ՀԻՐՍԻ ՋԱՄԱԱՆ ԵՎ ՄՅՈՒՍՆԵՐՆ ԸՆԴԴԵՄ ԻՏԱԼԻԱՅԻ ԳՈՐԾՈՎ

 

Վ Ճ Ի Ռ

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

23 փետրվարի 2012թ.

 

Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանի Մեծ Պալատը, հետևյալ կազմով՝

 

Նիկոլաս Բրացա, նախագահ,

Ջան-Փոլ Կոստա,

Ֆրանչուս Թուլքենս,

Ջոզեֆ Կասադեվալ,

Նինա Վաջիչ,

Դին Սփիլման,

Փիր Լորենսեն,

Լջիլջանա Միյովիչ,

Դրագոլյուբ Պոպովիչ,

Գյորգիո Մալինվերնի,

Միրյանա Լազարովա Տրայկովսկա,

Նոնա Ցոցորիա,

Իշիլ Կարակաշ,

Կրիստինա Պարդալոս,

Գիդո Ռայմոնդի,

Վինցենթ Ա. Դե Գայետանո,

Փոլ Պինտո դե Ալբուկերկե, դատավորներ,

և Մայքլ օ Բոյլ, քարտուղարի տեղակալ,

 

2011թ. հունիսի 22-ին և 2012թ. հունվարի 19-ին կայացած դռնփակ նիստերում կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց 2012թ. հունվարի 19-ին:

 

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

1. Գործը սկիզբ է առել 2009թ. մայիսի 26-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի (<Կոնվենցիա>) 34-րդ հոդվածի համաձայն Սոմալիի տասնմեկ քաղաքացիների և Էրիթրեայի տասներեք քաղաքացիների (դիմողներ) կողմից ընդդեմ Իտալիայի Հանրապետության թիվ 7/08 գանգատի հիման վրա: Դիմողների անուններն ու ծննդյան թվերը նշված են սույն վճռին կից ներկայացված ցուցակում:

2. Դիմողներին ներկայացնում էին Հռոմ քաղաքի փաստաբաններ պրն Ա.Գ. Լանան և պրն Ա. Սակուչին: Իտալիայի կառավարությանը (Կառավարություն) ներկայացնում էին Մարդու իրավունքների հարցերով կառավարության հանձնակատար տկն Ե. Սպատաֆորան և համահանձնակատար տկն Ս.Կոպպարին:

3. Դիմողները բողոքում էին, մասնավորապես, որ, Իտալիայի իշխանությունների կողմից նրանց Լիբիա տեղափոխելը հակասել էր Կոնվենցիայի 3-րդ և Արձանագրության 4-րդ հոդվածներին: Նրանք նաև բողոքում էին հոդված 13-ի պահանջներին համապատասխանող իրավական պաշտպանության միջոցների բացակայության մասին, որոնք իրենց թույլ կտային քննության ներկայացնել վերոնշյալ բողոքները:

4. Դիմողների գործն ուղարկվել էր Դատարանի Երկրորդ բաժանմունք (Դատարանի կանոնակարգ, կանոն 52 ,կետ 1): 2009թ. նոյեմբերի 17-ին այդ Բաժանմունքի Պալատը որոշում ընդունեց Կառավարությանը ծանուցել գանգատի մասին: 2011թ. փետրվարի 15-ին Պալատը՝ կազմով՝ Ֆրանչուս Թուլքենս, նախագահ, Իռենու Կաբրալ Բարրետո, Դրագոլյուբ Պոպովիչ, Նոնա Ցոցորիա, Իշիլ Կարակաշ, Կրիստինա Պարդալոս, Գիդո Ռայմոնդի, դատավորներ, և Սթենլի Նեսմիֆ, Բաժանմունքի քարտուղար, գործը քննելու իրավունքը զիջեց Մեծ Պալատին, ընդ որում` կողմերից ոչ մեկը չառարկեց այդ որոշմանը (Կոնվենցիայի 30-րդ հոդված և Դատարանի կանոնակարգի 72-րդ կանոն):

5. Մեծ Պալատի կազմը որոշվել էր Կոնվենցիայի 27-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ կետերին և Դատարանի կանոնակարգի 24-րդ կանոնին համապատասխան:

6. Համաձայն ընդունված որոշման` Մեծ Պալատը միաժամանակ վճիռ էր կայացնելու գանգատի ըստ էության և ընդունելիության մասին (Կոնվենցիայի 29-րդ հոդվածի 1-ին կետ):

