Ստրասբուրգ, 20 հոկտեմբերի 2005թ.

Ռոմանովն ընդդեմ Ռուսաստանի գործով՝

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Երրորդ բաժանմունք), որպես Պալատ նիստ գումարելով հետևյալ կազմով՝

պրն B. M.ZUPANCIC,

Դատավորներ՝ պրն J. HEDIGAN, պրն L. CAFLISCH,

տկն M. TSATA-NIKOLOVSKA, պրն A. KOVLER,

պրն V. ZAGREBELSKI, պրն E. MYJER,

և Բաժանմունքի քարտուղար` պրն V. BERGER,

2004 թվականի ապրիլի 1-ի և 2005 թվականի սեպտեմբերի 29-ի դռնփակ դատական խորհրդակցություններից հետո վերջում նշված օրը կայացրեց հետևյալ վճիռը.

15. 1998թ. նոյեմբերի 19-ին նա հետազոտության է ենթարկվել Մոսկվա քաղաքի Ալեքսեևան հոգեբուժական հիվանդանոցի փորձագետների կողմից: Քանի որ փորձագետներին չի հաջողվել եզրակացություն տալ, դիմողը տեղավորվել է Մոսկվայի Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտում, որտեղ նրան հետազոտության են ենթարկել 1998թ. դեկտեմբերի 10-ից մինչև 1999թ. հունվարի 6-ը: Պարզվել է, որ նախկինում նա չի տառապել հոգեկան հիվանդությամբ: Փորձագետների հանձնաժողովը դիմողին տվել է «խոր մտացրումային (դիսոցիացիոն) խանգարում (ներքին պսիխոպատիա)» ախտորոշում և գտել, որ նա չի կարող պատասխանատվություն կրել մեղսագրվող հանցագործության համար: Փորձագետները խորհուրդ էին տվել, որ դիմողն իր բնակության վայրում անցնի ամբուլատոր հոգեբուժական բուժման:

16. Դիմողի գործով նախնական քննության և նրան կալանքի տակ պահելու ժամկետը դատախազի կողմից երկու անգամ երկարացվել է. առաջին անգամ` մինչև 1999թ. հունվարի 12-ը, այնուհետև` մինչև 1999թ. փետրվարի 12-ը:

17. 1999թ. փետրվարի 10-ին նախնական քննությունն ավարտվել է, և դիմողի նկատմամբ քրեական գործն ուղարկվել է Մոսկվայի Գագարինսկի շրջանային դատարան:

B. Դատաքննությունը

18. 1999թ. հունիսի 28-ին Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկիի շրջանային դատարանը մերժել է ազատ արձակելու մասին դիմողի միջնորդությունը, և հիմնավորումներ չներկայացնելով ու, պաշտպանության կողմին առարկելու հնարավորություն չտրամադրելով՝ որոշել է կատարել լրացուցիչ հոգեբուժական փորձաքննություն: 1999թ. հուլիսի 23-ին այդ որոշումն ուժի մեջ է թողնվել վերադաս ատյանի՝ Մոսկվայի քաղաքային դատարանի կողմից:

19. 1999թ. օգոստոսի 25-ին Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտի փորձագետների հանձնաժողովի կատարած փորձաքննությունը ցույց չի տվել դիմողի հիշողության, ուշադրության և մտավոր ունակությունների որևէ զգալի փոփոխություն: Քանի որ հանձնաժողովը կասկած ուներ դիմողի մտավոր առողջության վիճակի առնչությամբ, այն խորհուրդ է տվել երկրորդ հոգեբուժական հետազոտությունը կատարել հիվանդանոցային (ստացիոնար) պայմաններում:

20. Շրջանային դատարանի կողմից երկրորդ հետազոտությունը նշանակվել է 1999թ. սեպտեմբերի 20-ին և կատարվել Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտի կողմից 1999թ. նոյեմբերի 24-ից մինչև 1999թ. դեկտեմբերի 24-ը: Փորձագետների հանձնաժողովը գտել է, որ դիմողը տառապում է հոգեկան խանգարմամբ` խոր մտացրումային հոգեհիվանդության (դիսոցիացիոն պսիխոպատիայի) ձևով, որ նա հանցանքը կատարել է անմեղսունակության վիճակում, որ ներկայում նրա մոտ, ի թիվս այլոց, առկա է իր քրեական գործի հանգամանքների աղավաղված ընկալում, և որ դրանց վերաբերյալ նա չի կարող տալ համարժեք ցուցմունքներ: Այս անգամ եզրակացություն է արվել, որ անհրաժեշտ է նրան տեղավորել հոգեբուժական հիվանդանոցում` հարկադրական բուժման համար:

21. Դատական նիստը մի քանի անգամ հետաձգվել է` դատական նիստի մասին պատշաճ ձևով ծանուցված վկաների չներկայանալու հետևանքով: 2000թ. փետրվարի 22-ի և 2000թ. մարտի 3-ի որոշումներով շրջանային դատարանը ՆԳՇՎ-ին հանձնարարել է վկաներին բերման ենթարկել դատարան:

22. 2000թ. մարտի 10-ին շրջանային դատարանը կրկին մերժել է պաշտպանության կողմի միջնորդությունը` դիմողին ազատ արձակելու մասին՝ նշելով, որ. «քննության առնելով ազատ արձակելու մասին միջնորդությունը, հաշվի առնելով կատարված հանցագործության բնույթը՝ դատարանը որոշում է, որ այն չի կարող բավարարել»:

23. Նույն օրը շրջանային դատարանը մերժել է դիմողի միջնորդությունը` դատական նիստին մասնակցելու մասին՝ այն հիմնավորմամբ, որ ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանը հոգեկան հիվանդ բանտարկյալներին չի բերում դատարան:

24. 2000թ. ապրիլի 3-ին շրջանային դատարանը կրկին մերժել է դիմողի փաստաբանների կողմից արված միջնորդությունը` դատական նիստին անձամբ դիմողի մասնակցության վերաբերյալ, որպեսզի նա անձամբ ցուցմունքներ տա և այդ նպատակով տարվի դատարան: Մերժելով միջնորդությունը՝ դատարանը պարզաբանել է, որ իրավաբանորեն հաստատված հոգեկան խանգարում ունեցող անձի հաղորդած տվյալներն անթույլատրելի ապացույց են: Շրջանային դատարանը նաև մերժել է դիմողի փաստաբանների ներկայացրած միջնորդությունը ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանում քննություն անցկացնելու վերաբերյալ՝ պարզելու համար, թե ինչու է վարչակազմը հրաժարվել դիմողին բերել դատական նիստի:

25. 2000թ. ապրիլի 4-ին շրջանային դատարանը գործը քննության է առել դռնբաց դատական նիստում` դատախազի և դիմողի փաստաբանի մասնակցությամբ: Նիստում դատարանը հարցաքննել է փորձագիտական հանձնաժողովի այն անդամին, որը կատարել էր դիմողի երկրորդ հիվանդանոցային հոգեբուժական հետազոտությունը, որի արդյունքում հանձնարարվել էր նրան տեղավորել հոգեբուժական հիվանդանոցում: Դիմողի ներկայացուցիչների միջնորդությունը` հարցաքննելու այն փորձագետին, որը մնացել էր այն սկզբնական կարծիքին, որ բնակության վայրում դիմողի ամբուլատոր բուժումը բավարար կլինի, դատարանը մերժել է:

26. Դատարանը գտել է, որ 1998թ. հոկտեմբերի 12-ի երեկոյան ժամը 5-ին դիմողը անձնական օգտագործման համար ձեռք է բերել մարիխուանա, և այն պահել է իր մոտ, մինչև որ երեք ժամ անց ոստիկանությունը նրան ձերբակալել է: Տվյալ գործողությունները պատժելի են Ռուսաստանի Դաշնության քրեական օրենսգրքի 228 հոդվածի 1-ին մասին համապատասխան: Դատարանը նշել է, որ փորձագետի եզրակացությանը համապատասխան՝ դիմողն իրեն մեղսագրվող հանցագործությունը կատարել է հոգեկան խանգարման վիճակում, և որ նա հոգեբուժական հիվանդանոցում հարկադրական բուժման կարիք ունի: Դատարանը որոշել է, որ դիմողը հանցագործությունը կատարել է սահմանափակ մեղսունակության վիճակում, հետևաբար՝ նա չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել, և որ նրան անհրաժեշտ է տեղավորել հոգեբուժական հիվանդանոցում` հարկադրական բուժման համար:

27. Դիմողի պաշտպանները բողոքարկել են որոշումը, ի թիվս այլոց, հետևյալ հիմնավորումներով` դատական նիստին դիմողի բացակայությունը և այդ կապակցությամբ դատարանի կողմից նրա անձը հետազոտելու անհնարինությունը, գործով երկու փորձագետների տարակարծությունը պարզելու համար առաջին փորձագետին հարցաքննելու միջնորդության մերժումը, և դատարանի փաստարկների բացակայությունը երկրորդ փորձագետի կարծիքն ընդունելու առնչությամբ: Պաշտպանության կողմը վկայակոչել էր ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանի կողմից տրված փաստաթղթերը, որոնք ցույց էին տալիս դիմողի վարքի դրական գնահատականը և նրա ֆիզիկական ու մտավոր առողջության բավարար վիճակը: Նրանք նաև մատնանշել էին, որ դիմողը եղել է լավ ընտանիքավոր, և որ չի եղել որևէ տեղեկություն նրա կողմից այլոց վնաս պատճառելու մասին:

28. 2000թ. ապրիլի 25-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը մերժել է բողոքը: Դատարանը նշել է, որ չի բացահայտվել երկու փորձագետների միջև որևէ տարակարծություն կամ երկրորդ փորձագետին չվստահելու որևէ հիմք: Քաղաքային դատարանի որոշումը չէր պարունակում մեկնաբանություններ դատարանում դիմողի բացակայության վերաբերյալ:

29. 2000թ. մայիսի 23-ին դիմողը ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանից փոխադրվել է Մոսկվայի N7 հոգեբուժական հիվանդանոց: Ենթադրվում է, որ այնուհետև նա տեղափոխվել է Նիժնի Նովգորոդի հոգեբուժական հիվանդանոց, որտեղից նա ազատ է արձակվել 2001թ. փետրվարի 22-ին:

30. 2003թ. փետրվարի 11-ին Դատարանը գանգատը փոխանցել է Կառավարությանը:

