տոկոս Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված փոխառության տրամադրման առավելագույն տոկոսադրույքի չափով պարտավորությունների չկատարման ժամանակահատվածի համար` գումարած երեք տոկոս:

4. Մերժում է դիմումատուի արդարացի փոխհատուցման պահանջի մնացյալ մասը:

Կատարված է անգլերեն, գրավոր ծանուցվել է 2009թ. հունվարի 13-ին համաձայն Դատարանի Կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ մասերի:

     

Ստենլի Նեյսմիթ Քարտուղարի տեղակալ

Ժոզեվ Քասադեվալլ Նախագահ