7. Ինչպես դիմողները, այնպես էլ Կառավարությունը գործի ըստ էության փաստարկներ ներկայացրեցին: Դատավարության ժամանակ Կողմերը պատասխանեցին այդ փաստարկներին (Կանոն 44, կետ 5): Գրավոր մեկնաբանություններ ստացվեցին նաև ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակից, Human Rights Watch կազմակերպությունից, ԱՄՆ-ի Կոլումբիայի իրավագիտության դպրոցի Մարդու իրավունքների բաժանմունքից, Եվրոպայում անհատական իրավունքների հարցերով խորհրդատվական կենտրոնից (AIRE), ինչպես նաև Amnesty International կազմակերպությունից և Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիայից համատեղ, որոնց Պալատի նախագահը գրավոր ընթացակարգին միջամտելու թույլտվություն էր տվել (Կոնվենցիայի հոդված 36, կետ 2): Մեկնաբանություններ ստացվեցին նաև ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակից, որին Դատարանի նախագահը գրավոր ընթացակարգին միջամտելու թույլտվություն էր տվել: ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակին թույլ էր տրվել նաև մասնակցելու բանավոր ընթացակարգով անցկացվող դատավարությանը:

8. Հրապարակային քննությունը տեղի ունեցավ 2011թ. հունիսի 22-ին Ստրասբուրգում` Մարդու իրավունքների դատարանի շենքում (կանոն 59, կետ 3):

 

Դատարանում ներկայացան.

(a) Կառավարության անունից՝

տկն Ս. Կոպպարի, համահանձնակատար

պրն Գ. Ալբենզիո պետական փաստաբան [Avvocato dello Stato]

(b) դիմողների անունից՝

պրն Ա.Գ. Լանա,

պրն Ա. Սակուչի, փաստաբան

տկն Ա. Սիրոնի օգնական

(c) երրորդ կողմի միջամտող ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի անունից՝

տկն Մ. Գառլիկ, Եվրոպական գրասենյակի Քաղաքականության և իրավական օժանդակության ստորաբաժանման ղեկավար, փաստաբան

պրն Ս. Ութերս, Ներպետական պաշտպանության բաժնի փախստականների իրավունքի հարցերով գլխավոր խորհրդական

պրն Ս. Բուտրուչ, Եվրոպական գրասենյակի Քաղաքականության և իրավական օժանդակության ստորաբաժանման իրավաբանական խորհրդական խորհրդականներ

 

Դատարանը լսեց տկն Կոպպարիի, պրն Ալբենզիոյի, պրն Լանայի, պրն Սակուչիի և տկն Գառլիկի հաղորդումները և նրանց պատասխանները դատավորների հարցերին:

 

ՓԱՍՏԵՐ

 

I. ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

A. Դիմողների ճանապարհին կանգնեցնելը և Լիբիա վերադարձնելը

9. Դիմողները՝ Սոմալիի տասնմեկ և Էրիթրեայի տասներեք քաղաքացիները, ընդգրկված էին շուրջ 200 մարդկանց խմբում, որոնք Լիբիայից երեք նավերով ուղևորվում էին դեպի Իտալիայի ափամերձ տարածքը:

10. 2009թ. մայիսի 6-ին, երբ նավերը Լամպեդուզա կղզուց (Ագրիգենտոյից) 35 ծովային մղոն դեպի հարավ էին գտնվում, այսինքն՝ Մալթայի պատասխանատվության տակ գտնվող որոնողական և փրկարարական գոտում, նրանք կանգնեցվել էին Իտալիայի հարկային ոստիկանության (Guardia di finanza) և ծովափնյա սահմանապահների կողմից:

11. Կանգնեցված նավերում գտնվող անձինք տեղափոխվել էին իտալական ռազմական նավերը և վերադարձվել Տրիպոլի: Դիմողները պնդում էին, որ վերադառնալու ժամանակ իտալական իշխանություններն իրենց չէին տեղեկացրել ուղևորման ուղղության մասին և քայլեր չէին ձեռնարկել իրենց ինքնությունը հաստատելու համար: Ոստիկանության աշխատակիցներն առգրավել էին իրենց մոտ եղած բոլոր անձնական իրերը, այդ թվում՝ ինքնությունը հաստատող փաստաթղթերը:

12. Այն բանից հետո, երբ տաս ժամյա ճանապարհորդության արդյունքում միգրանտները վերադարձել էին Տրիպոլի, նրանք հանձնվել էին Լիբիայի իշխանություններին: Դիմողների վարկածի համաձայն` ճանապարհին իրենք հորդորել էին, որպեսզի իրենց չհանձնեին Լիբիայի իշխանություններին, սակայն Լիբիա հասնելուն պես իրենց ստիպել էին հեռանալ իտալական նավերից:

13. 2009թ. մայիսի 7-ին կայացած մամլո ասուլիսում Իտալիայի ներքին գործերի նախարարը ասել էր, որ բաց ծովում նավերը կանգնեցնելը և միգրանտներին Լիբիա վերադարձնելը պայմանավորված էր 2009թ. փետրվարի 4-ին ուժի մեջ մտած Լիբիայի հետ երկկողմանի պայմանագրերով և որ դա շրջադարձային քայլ էր անօրինական միգրացիայի դեմ պայքարում: 2009թ. մայիսի 25-ի ելույթում նախարարը հայտարարել էր, որ այդ պայմանագրերի շրջանակում 2009թ. մայիսի 6-ից 10-ը բաց ծովում հայտնաբերվել և Լիբիային էին վերադարձվել ավելի քան 471 անօրինական միգրանտներ: Պարզաբանելով, որ այդ միջոցառումներն անց են կացվել պետությունների միջև համագործակցության ընդլայնման սկզբունքին համապատասխան, նախարարը նշել էր արտահանձնման քաղաքականության չափազանց բարձր արդյունավետությունն անօրինական միգրացիայի դեմ պայքարում: Ներքին գործերի նախարարի խոսքով այդ քաղաքականության շնորհիվ կասեցվել էր մարդկանց անօրինական փոխադրմամբ և թրաֆիկինգով զբաղվող հանցավոր խմբերի գործունեությունը, հնարավորություն էր ընձեռվել փրկելու բաց ծովում գտնվող մարդկանց և զգալիորեն նվազել էին ապօրինի միգրանտների Իտալիայի ափամերձ տարածքներ ներխուժելու փորձերը, որոնք 2008թ. մայիսի համեմատ 2009թ. մայիսի դրությամբ գրեթե հինգ անգամ կրճատվել էին:

14. 2009թ. Լիբիայի հետ կնքված երկկողմանի պայմանագրերի ներքո Իտալիան հաջողությամբ իրականացրել էր բաց ծովում անօրինական միգրանտների նավերը կանգնեցնելու հինգ միջոցառումներ:

B. Դիմողների հետագա ճակատագիրը և կապերն իրենց ներկայացուցիչների հետ

15. Դիմողների ներկայացուցիչների կողմից Դատարանին տրված տեղեկատվության համաձայն դիմողներից երկուսը պրն Մոհամեդ Ակուբար Մոհաբեդը և պրն Հասան Շարիֆֆ Աբբիրահմանը (որոնք սույն վճռին կից ցուցակում համապատասխանաբար նշված են 10 և 11 համարների տակ), գործում ներկայացված դեպքերից հետո մահացել էին չպարզված հանգամանքներում:

16. Գանգատը ներկայացնելուց հետո փաստաբանները հեռախոսային և էլեկտրոնային կապի միջոցով հաղորդակցվում էին մյուս դիմողների հետ:

2009թ. հունիս-հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի Տրիպոլիի գրասենյակը (ցուցակում ընդգրկված) դիմողներից տասնչորսին փախստականի կարգավիճակ էր շնորհել:

17. 2011թ. փետրվարին Լիբիայում սկսված հեղափոխությունն առաջացրեց երկրից մեծ արտահոսքի ալիք, և կապը դիմողների և նրանց ներկայացուցիչների միջև բարդացավ: Դիմողները ներկայումս հաղորդակցվում են ստորև նշված վեց դիմողների հետ.

պրն Էրմիաս Բերհանին (ցուցակում թիվ 20) հաջողվել էր անօրինական ձևով մուտք գործել Իտալիայի ափամերձ տարածք: 2011թ. մայիսի 25-ին Իտալիայի Կրոտոն նավահանգստի փախստականների կարգավիճակ շնորհող խորհրդի որոշմամբ նրան փախստականի կարգավիճակ էր տրվել,

պրն Հաբրոմ Տսեգայ (ցուցակում թիվ 19) ներկայումս գտնվում է Թունիսի Չուչա փախստականների ճամբարում: Նա մտադիր է վերադառնալ Իտալիա,

պրն Կիֆլոմ Տեսֆազիոն Կիդան (ցուցակում թիվ 24) բնակվում է Մալթայում,

պրն Հայելոմ Մոգոս Կիդան և պրն Ուալդու Հաբթեմչաել (ցուցակում թիվ 23 և 13 համապատասխանաբար) բնակվում են Շվեյցարիայում, որտեղ սպասում են միջազգային պաշտպանության իրենց կողմից ներկայացված հայցի պատասխանին.

պրն Ռոբերտ Աբզիգի Յոհաննես (ցուցակում թիվ 21) բնակվում է Բենինում:

 

II ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

A. Իտալիայի Նավագնացության կանոնագիրքը

18. 1942թ. մարտի 30-ի Նավագնացության կանոնագրքի (2002թ. խմբագրությամբ) 4-րդ հոդվածում սահմանված է.