31. 2003թ. ապրիլի 24-ին Մոսկվայի դատախազությունը հսկողական բողոք է ներկայացրել Մոսկվայի քաղաքային դատարանի նախագահությանը: Դատախազը փաստարկել է, որ դատարանը պետք է հիմնավորեր առաջին փորձագետի եզրակացության անտեսումը և երկրորդ փորձագետի եզրակացության հիման վրա դիմողին հոգեբուժական հիվանդանոցում տեղավորելու մասին իր որոշումը: Նշվել է, որ երկու հոգեբուժական փորձաքննությունների ժամանակ դիմողի առողջական վիճակը էականորեն չէր փոխվել, որ դատարանում հարցաքննված փորձագետը չէր կարողացել բացատրել, թե ինչու էր բուժման հանձնարարված տեսակը փոխել, և որ դրա վերաբերյալ հարցը դատարանում չէր լուծվել:

32. 2003թ. հունիսի 5-ի որոշմամբ Մոսկվայի քաղաքային դատարանի նախագահությունը, համաձայնելով դատախազի ներկայացրած փաստարկներին, բեկանել է 2000թ. ապրիլի 4-ի և 25- ի որոշումները և գործն ուղարկել Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկի շրջանային դատարան` այլ կազմով նոր քննության:

33. 2003թ. հուլիսի 9-ին շրջանային դատարանը դատական նիստ է անցկացրել դատախազի և դիմողի փաստաբանի մասնակցությամբ: Դատարանը որոշել է, որ դիմողն անօրինական կարգով ձեռք էր բերել և պահել թմրադեղեր, բայց նա ենթակա չէր քրեական պատասխանատվության, քանի որ անմեղսունակ էր:

Դատարանը նաև որոշել է, որ դիմողի նկատմամբ չպետք է կիրառվեն բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցներ, որովհետև նա արդեն բուժում էր ստացել 2000թ. ապրիլի 4-ի որոշման հիման վրա:

34. Դիմողի փաստաբանը բողոք է բերել, վկայակոչելով, ի թիվս այլոց, առաջին ատյանում դատական նիստին դիմողի բացակայությունը:

35. 2003թ. սեպտեմբերի 4-ին Մոսկվայի քաղաքային դատարանը բեկանել է 2003թ. հուլիսի 9-ի որոշումը և կարճել դիմողի վերաբերյալ քրեական գործով վարույթը` 2000թ. մայիսի 26-ի համաներման ակտի հիման վրա:

C. ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանի հոգեբուժական բաժանմունքում պահելու պայմանները

36. Դիմողին պահել են Մոսկվայի «Բուտիրսկի» ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանում, որը նաև հայտնի է որպես ՍԻԶՈ-2, 1998թ. հոկտեմբերի 16-ից մինչև 2000թ. մայիսի 23-ը:

37. Սկզբում դիմողը պահվել է ընդհանուր ռեժիմի բանտախցում: 1999թ. հունվարին, Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտում հոգեբուժական հետազոտություն անցնելուց հետո, նրան տեղավորել են ՍԻԶՈ-2 քննչական մեկուսարանի հոգեբուժական բաժանմունքում:

1. Դիմողի գնահատականը

(a) Բանտախուց 404

38. Դիմողը պնդել է, որ ինքը թիվ 404 բանտախցում պահվել էր մոտավորապես հետևյալ ժամանակահատվածների ընթացքում (գումարած-հանած 2 կամ 3 օր)` 1999թ. հունվարի 6-ից մինչև 1999թ. ապրիլի 28-ը և 1999թ. դեկտեմբերի 24-ից մինչև 2000թ. մայիսի 25-ը:

39. Բանտախցի տարածքը կազմում էր 32 քառակուսի մետր:

Այն ուներ երեք մետր բարձրություն, 1,7*1,7մ չափսի երկու պատուհան, որոնք ունեին 45 աստիճան անկյան տակ զոդված՝ 5 կամ 6 սմ լայնությամբ մետաղե թիթեղներից պատրաստված փեղկափակոցներ, այնպես որ, բանտարկյալները չէին կարող նայել դրանց միջով, և շատ աղոտ լույս էր ներս թափանցում:

40. Խուցը լուսավորում էր առաստաղին գտնվող 40-60 վատտ լարմամբ լամպը: Ջերմաստիճանը ձմռանը լինում էր մոտ 15-16 աստիճան:

41. Այնուհանդերձ, եղել է տաք ջուր, բանտարկյալներն ապուր էին ստանում հոգևորականներից, որոնք կանոնավոր կերպով այցելում էին բանտախուց:

42. Թույլատրված էր շաբաթը միայն մեկ անգամ ցնցուղ ընդունել` 15-20 րոպե տևողությամբ:

43. Դրսում` բանտի շենքի տանիքի վրա զբոսանքները չէին գերազանցում օրական 30-40 րոպեն:

44. Բանտախցում կար երկու հարկով շարված 24 մահճակալ, և լինում էր մինչև 26 բանտարկյալ:

45. Դիմողը և այլ բանտարկյալներ հաճախ չեն ունեցել անհատական մահճակալներ: Ուստի ժամանելուն պես դիմողին չեն տրվել ո՛չ անհատական մահճակալ, ոչ ճաշի պարագաներ: Նա հացադուլ է հայտարարել և գանգատ գրել արդարադատության նախարարին: Ներքնակները, անկողնային սպիտակեղենը և ճաշի սպասքը նրան և նրա խցակիցներին տրվել են միայն 4 օր անց:

(b) Բանտախուց 415

46. 1999թ. ապրիլի 28-ին դիմողը տեղափոխվել է թիվ 415 բանտախուց, որտեղ նա մնացել է մինչև 1999թ. սեպտեմբեր:

47. Բանտախցի տարածքը 11.25 քառ. մետր էր, 3 մ բարձրությամբ, 2,9 քառ.մ չափսի մեկ պատուհանով` նույն տեսակի մետաղե փեղկափակոցով, ինչպես որ թիվ 404 բանտախցում:

Բանտախցում կար երկու հարկով շարված 6 մահճակալներ, և այնտեղ եղել է 3-ից 5 բանտարկյալ:

48. 1999թ. ամռանը Մոսկվայում առանձնահատուկ շոգ է եղել: Այն ժամանակ, երբ ջերմաստիճանը դրսում եղել է 40 աստիճան, բանտախցում այն հասել է մինչև 50 աստիճանի: Մետաղյա փեղկափակոցները տաքանում էին և շիկանում: Օդափոխության համար մեկուսարանի վարչակազմը երեկոյան մեկ ժամով բաց էր թողնում բանտարկյալներին ճաշ տալու համար նախատեսված դռնակը, բայց դա չէր օգնում:

49. Դիմողին բանտախցում պահելու ժամանակահատվածում խուցը միայն մեկ անգամ է ախտահանվել:

(c) Բանտախուց 408

50. 1999թ. սեպտեմբերի սկզբին դիմողը տեղափոխվել է թիվ 408 բանտախուց, որը եղել է այնպիսին, ինչպիսին թիվ 404 բանտախուցը՝ այն բացառությամբ, որ պատուհանները բացի մետաղե փեղկափակոցներից, կրում էին նաև վանդականման մետաղե կոնստրուկցիա, որը թույլ չէր տալիս բանտարկյալներին մոտենալ պատուհանին:

51. 1999թ. նոյեմբերի 24-ին դիմողը տարվել է Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտ` երկրորդ հոգեբուժական հետազոտության, իսկ դրանից հետո` մեկ ամիս անց, նրան կրկին տեղավորել են թիվ 404 խցում:

(d) Ընդհանուր պարզաբանումներ

52. Բանտարկյալներն ստանում էին չափազանց վատ բժշկական օգնություն: Բուտիրսկի քննչական մեկուսարանի հոգեբուժական բաժանմունքում դիմողի գտնվելու ողջ ընթացքում նրան որևէ անգամ հոգեբույժը չի զննել: 1999թ. մայիս-հունիս ամիսներին հիվանդը մրսած էր: Բժշկական օգնություն ստանալու նրա կրկնվող խնդրանքները մեկ ամբողջ ամիս անտեսվում էին:

Բժշկական օգնություն ցույց է տրվել միայն նրանից հետո, երբ նա սկսել է սպառնալ հացադուլով: Երկու անգամ դիմողի մոտ ոջիլներ են հայտնաբերվել: Ըստ Սերբսկու անվան դատական հոգեբուժության ինստիտուտի 1999թ. օգոստոսի 25-ի զեկույցի` դիմողի մոտ քոս է հայտնաբերվել: Դիմողը պնդում էր, որ իր առողջության վատացումը կապված է բանտարկության պայմանների հետ:

53. Դիմողը մշտապես տեսնում էր, թե ինչպես են համախցակիցները կամ հսկիչները ծեծում հոգեկան հիվանդ բանտարկյալներին:

54. Բուժաշխատողներ երբևէ չէին այցելում բանտախցեր: Չկար բնականոն օդափոխություն: Սնունդը վատորակ էր և քիչ:

55. Մոտավորապես ամիսը մեկ անգամ հսկիչները կատարում էին խուզարկություն, արդյունքում բանտարկյալների անձնական շատ իրեր կորչում էին:

56. Գրքերի ընտրությունը չափազանց փոքր էր:

2. Կառավարության գնահատականը

57. ՍԻԶՈ-2 քննչական մեկուսարանի ղեկավարության և Առողջապահության նախարարության ներկայացրած տեղեկատվության հիման վրա Կառավարության 2004թ. հունիսի 21- ի նկատառումներին համապատասխան՝ դիմողը պահվել է երեք տարբեր բանտախցերում. բանտախուց թիվ 415՝ 1999թ. ապրիլի 25- ից մինչև սեպտեմբերի 9-ը (14.8 քառ. մ տարածքով, 3.5 մետր բարձրությամբ, մեկ պատուհան, 4 երկհարկաշարք մահճակալներ, զուգարան, լվացարանակոնք, կենտրոնացված սառը ջրամատակարարում, բնական օդափոխություն պատուհանի միջով). բանտախուց թիվ 408՝ 1999թ. սեպտեմբերի 9-ից մինչև 2000թ. հունվարի 19-ը (34.9 քառ.մ տարածքով, 3.5մ բարձրությամբ, 2 պատուհան, 9 երկհարկաշարք մահճակալներ, զուգարան, լվացարանակոնք, կենտրոնացված սառը ջրամատակարարում, բնական օդափոխություն պատուհանի միջով), բանտախուց թիվ 404՝ 2000թ. հունվարի 19-ից մինչև 2000թ. մայիսի 23-ը (35.6 քառ.մ բնակտարածքով, 3.5մ բարձրությամբ, 2 պատուհան, 10 երկհարկաշարք մահճակալներ, զուգարան, լվացարանակոնք, կենտրոնացված սառը ջրամատակարարում, բնական օդափոխություն պատուհանի միջով):

58. Կառավարության 2004թ. դեկտեմբերի 24-ի նամակից հետևում է, որ 1999թ. հունվարի 10-ից մինչև 2000թ. մայիսի 23-ը դիմողը պահվել է թիվ 408 բանտախցում և թիվ 415 բանտախցում:

59. Կառավարությունն ընդունել է, որ բանտախցերը լեփ-լեցուն են եղել: Թիվ 408 բանտախցում դիմողի գտնվելու ժամանակահատվածում եղել են 22 երկհարկաշարք մահճակալներ և մինչև 35 բանտարկյալ (ինչպես նշված է 2004թ. դեկտեմբերի 24-ի նամակում):

60. 1.1մ*1.15 չափսի պատուհաններին եղել են մետաղե ճաղավանդակներ և պատուհանի ապակիներ` փայտե շրջանակներում: Կառավարությունը պնդել է, որ դրանց ամրացված չեն եղել մետաղե փեղկափակոցներ: Նա վկայակոչել է Առողջապահության նախարարության կողմից բանտախցերի ստուգման 2004թ. մայիսի 11-ի հաշվետվությունը և ՍԻԶՈ-2-ի ղեկավարության 2004թ. մայիսի 11-ի հետևյալ հայտարարությունը.