«Բաց ծովում գտնվող Իտալիայի նավերը և չեզոք օդային տարածքում օդանավերը Իտալիայի տարածք են համարվում»:

B. Իտալիայի և Լիբիայի միջև կնքված երկկողմանի պայմանագրերը

19. 2007թ. դեկտեմբերի 29-ին Իտալիան և Լիբիան անօրինական միգրացիայի դեմ պայքարելու մասին Տրիպոլիում կնքեցին երկկողմանի պայմանագիր: Նույն օրը երկու երկրները ստորագրեցին լրացուցիչ Արձանագրություն, որտեղ սահմանված էին պայմանագրի իրականացմանն ուղղված գործառութային և տեխնիկական ընթացակարգերը: Պայմանագրի 2-րդ հոդվածում նշված էր.

«Իտալիան և Մեծ Սոցիալիստական ​​Ժողովրդական Լիբիական Արաբական Ջամահիրիան սույնով պարտավորվում են իրականացնելու ծովային պարեկություն՝ Իտալիայի կողմից ժամանակավոր տրամադրված վեց նավերով: Նավերում գործելու են Լիբիայի անձնակազմի և Իտալիայի ոստիկանության աշխատակիցներից կազմված համատեղ խմբեր, որոնք ապահովելու են նավերի օգտագործման և ղեկավարման հարցերով վերապատրաստումը, ուղղորդումը և տեխնիկական օժանդակությունը: Վերահսկողության, որոնման և փրկարարական աշխատանքներն անց են կացվելու անօրինական միգրանտներ տեղափոխող նավերի ափհանման և տարանցման գոտիներում՝ ինչպես Լիբիայի տերիտորիալ, այնպես էլ միջազգային ջրերում՝ երկու պետությունների կողմից նշված միջազգային կոնվենցիաներին և միջազգային պայմանագրերին համապատասխան» (ոչ պաշտոնական թարգմանություն):

Ավելին, Իտալիան պարտավորվում էր Լիբիային երեք տարի ժամկետով անհատույց տրամադրել երեք նավեր, որոնք չէին կրելու Իտալիայի պետական դրոշը (Պայմանագրի 3-րդ հոդված), ինչպես նաև ԵՄ-ում քայլեր ձեռնարկել Եվրոպական Միության և Լիբիայի միջև շրջանակային պայմանագիր կնքելու ուղղությամբ (Պայմանագրի 4-րդ հոդված):

Վերջապես, երկկողմանի պայմանագրի 7-րդ հոդվածի համաձայն` Լիբիան պարտավորվում էր ,անօրինական միգրացիան նվազեցնելու և միգրանտների հայրենադարձությունն ապահովելու նպատակով կոորդինացնել իր և միգրանտների քաղաքացիության` երկրների կողմից ձեռնարկվող քայլերը»:

2009թ. փետրվարի 4-ին Իտալիան և Լիբիան Տրիպոլիում ստորագրեցին անօրինական միգրացիայի դեմ պայքարի ուժեղացմանը միտված Լրացուցիչ արձանագրություն: Այդ Արձանագրությամբ մասամբ վերանայվեց 2007թ. դեկտեմբերի 29-ի Պայմանագիրը, մասնավորապես` ներառվեց հետևյալ բովանդակությամբ նոր հոդված.

«Երկու երկրները պարտավորվում են կազմակերպել ծովային պարեկային ծառայություն, որտեղ հավասար թվով կընդգրկվեն համարժեք գիտելիքներ և փորձ ունեցող իտալական և լիբիական անձնակազմի անդամներ: Պարեկային ծառայությունն իրականացվելու է Լիբիայի և միջազգային ջրային տարածքներում՝ Լիբիայի անձնակազմի հսկողությամբ և Իտալիայի անձնակազմի անդամների մասնակցությամբ, ինչպես նաև Իտալիայի և միջազգային ջրային տարածքներում՝ Իտալիայի անձնակազմի հսկողությամբ և Լիբիայի անձնակազմի անդամների մասնակցությամբ»:

Իտալիայի կողմից տրամադրվող նավերի նկատմամբ սեփականության իրավունքը 2007թ. դեկտեմբերի 29-ի Պայմանագրի 3-րդ հոդվածի իմաստով անվերապահորեն փոխանցվում է Լիբիային:

«Երկու երկրները պարտավորվում են իրենց քաղաքացիության երկրին արտահանձնելու անօրինական միգրանտներին և պայմանագրեր կնքելու նրանց քաղաքացիության երկրների հետ՝ անօրինական միգրացիան սահմանափակելու ուղղությամբ» (ոչ պաշտոնական թարգմանություն):

20. 2008թ. օգոստոսի 30-ին Բենգազիում Իտալիան և Լիբիան բարեկամության, գործընկերության և համագործակցության մասին Համաձայնագիր ստորագրեցին, որի 19-րդ հոդվածում ընդգծվում է միգրացիոն հոսքերում ընդգրկված անձանց քաղաքացիության երկրներում անօրինական միգրացիան կանխելու նպատակով քայլեր ձեռնարկելու կարևորությունը: Համաձայնագրի 6-րդ հոդվածի համաձայն` Իտալիան և Լիբիան պարտավորվում են գործելու Միավորված Ազգերի Կանոնադրության և Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի սկզբունքների ոգով:

21. Իտալիայի պաշտպանության նախարարի հայտարարության համաձայն` 2011թ. դեպքերից հետո Իտալիայի և Լիբիայի միջև պայմանագրերն այլևս չեն գործել:

 

III. ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԵՎ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐԸ

 

A. Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951թ. Ժնևի Կոնվենցիան (այսուհետ՝ Ժնևի կոնվենցիա)

22. Իտալիան վավերացրել է Ժնևի կոնվենցիան, որտեղ սահմանված են այն դեպքերը, երբ պետությունը պարտավոր է փախստականի կարգավիճակ շնորհել այն ստանալու համար դիմող անձին, ինչպես նաև նման անձանց իրավունքներն ու պարտականությունները: Ժնևի կոնվենցիայի 1-ին հոդվածում և հոդված 33, կետ 1-ում ամրագրված է.

 

Հոդված 1

«... Սույն Կոնվենցիայի նպատակների համար «փախստական» հասկացությունը կիրառվում է ցանկացած անձի նկատմամբ, ով, ... ռասայի, կրոնի, քաղաքացիության, որոշակի սոցիալական խմբի կամ քաղաքական կարծիքի հարելու պատճառով հետապնդվելու հիմնավորված երկյուղի հետևանքով գտնվում է իր քաղաքացիության երկրից դուրս և անկարող է կամ, նման երկյուղի պատճառով, չի ցանկանում օգտվել այդ երկրի պաշտպանությունից, կամ նա, ով, չունենալով քաղաքացիություն և նման իրադարձությունների հետևանքով գտնվելով իր նախկին մշտական բնակության երկրից դուրս, անկարող է կամ, նման երկյուղի պատճառով, չի ցանկանում վերադառնալ այնտեղ»։

 

Հոդված 33, կետ 1

«Պայմանավորվող ոչ մի պետություն փախստականին չի վտարում կամ որևէ կերպ վերադարձնում (refouler) այն տարածքների սահմանները, որտեղ նրա կյանքին կամ ազատությանը վտանգ կսպառնար՝ իր ռասայի, կրոնի, քաղաքացիության, որոշակի սոցիալական խմբի պատկանելու կամ քաղաքական կարծիքի հարելու հիմքով»։

23. Միջազգային պաշտպանության մասին 2001թ. սեպտեմբերի 13-ի հայտարարություն (A/AC.96/951, կետ 16) ՄԱԿ-ի ՓԳՀ-ն, nրը հետևում էր Մասնակից պետությունների կողմից Ժնևի Կոնվենցիայի սկզբունքների պահպանմանը, նշել էր որ 33-րդ հոդվածում նշված non-refoulement սկզբունքը հանդիսանում էր.

«... Կոնվենցիայով ամրագրված պաշտպանության առանցքային սկզբունքը, որը ենթակա չէ որևէ նախապայմանի: Շատ առումներով այդ սկզբունքը Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում ճանաչված ապաստան հայցելու իրավունքի տրամաբանական շարունակությունն է: Այն դարձել է համընդհանուր ճանաչում ստացած միջազգային իրավունքի անբաժանելի մասը, որին հետևելը պարտադիր է բոլոր պետությունների համար: Միևնույն ժամանակ մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային իրավունքով non-refoulement-ը սահմանվել է որպես խոշտանգումների և դաժան, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի բացարձակ արգելքի առանցքային բաղադրիչ: Refoule-ն արգելելու սկզբունքը նաև տարածվում է փախստականների վրա` անկախ վերջիններիս պաշտոնապես ճանաչմանը, և այդ առումով հստակորեն տարածվում է այն ապաստան հայցողների վրա, որոնց կարգավիճակը դեռևս չի որոշվել: Այն ներառում է պետությանը վերագրվող ցանկացած միջոցառում, որի արդյունքում ապաստան հայցողը կամ փախստականը կարող է վերադարձվել այն երկրի տարածքը, որտեղ նրա կյանքին կամ ազատությանը վտանգ կսպառնա կամ որտեղ նա կհայտնվի հետապնդման վտանգի առջև: Այն ներառում է երկրի սահմանն անցնելու արգելքը, ճանապարհի խափանելը և անուղղակի refoulement-ը՝ ինչպես ապաստան հայցող ֆիզիկական անձանց, այնպես էլ զանգվածային ներհոսքի իրավիճակներում»:

B. 1982թ. Միավորված Ազգերի Կոնվենցիան ծովային իրավունքի մասին (այսուհետ՝ Մոնտեգո Բեյի կոնվենցիա)

24. Մոնտեգո Բեյի կոնվենցիայի սույն գործին կիրառելի հոդվածներում սահմանված է.

 

Հոդված 92

Նավերի կարգավիճակը

«1. Նավերն ընթանում են միայն մեկ պետության դրոշի տակ և բացառությամբ ... սույն Կոնվենցիայով սահմանված հատուկ դեպքերի, ամբողջությամբ գտնվում են այդ պետության չեզոք ջրերի պայմանները կարգավորող իրավական դաշտում ...»:

 

Հոդված 94

Պետական դրոշի հետ կապված պարտականությունները

«1. Յուրաքանչյուր պետություն արդյունավետորեն իրականացնում է իր պետական դրոշի տակ ընթացող նավերի վարչարարական, տեխնիկական և սոցիալական հարցերում իր իրավասությունն ու վերահսկողությունը»:

 

Հոդված 98

Աջակցելու պարտավորությունը

«1. Յուրաքանչյուր պետություն պահանջում է իր պետական դրոշի տակ ընթացող նավերի նավապետերից, որպեսզի վերջիններս, այնքանով որքանով դա հնարավոր է՝ լրջորեն չվտանգելով նավին, նավի անձնակազմին և ուղևորներին.

(ա) աջակցություն տրամադրեն ծովում մոլորվելու վտանգի առջև կանգնած ցանկացած անձի,

(բ) առավելագույն հնարավոր արագությամբ օգնության ընթանան աղետի ենթարկվող անձանց, եթե տեղեկացված են, որ վերջիններս կարիք ունեն իրենց օգնության՝ այնքանով որքանով նման գործողությունը կարող է ողջամտորեն ակնկալվել իրենցից,

...»

C. 1979թ. Միջազգային կոնվենցիան ծովային որոնման և փրկարարության մասին (այսուհետ՝ SAR Կոնվենցիա) (2004թ. փոփոխություններով)

25. SAR Կոնվենցիայի Հավելվածի 3.1.9 ենթակետում ասված է.

«Կողմերը կոորդինացնում են իրենց քայլերը և համագործակցում են ապահովելու համար, որ ծովում տագնապալի վիճակում գտնվող անձանց օգնություն տրամադրող նավերի նավապետները ազատվեն իրենց ուղերթից նվազագույնը շեղվելու պարտավորությունից [sic], այն պայմանով, որ նավապետին այդ պարտավորությունից ազատելը ծովում էլ ավելի մեծ կյանքի վտանգի չի հանգեցնում: Նման օգնության տրամադրման տարածքում որոնման և փրկարարության համար պատասխանատվություն կրող կողմը պարտավոր է ապահովելու նման դեպքերում քայլերի կոորդինացումն ու համագործակցությունը, որպեսզի օգնություն ստացած փրկված անձինք իջեցվեն օգնություն տրամադրած նավից և հասցվեն անվտանգ տարածք` հաշվի առնելով գործի հատուկ հանգամանքները և Կազմակերպության [Միջազգային ծովային կազմակերպության] ուղեցույցները: Նման դեպքերում համապատասխան կողմերը կազմակերպում են փրկվածներին նավից հնարավորինս արագ իջեցումը՝ ողջամտության սահմաններում»:

D. Անդրազգային կազմակերպված հանցավորության դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի Արձանագրությունը ցամաքով, ծովով և օդով միգրանտների անօրինական ներս բերելու դեմ (այսուհետ՝ Պալերմոյի արձանագրություն) (2000թ.)

26. Պալերմոյի արձանագրության 19 կետ 1 հոդվածում ասված է.

«Սույն արձանագրության որևէ կետ չի ազդում պետությունների և առանձին անձանց այլ իրավունքների, պարտականությունների և պարտավորությունների վրա, որոնք բխում են միջազգային իրավունքից, այդ թվում՝ միջազգային մարդասիրական իրավունքի օրենքից և, մասնավորապես, կիրառելիության դեպքում, Կոնվենցիայից և Փախստականների կարգավիճակի մասին 1976թ. Արձանագրությունից, ինչպես նաև դրանցով նախատեսված non-refoulement սկզբունքից»:

E. Եվրոպական խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի թիվ 1821 (2011թ.) բանաձևը

27. 2011թ. հունիսի 21-ին Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովն ընդունեց ծովում գտնվող ապաստան հայցողներին, փախստականներին և անկանոն միգրանտներին կանգնեցնելու և փրկելու մասին բանաձև, որտեղ ասված է.