«… վԵրոհիշյալ բանտախցԵրում [թիվ 404, 408 և 415] պատուհաններից և ոչ մեկին չի եղել փեղկափակոց»:

61. Վարչակազմն ամեն օր անցկացրել է բանտախցերի տեխնիկական վիճակի ստուգում` ապահովելու համար, մասնավորապես, որպեսզի պատուհաններին ապակիներ լինեն և լամպերը փոխված լինեն: Ցանկացած անսարքություն նորոգվել է հնարավորինս սեղմ ժամկետում: Բանտախցերը կանոնավորապես զննվել են առողջապահության մարմինների ներկայացուցիչների կողմից, որոնք ստուգել են, որպեսզի բանտախցերի ջեռուցումը, օդափոխությունը և լուսավորությունը համապատասխանեն սահմանված պահանջներին: Համապատասխան հաշվետվություններում պահանջների խախտումներ չեն արձանագրվել:

62. Դիմողն օրական առնվազն մեկ ժամ զբոսնել է: Յուրաքանչյուր խցում պահվող բանտարկյալները հերթականությամբ զբոսնել են: Մեկուսարանի շենքի տանիքին առկա էին մի քանի զբոսահրապարակներ՝ բանտախցում գտնվող բանտարկյալների թվից կախված՝ 10.4 քառ. մետրից մինչև 52.8 քառ. մետր տարածքով:

63. Դատապարտյալներին օրական երեք անգամ տաք սնունդ է տրվել: Դիմողը նաև կարող էր սնունդ գնել բանտի խանութում և ազգականներից ստանալ մթերքներով հանձնուքներ:

64. Ինչ վերաբերում է վարակիչ հիվանդությունների դեմ կանխարգելիչ միջոցառումներին, ապա մեկուսարան ընդունվելիս բանտարկյալները ենթարկվում էին բժշկական հետազոտման և հիգիենիկ մշակման: Շաբաթական նվազագույնը մեկ անգամ նրանք ընդունում էին ցնցուղ` 15 րոպե տևողությամբ, իսկ նրանց անկողնային սպիտակեղենը փոխվում էր:

65. Դիմողը և մյուս բանտարկյալներն ստացել են համապատասխան բժշկական սպասարկում, ներառյալ՝ մասնագիտական բուժում: Քոսով վարակվածները մեկուսացվում էին: Բանտարկության ժամանակ դիմողի մոտ չի արձանագրվել ոչ մի վարակիչ հիվանդություն, իսկ Առողջապահության մարմինները չեն իրազեկվել քոսի կամ ոջլոտության որևէ արտակարգ դեպքի մասին: Մեկուսարանի բուժանձնակազմը պարտավոր էր ամեն օր ստուգել բանտախցերը: Բուժօգնություն կարող էր տրամադրվել մեկուսարանի բժշկական բաժանմունքում կամ, եթե անհրաժեշտ էր, բանտային տիպի այլ բժշկական հիմնարկում կամ հիվանդանոցում:

66. Բանտարկյալների առողջական վիճակի մասին բժշկական հաշվետվություններն այն ժամանակահատվածի համար, երբ դիմողը գտնվել է կալանքի տակ, ոչնչացվել են դրանց պահպանման առավելագույն ժամկետը լրանալու կապակցությամբ: Այդ նույն ժամանակահատվածում դիմողի հետ նույն բանտախցերում պահվող բանտարկյալների թվի մասին տեղեկատվություն պարունակող հաշվետվությունները նույնպես ոչնչացվել են, քանի որ դրանց պահպանման օրենքով սահմանված մեկ տարին լրացել էր:

II. ԿԻՐԱՌԵԼԻ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

A. 1960թ. քրեադատավարական օրենսգիրքը (այդ պահին գործող)

1. Կալանավորումը

Հոդված 11 (1). Անձի անձեռնմխելիությունը

«Ոչ ոք չի կարող կալանավորվել այլ կերպ, քան դատարանի որոշմամբ կամ դատախազի սանկցիայով»:

Հոդված 89 (1) Խափանման միջոցի կիրառումը

«Բավարար հիմքերի առկայության դեպքում` ենթադրելով, որ մեղադրյալը կթաքնվի հետաքննությունից, նախաքննությունից կամ դատարանից, կամ կխոչընդոտի քրեական գործով ճշմարտության բացահայտմանը, կամ կզբաղվի հանցավոր գործունեությամբ, ինչպես նաև դատավճռի ի կատար ածումն ապահովելու համար հետաքննություն կատարող անձը, քննիչը, դատախազը և դատարանն իրավունք ունեն մեղադրյալի նկատմամբ կիրառել խափանման հետևյալ միջոցներից մեկը` ստորագրություն չհեռանալու մասին, անձնական երաշխավորությունը կամ հասարակական կազմակերպությունների երաշխավորությունը, կալանավորումը»:

Հոդված 92. Խափանման միջոցի կիրառման մասին որոշումը

«Խափանման միջոցի կիրառման մասին հետաքննություն կատարող անձը, քննիչը, դատախազը, դատարանը կայացնում են պատճառաբանված որոշում, որը պարունակում է այն հանցագործության մատնանշումը, որում կասկածվում կամ մեղադրվում է տվյալ անձը, և կիրառվող խափանման միջոցն ընտրելու հիմքը: Նշված որոշումը հայտարարվում է այն անձին, ում նկատմամբ այն կայացվել է:

Որոշման պատճենը պետք է անհապաղ տրվի այն անձին, ում նկատմամբ այն կայացվել է»:

Հոդված 96. Կալանավորումը

«Կալանավորումը, որպես խափանման միջոց, կիրառվում է սույն օրենսգրքի 11 հոդվածի պահանջների պահպանմամբ՝ միայն այն հանցագործությունների վերաբերյալ գործերով, որոնց համար օրենքով նախատեսված է պատիժ` մեկ տարուց ավելի ժամկետով ազատազրկման ձևով: Բացառիկ դեպքերում խափանման այդ միջոցը կարող է ընտրվել այնպիսի հանցագործության համար կասկածվողի կամ մեղադրվողի նկատմամբ, որի համար նախատեսված է պատիժ` մեկ տարուց պակաս ժամկետով ազատազրկման ձևով՝ օրենքով նախատեսված հիմքերի առկայության դեպքում»:

Հոդված 97. Կալանքի տակ պահելու ժամկետները

«Նախնական քննության ժամանակ կալանքի տակ պահելը չի կարող գերազանցել 2 ամիսը: Նախաքննությունը մինչև երկամսյա ժամկետում ավարտելու անհնարինության դեպքում և խափանման միջոցի փոփոխման կամ վերացման հիմքերի բացակայության դեպքում շրջանային կամ քաղաքային դատախազի կողմից այդ ժամկետը կարող է երկարացվել մինչև 3 ամիս ժամկետով: Ժամկետի հետագա երկարացումը մինչև 6 ամսով կարող է իրականացվել միայն քրեական գործի առանձնահատուկ բարդության դեպքերում` Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտի դատախազի կողմից:

Կալանքի տակ պահելու ժամկետը 6 ամսից ավելի կարող է երկարացվել միայն բացառիկ դեպքերում և միայն այն անձանց նկատմամբ, ովքեր մեղադրվում են ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցագործությունների համար: Այդպիսի երկարացում կարող է իրականացվել Ռուսաստանի Դաշնության գլխավոր դատախազի տեղակալի կողմից (մինչև մեկ տարի ժամկետով) և Ռուսաստանի

Դաշնության գլխավոր դատախազի կողմից (մինչև 18 ամիս ժամկետով):

Ժամկետի հետագա երկարացում չի թույլատրվում: Կալանքի տակ պահվող մեղադրյալը ենթակա է անհապաղ ազատ արձակման:

Նախնական քննությամբ ավարտված քրեական գործի նյութերը պետք է ներկայացվեն կալանքի տակ պահվող մեղադրյալին և նրա պաշտպանին` ոչ ուշ, քան մինչև սույն հոդվածի երկրորդ մասով սահմանված` կալանքի տակ պահելու առավելագույն ժամկետը լրանալուց 30 օր առաջ: Այն դեպքում, երբ մեղադրյալը չի կարող գործի նյութերին ծանոթանալ մինչև կալանքի տակ պահելու առավելագույն ժամկետը լրանալը, Ռուսաստանի Դաշնության գլխավոր դատախազը, (կամ) Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտի դատախազը ... կարող է, ոչ ուշ, քան կալանքի տակ պահելու առավելագույն ժամկետը լրանալուց 5 օր առաջ, այդ ժամկետի երկարացման վերաբերյալ միջնորդություն հարուցել մարզային, երկրամասային դատարան կամ համապատասխան մակարդակի դատարան:

Դատավորը ոչ ուշ, քան միջնորդությունն ստանալու օրվանից 5 օր հետո, կայացնում է հետևյալ որոշումներից մեկը.

1) կալանքի տակ պահելու ժամկետի երկարացման մասին` մինչև մեղադրյալի և նրա պաշտպանի` քրեական գործի նյութերին ծանոթանալն ավարտելու և դատախազի կողմից քրեական գործը դատարան ուղարկելու պահը, բայց 6 ամսից ոչ ավելի ժամկետով,

2) քննիչի միջնորդությունը մերժելու և մեղադրյալին կալանքից ազատ արձակելու մասին:

Այդպիսի ընթացակարգի պահպանմամբ` կալանքի տակ պահելու առավելագույն ժամկետը կարող է երկարացվել մեղադրյալի կամ նրա պաշտպանի` գործով նախնական քննությունը շարունակելու վերաբերյալ միջնորդությունը բավարարելու անհրաժեշտության դեպքում:

Եթե դատարանի կողմից գործը նոր քննության վերադարձնելիս մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու ժամկետը լրացել է, իսկ ըստ գործի հանգամանքների` կալանավորման ձևով խափանման միջոցը չի կարող փոխվել, կալանքի տակ պահելու ժամկետի երկարացումը կատարվում է նախնական քննության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող դատախազի կողմից մեկ ամսվա սահմաններում` նրա մոտ գործի ստացման պահից: Նշված ժամկետի հետագա երկարացումը կատարվում է՝ հաշվի առնելով մեղադրյալի` կալանքի տակ գտնվելուց մինչև գործը դատարան ուղարկելու ժամանակը` սույն հոդվածի առաջին և երկրորդ մասերով սահմանված կարգով և սահմաններում:

Սույն հոդվածին համապատասխան կալանքի տակ պահելու ժամկետի երկարացումն առիթ է կալանքի տակ պահելը դատարան բողոքարկելու և դրա օրինականության ու հիմնավորվածության դատական ստուգման համար` սույն օրենսգրքի համապատասխանաբար 220.1. և 220.2. հոդվածներով նախատեսված կարգով»:

Հոդված 101. Խափանման միջոցի վերացումը կամ փոփոխումը

«Խափանման միջոցը վերացվում է, երբ վերանում է դրա հետագա անհրաժեշտությունը, կամ փոխվում է ավելի խստի կամ ավելի մեղմի` պայմանավորված գործի հանգամանքներով: Խափանման միջոցի վերացումը կամ փոփոխումը կատարվում է հետաքննություն կատարող անձի, քննիչի կամ դատախազի պատճառաբանված որոշմամբ, իսկ գործը դատարան հանձնելուց հետո` դատարանի պատճառաբանված որոշմամբ:

Հետաքննություն կատարող անձի և քննիչի կողմից դատախազի ցուցումով ընտրված խափանման միջոցի վերացումը կամ փոփոխումը թույլատրվում է միայն դատախազի սանկցիայով»:

Հոդված 223.1. Դատական նիստի նշանակումը

«Դատական նիստի նշանակման հարցը պետք է լուծվի դատարանում գործը ստացվելու պահից ոչ ուշ, քան 14 օրվա ընթացքում, եթե մեղադրյալը պահվում է կալանքի տակ, կամ մեկ ամսվա ընթացքում` մնացած դեպքերում»:

Հոդված 239. Գործը դատական նիստում քննության առնելու ժամկետները

«Դատական նիստում գործի քննությունը պետք է սկսվի մեղադրյալին դատի տալու մասին դատավորի կողմից կամ կարգադրիչ նիստում որոշման կայացման պահից ոչ ուշ, քան տասնչորս օր հետո»:

2. Հոգեկան հիվանդ անձանց կողմից հանցագործություններ կատարելու կապակցությամբ վարույթը

Հոդված 407. Դատական նիստին նախապատրաստական գործողությունները

«... դատարանը կարող է դատական նիստին կանչել այն անձին, ում վերաբերյալ քննության է առնվում գործը, եթե դրան չի խոչընդոտում նրա հիվանդության բնույթը...»:

Հոդված 409. Դատարանի կողմից գործի լուծումը

«Դատարանը գործը լուծում է իր որոշմամբ, որը կայացվում է խորհրդակցական սենյակում:

Որոշում կայացնելիս դատարանը պետք է լուծի հետևյալ հարցերը.

1) արդյոք տեղի՞ է ունեցել հանրորեն վտանգավոր արարք` նախատեսված քրեական օրենքով,

2) կատարե՞լ է արդյոք այդ արարքն այն անձը, ում վերաբերյալ գործը քննության է առնվում,

3) արդյոք այդ անձը հանրորեն վտանգավոր արարքը կատարել է անմեղսունակ վիճակում,

4) արդյոք տվյալ անձը հանցանք կատարելուց հետո հիվանդացե՞լ է հոգեկան հիվանդությամբ, ինչը նրան զրկել է իր կատարած գործողությունների համար իրեն հաշիվ տալու կամ դրանք կառավարելու հնարավորությունից, և արդյոք այդ հիվանդությունը չի՞ հանդիսանում հոգեկան գործունեության ժամանակավոր խանգարում, ինչը պահանջում է միայն գործով վարույթի կասեցում,

5) անհրաժե՞շտ է արդյոք կիրառել բժշկական բնույթի հարկադրական միջոց և հատկապես ինչպիսի՞ն»:

Հոդված 410. Դատարանի որոշումը

«Ապացուցված համարելով տվյալ անձի կողմից հանրորեն վտանգավոր արարքի կատարումը քրեական օրենքով նախատեսված անմեղսունակության վիճակում` ... դատարանը կայացնում է որոշում ... այդ անձին համապատասխանաբար քրեական պատասխանատվությունից կամ պատժից ազատելու մասին և նրա նկատմամբ բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցի կիրառման մասին, կամ գործը կարճելու մասին, և այն դեպքերում այդպիսի միջոցների չկիրառման մասին, երբ անձն իր կատարած արարքի բնույթով և իր առողջական վիճակով հանրության համար վտանգ չի ներկայացնում և հարկադրական բուժման կարիք չունի… »:

B. 1996թ. Քրեական օրենսգիրք

Հոդված 99. Բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցների տեսակները

«1. Դատարանը կարող է նշանակել բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցների հետևյալ տեսակները.

ա) ամբուլատոր հարկադրական հսկողություն և բուժում հոգեբույժի մոտ,

բ) հարկադրական բուժում ընդհանուր տիպի հոգեբուժական ստացիոնարում,

գ) հարկադրական բուժում մասնագիտացված տիպի հոգեբուժական ստացիոնարում.

դ) հարկադրական բուժում մասնագիտացված տիպի հոգեբուժական ստացիոնարում` ինտենսիվ հսկողությամբ»:

III. ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԻ ԿԻՐԱՌԵԼԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

«Խոշտանգումների և անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման» (CPT) Եվրոպական կոմիտեի ընդհանուր զեկույցներից կիրառելի քաղվածքները հետևյալներն են.

Քաղվածք երկրորդ Ընդհանուր զեկույցից [СРТ/Inf (92)3]

«46. Բանտախցերի լեցունությունը Կոմիտեի իրավասությանն ուղղակիորեն վերաբերող հիմնախնդիր է: Եթե բանտարկյալների թիվն ավելին է հաշվարկվածից, ապա դա ոչ բարենպաստ կանդրադառնա տվյալ հաստատության ներսում սպասարկման և գործունեության բոլոր տեսակների վրա. ընդհանուր կենսամակարդակը կիջնի և, հնարավոր է, զգալիորեն: Ավելին, բանտի կամ դրա առանձին մասի լեցունությունը կարող է ինքնին լինել անմարդկային կամ նվաստացուցիչ` մարդու ֆիզիկական գոյության տեսանկյունից:

47. Գործունեության բավարար ծրագիրը (աշխատանք, կրթություն, սպորտ և այլն) վճռորոշ նշանակություն ունի ազատությունից զրկված անձի ինքնազգացողության համար … Չի կարելի թույլ տալ, որ ազատությունից զրկված անձինք շաբաթներով, իսկ երբեմն էլ` ամիսներով ուղղակի տառապեն` փակված իրենց խցերում՝ չնայած նրանց համար ստեղծված հարաբերականորեն լավ նյութական պայմաններին: Կոմիտեն գտնում է, որ հարկ է ձգտել նրան, որպեսզի նախնական կալանքի տակ պահվող անձինք օրվա մի ողջամիտ մաս (8 ժամ կամ ավելի) կարողանան անցկացնել իրենց բանտախցերի սահմաններից դուրս` իրենց ժամանակը նվիրելով գործունեության տարաբնույթ օգտակար տԵսակնԵրի…»:

48. Հատկապես հարկ է հիշատակել բաց օդում գտնվելը: Այն պահանջը, որ ազատությունից զրկված անձանց թույլատրվում է ամեն օր նվազագույնը մեկ ժամ բաց օդում զբաղվել ֆիզիկական վարժություններով, լայնորեն ընդունվել է որպես հիմնարար Երաշխիք… Նաև, ինքնին Ենթադրվում է, որ բաց օդում պարապմունքների համար շինությունները պետք է բավարար չափով ընդարձակ լինեն…

49. Զուգարանային պատշաճ միջոցների մատչելիությունը և հիգիենայի բավարար չափորոշիչների պահպանումը մարդկային միջավայրի էական բաղադրիչներ են…

50. Կոմիտեն կցանկանար հավելել, որ իր համար առանձնապես մտահոգիչ է, երբ միևնույն հաստատությունում առկա է լինում բանտախցերի լեցունություն` զուգակցված կանոնակարգի հիման վրա բանտարկյալներին առաջարկվող գործունեության ձևերի անբավարարության, ինչպես նաև զուգարանների և հիգիենայի միջոցների անբավարար մատչելիության հետ: Այդպիսի պայմանների համակցված ներգործությունը կարող է կործանարար լինել կալանքի տակ պահվող անձանց համար:

51. Ազատությունից զրկված անձանց համար խիստ կարևոր է արտաքին աշխարհի հետ ողջամտորեն սերտ կապեր պահպանելը: Նախևառաջ, կալանքի տակ գտնվող անձին անհրաժեշտ է հնարավորություն ընձեռել պահպանելու հարաբերություններն իր ընտանիքի և մերձավոր ընկերների հետ: Ղեկավար սկզբունք պետք է լինի արտաքին աշխարհի հետ կապերին նպաստելը: Այդպիսի կապի ցանկացած սահմանափակում պետք է հիմնավորված լինի բացառապես անվտանգության էական բնույթի շահերով կամ նյութական ռեսուրսների պակասի նկատառումներով . ..»:

Քաղվածք յոթերորդ Ընդհանուր զեկույցից [СРТ/Inf (97)10]

«13. Ինչպես նշել է ԽԿԵԿ-ն իր երկրորդ Ընդհանուր զեկույցում (տե՛ս СРТ/Inf (92)3, կետ 46), բանտերի լեցունությունը Կոմիտեի իրավասությանն ուղղակիորեն առնչվող հարց է»: Բանտի գերլեցունության դեպքում բանտարկյալները պահվում են նեղվածքի մեջ և հակահիգիենիկ պայմաններում: Այնտեղ գտնվելը բնորոշվում է առանձնանալու հնարավորության մշտական բացակայությամբ (նույնիսկ այնպիսի առօրյա պահանջ բավարարելիս, ինչպիսին զուգարանից օգտվելն է), բանտախցից դուրս գտնվելու հետ կապված միջոցառումների թվի կրճատմամբ (ինչը բացատրվում է անձնակազմի և անհրաժեշտ սարքավորումների պակասով), բժշկական ծառայությունների աշխատանքի ծանրաբեռնվածությամբ, բանտարկյալների միջև, ինչպես նաև բանտարկյալների և անձնակազմի միջև հարաբերություններում հարաճուն լարվածությամբ և բռնության դրսևորումներով: Տվյալ ցանկը ամենևին էլ սպառիչ չէ:

ԽԿԵԿ-ը բազմիցս ստիպված է եղել եզրահանգել, որ բանտերի լեցունության կործանիչ ազդեցության հետևանքը հանդիսանում են անմարդկային և արժանապատվությունը նվաստացնող պահման պայմանները…»:

Քաղվածք տասնմեկերորդ Ընդհանուր զեկույցից [СРТ/Inf (2001)16]

28. Բանտերի լեցունության երևույթը շարունակում է բացասաբար անդրադառնալ ուղղիչ համակարգի վրա ողջ Եվրոպայում և լրջորեն խարխլում է պահման պայմանների բարելավման փորձերը: Բանտերի լեցունության բացասական ազդեցությունն արդեն լուսաբանվել է նախորդ Ընդհանուր զեկույցներում…»:

29. ԽԿԵԿ-ի այցելած մի շարք երկրներում, հատկապես՝ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում, բանտարկյալների համար շինությունները հաճախ կազմված են մեծ տարողունակությամբ կացարաններից, որոնցում գտնվում են բանտարկյալների կողմից ամենօրյա օգտագործման բոլոր հարմարությունները կամ դրանց մեծ մասը՝ այնպիսիք, ինչպիսիք են ննջարանները և բնակության գոտիները, ինչպես նաև սանհանգույցները: ԽԿԵԿ-ն առարկություն ունի փակ բանտերում շենքերի այդպիսի հատակագծման հենց սկզբունքի դեմ, և այդ առարկությունները սրվում են, երբ հաճախ այնպես է լինում, որ բանտարկյալները պահվում են տվյալ շինություններում չափազանց խտացված և անառողջ մթնոլորտում… ՄԵծ տարողունակությամբ բանտախցերն անխուսափելիորեն ենթադրում են իրենց առօրյա կյանքում բանտարկյալների առանձնանալու համար պայմանների անբավարարություն… Բոլոր այդ հիմնախնդիրները սրվում են, երբ բանտարկյալների թիվն անցնում է ողջամիտ սահմանները: Ավելին, նման իրավիճակում կոմունալ համակարգերի, ինչպիսիք են լվացարանները և զուգարանները, լրացուցիչ ծանրաբեռնումը, ինչպես նաև այդպիսի թվով մարդկանց համար անբավարար օդափոխությունը նույնպես հանգեցնում են պահման անընդունելի պայմանների:

30. ԽԿԵԿ-ն հաճախ է առնչություն ունենում այնպիսի հարմարանքների հետ, ինչպիսիք են մետաղե փեղկափակոցները, վերադրակները կամ երկաթաթիթեղները, որոնք ամրացված են պատուհաններին և խոչընդոտում են բանտարկյալների կացարանում բնական լույսի և թարմ օդի ներթափանցումը: Դա հատկապես բնորոշ է մինչև դատը կալանքի տակ պահող հաստատություններին: ԽԿԵԿ-ն լիովին ընդունում է, որ գաղտնի դավադրության և/կամ հանցավոր գործունեության ռիսկի կանխման համար մշակված անվտանգության առանձնահատուկ միջոցները կարող են լիովին անհրաժեշտ լինել առանձին բանտարկյալների առնչությամբ… Եթե նույնիսկ այդպիսի միջոցներ անհրաժեշտ են, դրանք չպետք է բանտարկյալներին զրկեն բնական լույսից և թարմ օդից: Վերջիններս կյանքի հիմնական տարրեր են, որոնցից յուրաքանչյուր բանտարկյալ իրավունք ունի օգտվելու…»:

72. Դատարանը մշտապես ընդգծել է, որ տառապանքի և նվաստացման աստիճանը, որպես 3-րդ հոդվածով արգելված` «արժանապատվությունը նվաստացնող» վերաբերմունքի բաղադրատարրեր, պետք է ցանկացած դեպքում բարձր լինի տառապանքի կամ նվաստացման աստիճանից` որպես օրինաչափ վերաբերմունքի կամ օրինական պատժի այս կամ այն կոնկրետ ձևի անխուսափելի տարր: Կոնվենցիայի քննարկվող դրույթին համապատասխան՝ պետությունը պետք է երաշխավորի, որ անձը կալանքի տակ պահվի իր արժանապատվության հարգման հետ համատեղելի պայմաններում, որ խափանման այդ միջոցի իրագործման ձևերը և մեթոդները նրան ավելի բարձր աստիճանի զրկանք և տառապանք չպատճառեն, քան այն տառապանքների մակարդակն է, ինչն անխուսափելի է անձին ազատությունից զրկելիս, ինչպես նաև, որ ազատազրկման ռեժիմի գործնական պահանջների հաշվառմամբ՝ անձի առողջությունը և բարօրությունը համարժեք երաշխավորված լինեն (տե՛ս վերը վկայակոչված Valasinas-ի գործը, կետ 102, Kudła v. Poland [Մեծ պալատ], no. 30210/96, կետ 94, ՄԻԵԴ 2000-XI): Կալանքի տակ պահելու պայմանները գնահատելիս` պետք է հաշվի առնել այդ պայմանների համակցված արդյունքը, ինչպես նաև դիմողի կոնկրետ պնդումները (տե՛ս Dougoz v. Greece, no. 40907/98, p. 46, ECHR 2001-II):

B. Սույն գործում վերոնշյալ սկզբունքների կիրառումը

73. Սույն գործում դիմողը պահվել է Մոսկվա քաղաքում «Բուտիրսկի» ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանի հոգեբուժական բաժանմունքում, որը նաև անվանվում է որպես ՍԻԶՈ-2: Ելնելով կողմերի պնդումներից, Դատարանը ենթադրում է, որ վերոնշյալ հաստատությունում դիմողը կալանքի տակ է պահվել 1999թ. հունվարի 10-ից մինչև 2000թ. մայիսի 23-ը, բացառությամբ մեկ ամսվա` 1999թ. նոյեմբերի 24-ից մինչև 1999թ. դեկտեմբերի 24-ը, երբ նա գտնվել է Սերբսկու անվ. դատական հոգեբուժության ինստիտուտում: Այսինքն՝ ընդհանուր առմամբ այդ հաստատությունում դիմողին պահելու տևողությունը կազմել է 1 տարի, 3 ամիս և 13 օր (տե՛ս վերը` 20, 38, 46, 50, 51, 57 և 58 կետեր):

74. Տարբեր բանտախցերում գտնվելու ժամանակի առնչությամբ դիմողը նշել է, որ նա մոտ 11 և կես ամիս անցկացրել է թիվ 404 և թիվ 408 բանտախցերում, որոնցից յուրաքանչյուրի տարածքը կազմել է 30 քառ. մետրից ավելի, և մոտ 4 ամիս` թիվ 415 բանտախցում` 15 քառ. մետրից պակաս տարածքով: Կառավարությունն սկզբում պնդում էր, որ դիմողը չորս և կես ամիս պահվել է թիվ 415 փոքր բանտախցում, իսկ մնացած ժամանակաընթացքում՝ թիվ 408 և թիվ 404 մեծ բանտախցերում: Սակայն տեղեկատվություն չէր ներկայացվել 1999թ. հունվարից մինչև ապրիլ ժամանակահատվածի վերաբերյալ (տե՛ս վերը` կետ 57): Ավելի ուշ Կառավարությունը հայտարարել է, որ կալանքի տակ գտնվելու ողջ ժամանակաշրջանում ԻԶ-2-ում դիմողը պահվել է թիվ 408 և թիվ 415 բանտախցերում: Տեղեկատվություն չի ներկայացվել, թե այդ բանտախցերից յուրաքանչյուրում որքան ժամանակ է նա պահվել (տե՛ս վերը` կետ 58):

75. Նկատի առնելով կողմերի ներկայացրած տեղեկատվությունը, Դատարանը գտավ, որ դիմողն ավելի փոքր բանտախցում պահվել է մոտ չորս և կես ամիս, իսկ ավելի մեծ բանտախցում` տասնմեկ ամիս:

76. Դատարանը, նախ, քննության է առնում մեծ բանտախցում պահելու պայմանները: Բանտախուցն ունեցել է 3 կամ 3,5 մ բարձրություն, ինչպես նաև 32 քառ. մ տարածք՝ դիմողի պնդմամբ, և 34,9 կամ 35,6 քառ.մ` Կառավարության պնդմամբ: Հաշվի առնելով երկհարկաշարք մահճակալների քանակը, բանտախուցը հաշվարկված է եղել 24 մարդու համար՝ դիմողի պնդմամբ, իսկ Կառավարության պնդմամբ` 22 մարդու համար: Փաստորեն, ըստ դիմողի պնդման` բանտախցում պահվել է մինչև 26 մարդ, ըստ Կառավարության պնդման` մինչև 35 մարդ (տե՛ս վերը` կետեր 44 և 59): Նշված թվերը ցույց են տալիս, որ բանտախցում, որում գտնվել է դիմողը, մեկ պահվողին ընկել է 1-1,6 քառ. մ տարածք, և որ նա ոչ միշտ է ունեցել առանձին մահճակալ: Դիմողի պնդմամբ` բացառությամբ բանտի տանիքի վրա ամեն օր 30-40 րոպե, իսկ Կառավարության պնդմամբ` մեկ ժամ, զբոսանքի, դիմողն ամբողջ ժամանակն անցկացրել է իր բանտախցում:

77. Դիմողի վիճակը համեմատելի է Կալաշնիկովի գործում առկա վիճակի հետ, որում դիմողին բաժին էր հասել 0,9-1,9 քառ. մ տարածք: Այդ գործում Դատարանն ընդունել էր, որ նման խիստ գերբնակեցման փաստն ինքնին բարձրացնում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտման հարցը (տե՛ս Kalashnikov v. Russia, թիվ 47095/99, 96-97 կետեր, ECHR 2002-VI ): Peers-ի գործում անգամ ավելի ընդարձակ բանտախուցը (7 քառ. մ երկու բանտարկյալի համար) ճանաչվել է որպես 3-րդ հոդվածի խախտման արձանագրման էական գործոն, թեև այդ գործում սահմանափակ տարածության գործոնը համակցված է եղել օդափոխության և լուսավորության սահմանափակման հետ (տե՛ս Peerv v. Greece, no. 28524/95, 70-72 կետեր, ECHR 2001-III): Հակառակ դրան, որոշ այլ գործերով 3-րդ հոդվածի խախտում չի արձանագրվել, քանի որ քնելու կացարաններում սահմանափակ տարածությունը փոխհատուցվել է շարժման ազատությամբ, որից բանտարկյալներն օգտվում էին ցերեկային ժամերին (տե՛ս վերը վկայակոչված Valasinas-ի գործը, 103, 107 կետեր, Nurmagomedov v. Russia գործով որոշումը թիվ 30138/02, 2004թ. սեպտեմբերի 16):