«1. Եվրոպայի հարավային սահմանների հսկողությունը դարձել է տարածաշրջանային առաջնահերթություն: Եվրոպական մայրցամաքի երկրները ստիպված են լինում առնչվելու համեմատաբար խոշոր միգրացիոն հոսքերի հետ, որոնք ժամանում են ծովով Աֆրիկայից` թափանցելով Եվրոպա հիմնականում Իտալիայի, Մալթայի, Իսպանիայի, Հունաստանի եւ Կիպրոսի տարածքով:

2. Միգրանտները, փախստականները, ապաստան հայցողները և մյուսները վտանգում են իրենց կյանքը, որպեսզի հասնեն Եվրոպայի հարավային սահմանները, հիմնականում ոչ ծովագնացունակ նավերով: Նման ճամփորդությունները, որոնք միշտ անօրինական են և հիմնականում ձեռնարկվում են որևէ երկրի դրոշի տակ չընթացող նավերով` առաջացնելով մարդկանց անօրինական փոխադրմամբ և թրաֆիկինգով զբաղվող հանցավոր խմբերի ձեռքերում հայտնվելու վտանգը, արտացոլում են ուղևորների հուսահատությունը, որոնք զրկված են Եվրոպա հասնելու համար որևէ օրինական և, ամենակարևորը` անվտանգ միջոցից:

3. Թեև ծովով ժամանողների թիվը վերջին տարիներին զգալիորեն նվազել է` առաջացնելով միգրացիոն հոսքի նոր ուղիներ (հիմնականում, Թուրքիայի և Հունաստանի ցամաքային սահմանով), Խորհրդարանական վեհաժողովը, վկայակոչելով, inter alia, թիվ 1637 (2008թ.) Բանաձևը «Եվրոպայում ծովում գտնվող մարկանց մասին՝ ծովային խառը միգրացիոն հոսքերը դեպի Հարավային Եվրոպա», վերստին խոր մտահոգություն է հայտնում այդ խառը միգրացիոն հոսքերի կարգավորման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումների վերաբերյալ: Ծովում տագնապալի վիճակում գտնվող շատ մարդիկ փրկվել են և շատերը հետ են վերադարձվել, սակայն ճակատագրական արդյունք ունեցող պատահարների ցուցակը, որոնք որքան գուշակելի, այնքան էլ ողբերգական են, երկար է և գրեթե օրեցօր էլ ավելի է երկարում:

4. Բացի այդ, Հյուսիսային Աֆրիկայում տեղի ունեցած քաղաքական ցնցումներից հետո վերջին ժամանակ Իտալիա և Մալթա ժամանած միգրանտների հոսքերը հաստատում են այն, որ Եվրոպան պետք է միշտ պատրաստ լինի դիմավորելու միգրանտների, ապաստան հայցողների և փախստականների հնարավոր լայնածավալ անկանոն հոսքերն իր հարավային ծովափերում:

5. Վեհաժողովը նշում է, որ ծովով ժամանումների կառավարման ուղղությամբ ձեռնարկվող միջոցառումները բազմաթիվ խնդիրներ են բարձրացնում, որոնցից առավել մտահոգիչ են հետևյալ հինգը.

5.1. չնայած մի շարք համապատասխան միջազգային փաստաթղթերի, որոնք կիրառելի են այս ոլորտում, և որոնք բավարար կերպով սահմանում են այս ոլորտում պետությունների կիրառելի իրավունքներն ու պարտականությունները, դրանց բովանդակության մեկնաբանությունն ըստ էության տարբերվում է: Որոշ պետություններ համաձայնության չեն հասնում հատուկ իրավիճակներում իրենց պարտականությունների բնույթի և չափի վերաբերյալ, իսկ որոշ պետություններ նաև հարցականի տակ են դնում բաց ծովում non-refoulement սկզբունքի կիրառելը,

5.2. թեև ծովում կանգնեցնելու դեպքում բացարձակ առաջնահերթությունը փրկվածներին անհապաղ «անվտանգ տեղ» հասցնելն է, սակայն «անվտանգ տեղ» հասկացությունը բոլոր Մասնակից պետությունների կողմից միատեսակ չի մեկնաբանվում: Մինչդեռ ակնհայտ է, որ «անվտանգ տեղ» հասկացությունը չի սահմանափակվում մարդկանց սոսկ ֆիզիկական պաշտպանությամբ, այլ անկասկած նաև ենթադրում է նրանց հիմնարար իրավունքների հարգելը,

5.3. նման տարաձայնություններն ուղղակիորեն վտանգում են փրկվելու կարիք ունեցող մարդկանց կյանքը, մասնավորապես, փրկարար միջոցառումներն ուշացնելու կամ խափանելու պատճառով, հավանական է նաև, որ դրանք նավաստիներին տարհամոզեն փրկելու ծովում աղետի ենթարկվող մարդկանց: Ավելին, դրանք կարող են հանգեցնել non-refoulement սկզբունքի խախտմանը բազմաթիվ անձանց հանդեպ, այդ թվում՝ միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցողների,

5.4. թեև Մասնակից պետությունների Եվրամիության արտաքին սահմաններում համագործակցության օպերատիվ կառավարման գործակալությունը (Frontex) շարունակաբար ավելացնում է իր ազդեցությունը ծովային միգրանտների շարժի խափանման հարցում, վերջինիս կողմից համակարգվող գործողությունների համատեքստում մարդու իրավունքները հարգելու և միջազգային ու Եվրամիության իրավունքից բխող պարտականությունները կատարելու երաշխիքներն անբավարար են,