78. Ուստի, ինչպես այդ գործերում, Դատարանը գտնում է, որ տարածության չափազանց սահմանափակվածությունը հանդիսանում է դիմողին կալանքի տակ պահելու պայմանների` 3- րդ հոդվածին համապատասխանության խնդիրն իր կողմից վերլուծելու առանցքային հարցը:

79. Այնուհետև, Դատարանը նշում է, որ բժշկական հսկողության և բանտում նրան պահելու այլ պայմանների առնչությամբ, ներառյալ՝ ջեռուցումը, արհեստական լուսավորությունը և օդափոխությունը, կողմերից և ոչ մեկն ընդհանուր առմամբ ապացույցներ չի ներկայացրել, որպեսզի «ողջամիտ կասկածներից վեր» հաստատվի, թե արդյոք դրանք թույլատրելի են եղել 3-րդ հոդվածի տեսանկյունից: Այնուհանդերձ, կարելի է հաշվի առնել այն փաստը, որ դիմողին թույլատրվել է շաբաթը մեկ անգամ ցնցուղ ընդունել (տե՛ս վերը` 42 և 64 կետեր), և որ նա վարակվել է քոսով (տե՛ս վերը` կետ 52): Դատարանը հաշվի է առնում նաև դիմողի պնդումն առ այն, որ սովորական երկաթե վանդակացանցերի հետ մեկտեղ, պատուհաններին կային նաև մետաղե փեղկափակոցներ, որոնք այնպես էին ամրացված, որ բանտարկյալները չէին կարող դրանց միջով դուրս նայել, և որ ներս կարող էր թափանցել միայն աղոտ լույս (տե՛ս վերը` 39 և 50 կետեր): Սկզբում Կառավարությունը չի վիճարկել այդ պնդումը: Գործի ընդունելիության մասին որոշման կայացումից հետո նա հայտարարել է, որ պատուհաններին մետաղե փեղկափակոցներ ամրացված չեն եղել` վկայակոչելով ՍԻԶՈ-2-ի առողջապահական մարմինների կողմից բանտախցերի տեսչության 2004թ. մայիսի 11-ի հաշվետվությունը և դրան հաջորդած՝ ՍԻԶՈ-2-ի վարչակազմի ղեկավարի հաջորդ` 2004թ. մայիսի 11-ի հայտարարությունը.

«Վերոնշյալ բանտախցերի [թիվ 404, 408 և 415] պատուհաններից և ոչ մեկին փեղկափակոցներ չեն ամրակցվել»:

Դիմողը պնդել է, որ «Բուտիրսկի» քննչական մեկուսարանում այդ մետաղե փեղկափակոցները հանվել էին 2002թ. վերջին, և որ Կառավարության տեղեկատվությունն արտացոլում է 2004թ. իրավիճակը: Ի պատասխան` Կառավարությունը չէր առարկել:

80. Դատարանն ընդունում է, որ սույն գործում չկան դիմողի արժանապատվությունը վիրավորելու կամ նվաստացնելու ուղղակի մտադրության վկայություններ: Այն հարցը, թե արդյոք հետապնդվել է զոհին նվաստացնելու կամ վիրավորելու նպատակ, այն գործոնների թվում է, որոնք պետք է հաշվի առնվեն, այնուամենայնիվ, այդպիսի նպատակի բացակայությունը չի կարող բացառել 3-րդ հոդվածի խախտման ճանաչումը (տե՛ս վերը մեջբերված Peers-ի գործը):

I. Դատարանի պրակտիկայով ձևավորված սկզբունքները

89. Դատարանը հիշեցնում է, որ այն հարցը, թե արդյոք կալանքի տակ պահվելու տևողությունը ողջամիտ է, չի կարող լուծվել վերացականորեն: Տվյալ մեղադրյալին կալանքի տակ պահելու ողջամտությունը յուրաքանչյուր գործում պետք է որոշվի դրա առանձնահատկությունների հիման վրա: Կոնկրետ գործում շարունակական կալանքը կարող է արդարացված լինել, միայն եթե առկա են հանրային շահի իրական պահանջի մասին վկայող որոշակի հանգամանքներ, որոնք, ի հեճուկս անմեղության կանխավարկածի, գերազանցում են Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով նախատեսված անձի ազատության իրավունքի սկզբունքը (տե՛ս, ի թիվս այլոց, Kudla v. Poland գործով վերոնշյալ վճիռը, կետ 110):

90. Առաջին հերթին ներպետական իշխանությունների վրա է ընկնում պարտականությունն ապահովելու, որ կոնկրետ գործով մեղադրյալի մինչդատական կալանքի ժամկետը չգերազանցի ողջամիտ ժամանակահատվածը: Պատշաճ ուշադրություն դարձնելով անմեղության կանխավարկածի սկզբունքին՝ ներպետական իշխանությունները պետք է քննության առնեն նշված հանրային շահի պահանջի առկայության կամ բացակայության մասին վկայող բոլոր փաստարկները՝ հիմնավորելու 5-րդ հոդվածում սահմանված կանոնից շեղումը, և պետք է այդ փաստարկները շարադրեն կալանքից ազատ արձակելու միջնորդությունների առնչությամբ ընդունվող որոշումներում: Հույժ կարևոր է ընդգծել, որ, հիմնվելով բողոքների առնչությամբ ընդունված որոշումներում իշխանությունների կողմից բերված հիմնավորումների և դիմողի բողոքներում ներկայացված՝ փաստաթղթերով հիմնավորվող պնդումների վրա, Դատարանը կոչված է լուծելու այն հարցը, թե արդյո՞ք եղել է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում (տե՛ս, օրինակ, վերոնշյալ Labita-ի գործը, կետ 152): «Կողմ» և «դեմ» փաստարկները չպետք է լինեն «ընդհանուր և վերացական» (տե՛ս Clooth v. Belgium, 1991թ. դեկտեմբերի 12-ի վճիռը, կետ 44, Շարք A, թիվ 225, էջ 16):

91. Կալանավորված անձի կողմից հանցանք կատարելու ողջամիտ կասկածի առկայությունը կալանքի տակ շարունակական պահելու օրինականության անհրաժեշտ պայման է, բայց որոշակի ժամանակահատված անցնելուց հետո այն դադարում է վճռորոշ նշանակություն ունենալ: Դատարանն այդ ժամանակ պետք է պարզի, թե դատական իշխանությունների կողմից ներկայացված այլ հիմքերը շարունակու՞մ են արդյոք արդարացնել անձին ազատությունից զրկելը: Այնտեղ, որտեղ այդպիսի հիմքերն էական և բավարար են, Դատարանը նույնպես կարող է բավարարվել նրանով, որ ներպետական իշխանությունները դատավարության ընթացքում ցուցաբերել են «հատուկ ջանասիրություն»: Նախնական քննության բարդությունը և յուրահատկությունը գործոններ են, որոնք պետք է այդ առումով նկատի առնվեն (տե՛ս, օրինակ, Scott v. Spain գործով 1996 թվականի դեկտեմբերի 18-ի վճիռը, կետ 74, Զեկույց 1996-VI, 2399-00 էջեր, և I.A. v. France գործով 1998 թվականի սեպտեմբերի 23-ի վճիռը, կետ 102, Զեկույց 1998-VII, էջ 2978):

2. Սույն գործում վերոնշյալ սկզբունքների կիրառումը

(a) Կալանավորման համար հիմքերը

92. Դատարանը նշում է, որ սույն գործում դիմողին 1998թ. հոկտեմբերի 13-ին կալանավորվելու համար իշխանությունների կողմից ներկայացված հիմքերը եղել են հանցավոր գործունեությամբ զբաղվելը շարունակելու հնարավորությունը և դիմողի թաքնվելու ռիսկը (տե՛ս վերը` կետ 10): Վերջին գործոնը, դիմողի անձի և նրան մեղսագրվող հանցագործության հանրային վտանգավորության հետ մեկտեղ, հիմնավորել են դիմողին կալանավորելու մասին 1998թ. հոկտեմբերի 15-ի որոշումը (տե՛ս վերը` կետ 12): Հետագայում Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկի շրջանային դատարանը դիմողին ազատ արձակելու վերաբերյալ միջնորդությունը մերժելիս վկայակոչել է «նրա կողմից կատարված հանցանքի բնույթը» (տե՛ս վերը` կետ 22), որի ներքո շրջանային դատարանը, ենթադրվում է, նկատի է ունեցել դրան ներկայացված մեղադրանքի լրջությունը:

93. Դատարանը հիշեցնում է, որ փախուստի վտանգը չի կարելի գնահատել բացառապես պատժի ծանրության հիման վրա. այն պետք է գնահատվի լրացուցիչ տվյալների համակցության հիման վրա, որոնք կա՛մ կարող են հաստատել դրա առկայությունը, կա՛մ ցույց տալ, որ այն այնքան չնչին է, որ չի կարող արդարացնել մինչդատական կալանքը (տե՛ս Tomasi v. France, 1992թ. օգոստոսի 27-ի վճիռը, կետ 98, Շարք A no. 241-A, էջ 37): Սույն գործում քննչական մարմիններին չի հաջողվել վկայակոչել փաստական հանգամանքներ, որոնք ունակ կլինեին ցույց տալու, թե առկա է դիմողի փախուստի վտանգ: Ոչ էլ որոշման մեջ մատնանշվել են դիմողի անձի այն առանձնահատկությունները, որոնք դատարանի կարծիքով արդարացնում են նրան նախնական կալանքի տակ պահելը:

94. Ինչ վերաբերում է դիմողին մեղսագրվող հանցագործության, այն է` անձնական օգտագործման համար թմրամիջոցների ձեռքբերման և պահման հանրային վտանգավորությանը, ապա նույնիսկ հաշվի առնելով, որ ի սկզբանե առկա է եղել հասարակական կարգին վնաս հասցնելու ռիսկ, ինչը տվյալ գործի հանգամանքներով ինքնին համոզիչ փաստարկ չէ, ժամանակի ընթացքում այդպիսի ռիսկը պետք է որ վերանայած լիներ (տե՛ս վերոնշյալ Tomasi-ի գործը, էջ 36, կետ 91): Անշուշտ, այդ հիմնավորումը բավարար չէր դիմողին ավելի քան մեկ տարի կալանքի տակ պահելն արդարացնելու համար:

95. Այնուհետև Դատարանը գտնում է, որ շրջանային դատարանի կողմից դիմողին մեղսագրվող հանցագործության ծանրությունը, որպես նրան շարունակական կալանքի տակ պահելու միակ հիմք, վկայակոչելը՝ այն բանից հետո, երբ նա 1 տարի և գրեթե 5 ամիս անցկացրել է անազատության մեջ, չէր կարող արդարացնել նախնական կալանքի տակ պահելու այդքան երկար տևողությունը (տե՛ս, օրինակ, վերոնշյալ Scott-ի գործը, կետ 78, էջ 2401):

96. Համապատասխանաբար, Դատարանը հետևություն է անում, որ այն հիմնավորումները, որոնք բերվել են քննչական մարմինների և դատարանի կողմից իրենց որոշումներում, բավարար չէին դիտարկվող ժամանակահատվածում կալանքի տակ դիմողի գտնվելն արդարացնելու համար:

(b) Գործի քննությունը

97. Ըստ դիմողի պնդման` իր գործը, ներառելով միայն մեկ մեղադրանք, ամենևին էլ բարդ չի եղել: Այսպիսով, գործի նախնական քննությունն ավարտվել է 1999թ. փետրվարի 10-ին:

Երկու ստացիոնար հոգեբուժական փորձաքննությունները տևել են երկու ամսից ոչ ավելի: Գործով դատական նիստի հետաձգումը պայմանավորված չի եղել դիմողի ներկայացուցիչների վարքագծով, քանի որ նրանց չէին իրազեկել նշանակված դատական նիստերի մասին: Ինչ վերաբերում է վկաների չներկայանալու հիմնավորմամբ հետաձգված դատական նիստին, ապա որևէ պատշաճ միջոց չի ձեռնարկվել վկաներին դատարան բերման ենթարկելու մասին դատական որոշման կատարման համար:

98. Կառավարությունն ընդունել է, որ 1999թ. հունիսի 28-ին երկրորդ հոգեբուժական փորձաքննությունը նշանակելիս դատարանը չի պատճառաբանել այդ որոշումը: Այնուհետև Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողին կալանքի տակ պահելու տևողությունը մասամբ կապված է եղել հոգեբուժական փորձաքննությունների կատարման հետ: Կառավարությունը նաև պնդել է, որ գործով դատական նիստերը բազմիցս հետաձգվում էին դիմողի ներկայացուցիչների և վկաների չներկայանալու կապակցությամբ:

99. Դատարանը նշում է, որ ոստիկանությանը հարկավոր է եղել չորս ամիս գործը քննելու համար: Այդ ընթացքում դիմողը ենթարկվել է հոգեբուժական փորձաքննության, որի արդյունքում հետևություն է արվել, որ մեղսագրվող հանցագործությունը դիմողը կատարել է անմեղսունակության վիճակում, և որ նրան հոգեբուժական հիվանդանոցում տեղավորելու անհրաժեշտություն չկա. նրա ախտորոշման պարագայում ամբուլատոր հոգեբուժական բուժումը բավարար կլինի: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ 1999թ. հունիսի 28-ին՝ գործը դատարան ուղարկելուց չորս ամիս անց, Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկի շրջանային դատարանը, առանց դիմողին կանչելու և պաշտպանության կողմին առարկելու հնարավորություն տալու, որոշել է նշանակել դիմողի կրկնակի հոգեբուժական փորձաքննություն: Նման որոշում կայացնելու որևէ հիմնավորում չի բերվել: Երկրորդ ստացիոնար հոգեբուժական փորձաքննությունը կատարվել է որոշումն ուժի մեջ մտնելուց չորս ամիս անց և տևել է մեկ ամիս: Եվս երեք ամիս է անցել, նախքան դատարանը քննության է առել գործը: Դատարանը նշում է, որ Կառավարությունն ապացույցներ չի ներկայացրել, որոնցով կվիճարկվեին դիմողի այն պնդումները, որ իր ներկայացուցիչները իրազեկված չեն եղել դատական նիստերի մասին, որոնք հետաձգվում էին նրանց չներկայանալու պատճառաբանությամբ, և որ ոչ մի միջոց չի ձեռնարկվել, որպեսզի ապահովվի վկաների դատարան ներկայանալը, որոնք մշտապես չէին ներկայանում դատական նիստերին՝ դրանով իսկ ձգձգելով գործի քննությունը: 100. Դատարանը հանգում է այն հետևությանը, որ գործի քննության երկար տևողությունը պայմանավորված է եղել ոչ թե գործի բարդությամբ կամ դիմողի վարքագծով, այլ Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկի շրջանային դատարանի դրսևորած անբավարար ջանասիրությամբ և արագությամբ:

104. Դիմողը պնդել է, որ ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանի` իրեն դատարան տանելու մերժումը դատարանի կողմից վկայակոչելը հիմնված չի եղել ճշմարիտ փաստերի վրա: Իր միջնորդությունները մերժելու՝ դատարանի ներկայացրած մյուս հիմնավորումն այն էր, որ դիմողը ճանաչվել էր անգործունակ, որի արդյունքում իր ցուցմունքները ենթադրաբար չէին կարող ընդունվել որպես ապացույցներ: Դիմողը փաստարկել է, որ այդ հիմնավորումը հակասում է ներպետական օրենսդրությանը, և որ մինչև Գագարինսկի շրջանային դատարանի կողմից իրեն անմեղսունակ ճանաչելու մասին 2000թ. ապրիլի 4-ի որոշումը որևէ կերպ հաստատված չի եղել, որ ինքն ունի հոգեկան խանգարում, և որ հոգեկան հիվանդության հետևանքով ինքը չի կարող քրեական պատասխանատվության ենթարկվել: Դիմողը պնդել է, որ, ի թիվս այլ հարցերի, շրջանային դատարանն իր մտավոր վիճակի վերաբերյալ հարցը պետք է լուծեր գործով բոլոր ապացույցների, այլ ոչ թե միայն փորձագետի եզրակացության հիման վրա: Բացի դրանից, դիմողը նշել է, որ ԻԶ-48/2 քննչական մեկուսարանի կողմից տրված տեղեկանքները պարունակել են իր վարքագծի դրական գնահատական, դրանցում նշվել էր, որ նրա առողջության ֆիզիկական և մտավոր վիճակը բավարար է:

105. Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողին նիստերին չկանչելու մասին Մոսկվա քաղաքի Գագարինսկի շրջանային դատարանի որոշումը պայմանավորված է եղել փորձագետի եզրակացությամբ, որին համապատասխան` դիմողը ունակ չէր գիտակցելու և կառավարելու իր գործողությունները, ընկալելու գործի հանգամանքները և դրանց վերաբերյալ ցուցմունքներ տալու: Կառավարությունը հայտարարել է, որ շրջանային դատարանի վերոնշյալ որոշումը կայացվել է քրեական դատավարության օրենսգրքի 407-րդ հոդվածին համապատասխան, որը հոգեկան խանգարում ունեցող մեղադրյալի` դատարան ներկայանալու հարցի լուծումը թողել է դատարանի հայեցողությանը: Սովորական մեղադրյալի համեմատությամբ այդպիսի անձն ունի դատավարական իրավունքների ավելի նեղ շրջանակ: Կառավարությունը նաև փաստարկել է, որ դատական նիստերում դիմողի բացակայությունն անբարենպաստ ազդեցություն չի ունեցել նրա իրավունքների վրա, քանի որ ներկա է եղել նրա փաստաբանը:

B. Դատարանի գնահատականը

106. Դատարանը հիշեցնում է, որ արդար դատաքննության գաղափարից բխում է, որ հանցագործության համար մեղադրվող անձը, որպես ընդհանուր սկզբունք, պետք է իրավասու լինի ներկա գտնվել և արդյունավետ մասնակցություն ունենալ առաջին ատյանի դատարանում դատական նիստին (տե՛ս Colozza v. Italy, 1985թ. փետրվարի 12-ի վճիռը, 27 և 29 կետեր, Շարք A no. 89, 14-15 էջեր): Սույն գործում այդ պահանջը չի պահպանվել, որովհետև շրջանային դատարանը գործը քննության է առել դիմողի բացակայությամբ: Հարկ է նշել, որ նա բացակա է եղել նաև վճռաբեկ ատյանում: Դատարանը պետք է որոշի, թե գործում առկա՞ են արդյոք հանգամանքներ, որոնք կարող են արդարացնել դատաքննությանը մասնակցելու իրավունքի լրիվ և անշրջելի կորուստը:

107. Դատարանը հիշեցնում է, որ այս դեպքում խոսքը չի վերաբերում այն անձին, ով հստակորեն հրաժարվել է դատարանի առջև ներկայանալու իրավունքից: Ընդհակառակը, դիմողը, որը գտնվել է կալանքի տակ, և նրա ներկայացուցիչները շրջանային դատարան են ներկայացրել միջնորդություններ դատական նիստին դիմողի անձնական մասնակցության վերաբերյալ: Միջնորդությունները մերժվել են, որովհետև, նախ` քննչական մեկուսարանը, որտեղ գտնվել է դիմողը, իր պնդմամբ, հիվանդ կալանավորներին չի տանում դատարան, իսկ երկրորդը` հոգեկան խանգարմամբ անձի ցուցմունքները չեն կարող ընդունվել որպես ապացույցներ (տե՛ս վերը` 23 և 24 կետեր):

108. Դատարանը հիշեցնում է, որ պետությունը պարտավոր է ապահովել կալանքի տակ գտնվող մեղադրյալի ներկայությունը (անհրաժեշտ փոփոխություններով՝ տե՛ս Goddi v. Italy, 1984թ. ապրիլի 9-ի վճիռը, կետ 29, Շարք A no. 76, էջ 11): Այնուհետև Դատարանը կրկնում է, որ գործն ըստ էության քննող դատարանը կարող է բացառիկ դեպքերում շարունակել դատաքննությունը, եթե մեղադրյալը բացակայում է հիվանդության պատճառով՝ պայմանով, որ նրա շահերը բավարար չափով պաշտպանված են (տե՛ս Ninn- Hansen v. Denmark, թիվ 28972/95, էջ 351, ECHR 1999-V):

Այնուհանդերձ, եթե գործով պարզման ենթակա հանգամանքների շրջանակը ներառում է մեղադրյալի անձի և հանցագործության պահին նրա մտավոր վիճակի գնահատումը, և եթե դրա արդյունքը կարող է մեծապես անցանկալի լինել այդ անձի համար, ապա արդար դատաքննության տեսանկյունից կարևոր է, որ մեղադրյալը մասնակցի դատական քննությանը, ինչպես նաև` հնարավորություն ունենա դրան մասնակցելու փաստաբանի հետ (տե՛ս Kremzov v. Austria, 1993թ. սեպտեմբերի 21-ի վճիռը, կետ 67, Շարք A թիվ 268- B, էջ 45, Pobornikoff v. Austria, 2000թ. հոկտեմբերի 3-ի վճիռը, կետ 31, թիվ 28501/95, և Zana v. Turkey, 1997թ. նոյեմբերի 25-ի վճիռը, 71- 73 կետեր, Reports 1997-VII, էջ 2551):

109. Տվյալ գործում վարչակազմը որևէ միջոց չի ձեռնարկել` ապահովելու դատական նիստերին դիմողի ներկայությունը: Վկայություններ չկան, որ դիմողը ցուցաբերել է ոչ համարժեք վարքագիծ, և որ նրա առողջության ֆիզիկական կամ մտավոր վիճակն այս կամ այլ կերպ խոչընդոտել է դատարան նրա ներկայանալուն: Շրջանային դատարանի այն փաստարկը, որ դիմողի` դատական նիստին ներկայանալու անհրաժեշտությունը չի եղել, քանի որ նրա, որպես հոգեկան խանգարում ունեցող անձի, ցուցմունքները չէին կարող ընդունվել իբրև ապացույցներ, խիստ զարմացնում է` նկատի ունենալով այն փաստը, որ հենց շրջանային դատարանը պետք է որոշեր, թե արդյո՞ք դիմողը հանցագործությունը կատարել է անմեղսունակության վիճակում, և գնահատեր, թե նրա մտավոր վիճակի պայմաններում արդյո՞ք անհրաժեշտ է հարկադրական բուժում:

110. Ինչ վերաբերում է այդ գործում դատարանի լիազորությունների շրջանակին, ապա Դատարանն այնուհետև նշում է, որ շրջանային դատարանը դիմողի նկատմամբ մեղադրանքով ըստ էության որոշում կայացնելիս գտել է, որ նա չի կարող ենթարկվել քրեական պատասխանատվության, որովհետև տառապում է հոգեկան հիվանդությամբ, և որոշել է նրան տեղավորել հոգեբուժական հիվանդանոցում:

111. Ինչ վերաբերում է վերջինին, ապա Դատարանը նշում է, որ շրջանային դատարանի մոտ եղել են դատական հոգեբուժության միևնույն ինստիտուտի երկու փորձագետների եզրակացություններ: Թեև դիմողի հիվանդության ախտորոշման առումով փորձագետների կարծիքները հիմնականում համընկել են, դրանք տարբերվել են այն միջոցների ընտրության առումով, որոնք անհրաժեշտ են եղել ձեռնարկել: Իր եզրակացությունում առաջին փորձագետը պնդել է, որ դիմողին հոգեբուժական հիվանդանոցում տեղավորելու անհրաժեշտություն չկա և բավարար է ամբուլատոր բուժումը՝ այն պարագայում, երբ երկրորդ փորձագետը հայտարարել է, որ դիմողին հոգեբուժական հիվանդանոցում պահելն անհրաժեշտ է: Դատարանը գտնում է, որ այդպիսի տարաձայնությունը, որը կարող էր ազդել դատական քննության արդյունքի և հատկապես տվյալ գործում՝ դիմողի ազատության վրա, դատական նիստին դիմողի մասնակցության հարցը դարձրել է առանձնապես կարևոր:

112. Հաշվի առնելով դիմողի համար կենսական նշանակություն ունեցող հարցերը՝ շրջանային դատարանը, եթե դատաքննությունն արդար լիներ, չէր կարող նրա գործով ըստ էության որոշում կայացնել առանց դիմողի ցուցմունքների անմիջական գնահատման, և նրա փաստաբանի ներկայությունը չէր կարող համազոր լինել իր` դիմողի ներկայությանը:

113. Հաշվի առնելով վերոնշյալը, Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1 և 3 (c) կետերի խախտում:

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

114. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը սահմանում է.

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական օրենսդրությունն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանն անհրաժեշտության դեպքում տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում է տրամադրում»:

A. Բարոյական վնասը

115. Դիմողը պահանջել է 100 000 եվրո` որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում: Նա ընդգծել է, որ ինքը երկարատև ժամանակ է անցկացրել ՍԻԶՈ-2 քննչական մեկուսարանի անմարդկային պայմաններում, իսկ այնուհետև` անարդար դատաքննության արդյունքում նրան տեղավորել են հոգեբուժական հիվանդանոցում, թեև ինքն այդպիսի բժշկական բուժման կարիք չի ունեցել: Այդ ժամանակահատվածի ընթացքում նրա առողջական վիճակը վատթարացել է, նա հնարավորություն չի ունեցել աշխատել և պահել իր ընտանիքը, նրա ազգականները կրել են էական ծախսեր, որպեսզի նրան ապահովեն մի քանի տարի գոյությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ սննդամթերքով և առաջին անհրաժեշտության պարագաներով: Նա ապրել է նաև զգայական ցնցումներ իր գործով դատական քննության ընթացքում ներպետական և միջազգային իրավունքի խախտման հետևանքով:

116. Կառավարությունն սկզբում հայտարարել է, որ ինքնին սույն վճռով խախտման ընդունման փաստը ենթադրյալ բարոյական վնասի արդարացի փոխհատուցում է: Այնուհետև նա պնդել է, որ ցանկացած պարագայում նրա պահանջները չափազանցված են, անհիմն և չապացուցված:

117. Դատարանը գտնում է, որ բարոյական վնասի որոշ ձևեր, ներառյալ՝ զգայական ցնցումը, ինքնին իր բնույթով չի կարող մշտապես լինել կոնկրետ ապացուցման օբյեկտ (տե՛ս Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. the United Kingdom, կետ 96, Շարք A թիվ 94, էջ 44): Դա չի խոչընդոտում, որպեսզի Դատարանը փոխհատուցում տրամադրելու մասին որոշում կայացնի, եթե համարում է, որ հիմք կա ենթադրելու, որ դիմողը կրել է ֆինանսական փոխհատուցում պահանջող վնասներ: Սույն գործում Դատարանը գտնում է, որ դիմողի արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի և նրա դեմ հարուցված քրեական գործով դատական նիստին մասնակցելու նրա իրավունքը չհարգելու պայմաններում դիմողի՝ երկարատև կալանքի տակ գտնվելը պետք է որ հանգեցրած լիներ սթրեսի, ֆրուստրացիայի և անորոշության, ուստի սույն վճռով խախտման փաստի ինքնին ճանաչումը բավարար փոխհատուցում չէ:

118. Որոշումն արդարացիության հիման վրա կայացնելով՝ Դատարանը դիմողին տրամադրում է 5000 եվրո` որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում, գումարած դրանից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկերը:

B. Ծախքերը և ծախսերը

119. Դիմողը պահանջել է պարոն Ա.Ա. Ռեկանտի կողմից իրեն ներկայացնելու դիմաց ծախսերի գումարը` 14 775 ամերիկյան դոլարի չափով: Դիմողը պահանջել է «Հանուն քաղաքացիական իրավունքի կոմիտե» իրավապաշտպան կազմակերպության անդամ պարոն Ա.Ա. Ռեկանտի կողմից իրեն ներպետական դատարաններում և Եվրոպական դատարանում ներկայացնելու դիմաց ծախսերի և թարգմանության դիմաց ծախսերի գումարը: Բացի դրանից, դիմողը պահանջել է 644 դոլար, 2694,6 ռուսական ռուբլի 791,34 ուկրաինական գրիվնա` իր հետ հանդիպելու համար պրն Ա.Ա.Ռեկանտի՝ Օդեսա, որտեղ ինքը գտնվում էր կալանքի տակ, ուղևորության հետ կապված ծախսերի դիմաց: Ի լրումն, նա պահանջել է 3 561,86 ռուբլի փոստային և հեռախոսային ծախսերի դիմաց:

120. Կառավարությունը փաստարկել է, որ ծախսերը պատշաճ կերպով չեն հիմնավորվել. օրինակ` փոստային անդորրագրերում չի եղել վճարողի ազգանունը:

121. Դատարանը հիշեցնում է, որ Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածին համապատասխան՝ ծախքերի և ծախսերի փոխհատուցման համար պետք է հաստատված լինի, որ դրանք իրականում և անհրաժեշտաբար կատարվել են Կոնվենցիայի խախտում հանդիսացող փաստը կանխելու կամ դրա համար փոխհատուցում ստանալու համար, և իրենց չափով ողջամիտ են (տե՛ս, օրինակ, Nilsen and Johnsen v. Norway [Մեծ Պալատ], կետ 43, թիվ 23118/93, ECHR 1999-VIII):

122. Հաշվի առնելով ներկայացված փաստերը և որոշումն արդարացիության հիման վրա կայացնելով, Դատարանը դիմողին տրամադրում է 1500 եվրո` որպես փոխհատուցում իրավական օգնության ծախսերի դիմաց, այն նվազեցնելով 872 եվրոյով` Եվրոպայի խորհրդի կողմից իրավական օգնություն ստանալու դիմաց, գումարած դրանից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկերը: Ինչ վերաբերում է պահանջվող մնացած ծախսերին և ծախքերին, ապա Դատարանը հիմնավորված է համարում, որ 4519,99 ռուբլին և 620, 36 ուկրաինական գրիվնան ծախսվել են իրականում և անհրաժեշտաբար, ուստի դրանք տրամադրվում են դիմողին` գումարած դրանցից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկերը:

C. Տուգանային տոկոսը

123. Դատարանը նպատակահարմար է համարում, որպեսզի տուգանային տոկոսը գանձվի Եվրոպայի կենտրոնական բանկի սահմանած փոխառության միջին դրույքաչափի հիման վրա` հավելած երեք տոկոս:

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ՝ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

1. վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում ,

2. վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3- րդ կետի խախտում,

3. վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1- ին և 3 (c) կետերի խախտում,

4. վճռում է,

(a) որ վճիռը վերջնականապես ուժի մեջ մտնելու պահից եռամսյա ժամկետում պատասխանող պետությունը, Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան, պետք է դիմողին վճարի հետևյալ գումարները.

(i) 5000 (հինգ հազար) եվրո` որպես բարոյական վնասի փոխհատուցում՝ փոխարկված ռուբլու` վճարման օրվա դրությամբ սահմանված փոխարժեքին համապատասխան,

(ii) 628 (վեց հարյուր քսանութ) եվրո` որպես դատական ծախսերի փոխհատուցում, փոխարկված ռուբլու` վճարման օրվա դրությամբ սահմանված փոխարժեքին համապատասխան,

(iii) 4519,99 ռուբլի (չորս հազար հինգ հարյուր տասնինը ռուսական ռուբլի, 99 կոպեկ) և 620,36 գրիվնա (վեց հարյուր քսան ուկրաինական գրիվնա և 36 կոպիյկա)` որպես այլ ծախքերի փոխհատուցում, վերջին գումարը փոխարկված ռուբլու` վճարման օրվա դրությամբ սահմանված փոխարժեքին համապատասխան,

(iv) տվյալ գումարից գանձման ենթակա բոլոր տեսակի հարկերի գումարը,