5.5. վերջապես, ծովով ժամանողներն անհամաչափ ծանր բեռ են հանդիսանում Եվրամիության հարավային սահմաններում գտնվող պետությունների համար: Պարտականությունների համատեղ իրականացման և Եվրոպայի պետությունների միջև միգրացիայի հետ կապված հարցերում ավելի մեծ համերաշխության դրսևորման նպատակը հեռու է իրականացվելուց:

6. Իրավիճակն էլ ավելի է բարդանում այն փաստի պատճառով, որ միգրացիոն հոսքերը խառը բնույթ են կրում և, այդ իսկ պատճառով, պահանջում են մասնագիտացված և պաշտպանության կարիքներին հարմարեցված արձագանքներ՝ փրկվողների կարգավիճակին համապատասխան: Ծովով ժամանող միգրանտների խնդիրներին պատշաճ և կիրառելի միջազգային չափորոշիչներին համապատասխան արձագանքելու համար պետությունները պետք է հաշվի առնեն այդ սկզբունքն իրենց միգրացիոն քաղաքականությունում և գործողություններում:

7. Վեհաժողովը հիշեցնում է Մասնակից պետություններին միջազգային իրավունքով իրենց կողմից ստանձնած պարտավորությունների մասին, այդ թվում՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայով (ETS No. 5), Ծովային իրավունքի մասին 1982թ. ՄԱԿ-ի կոնվենցիայով և Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951թ. Ժնևի կոնվենցիայով, և մասնավորապես հիշեցնում է non-refoulement սկզբունքի և ապաստան հայցելու իրավունքի մասին: Վեհաժողովը նաև վկայակոչում է Ծովում կյանքի անվտանգության մասին 1974 միջազգային կոնվենցիայի և Ծովային որոնման և փրկարարության մասին 1979 միջազգային կոնվենցիայի ներքո Մասնակից պետությունների ստանձնած պարտավորությունները:

8. Ի վերջո Վեհաժողովը, որպես առաջնային պատգամ, մատնանշում է մասնակից պետություններին, որ նրանք կրում են բարոյական և իրավական պարտավորություն՝ առանց որևէ ուշացման փրկելու ծովում աղետալի վիճակում գտնվող անձանց և միանշանակ կրկնում է ՄԱԿ-ի փախստականների գերագույն հանձնաժողովի (ՄԱԿ ՓԳՀ) տրված մեկնաբանությունը, որտեղ նշված է, որ non-refoulement սկզբունքը հավասարապես կիրառելի է բաց ծովում: Բաց ծովն այն ասպարեզը չէ, որտեղ պետություններն ազատվում են իրենց իրավական պարտավորություններից, այդ թվում՝ այն պարտավորություններից, որոնք բխում են մարդու իրավունքների մասին միջազգային օրենսդրությունից և փախստականների հարցերով միջազգային իրավունքից:

9. Հետևաբար, Վեհաժողովը կոչ է անում Մասնակից պետություններին մաքսանենգության և թրաֆիկինգի խափանման կամ սահմանի հսկման նպատակով ծովային սահմանի հսկիչ միջոցառումներ իրականացնելիս, լինի դա de jure թե de facto իրավունքով.

9.1. կատարել իրենց պարտավորությունը՝ առանց բացառության և ուշացման փրկելու ծովում աղետալի վիճակում գտնվող մարդկանց,

9.2. ապահովել, որպեսզի սահմանի հսկմանը միտված քաղաքականություն և գործողություններ, այդ թվում՝ միգրանտների կանգնեցման ուղղությամբ միջոցառումներ իրականացնելիս, հաշվի առնվի ծովային սահմանը հատելու փորձ կատարող անձանց հոսքի տարաբնույթ կազմը,

9.3. երաշխավորել բոլոր կանգնեցված անձանց նկատմամբ մարդկային վերաբերմունքը և իրենց մարդկային իրավունքների շարունակական պահպանումը, այդ թվում՝ non-refoulement սկզբունքի, անկախ նրանից թե կանգնեցմանն ուղղված միջոցառումները իրականացվել են իրենց կամ այլ պետության տերիտորիալ ջրերում, ad hoc երկկողմանի պայմանագրի հիման վրա, թե բաց ծովում,

9.4. ձեռնպահ մնալ որևէ գործելակերպից, որը կարող է համարժեք լինել ուղղակի կամ անուղղակի refoulement-ի, ներառյալ` բաց ծովում՝ այդ սկզբունքի արտատարածքային կիրառման մասին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մեկնաբանությանը և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կիրառելի վճիռներին համապատասխան,

9.5. որպես առաջնային գործողություն իրականացնել փրկված անձանց անհապաղ տեղափոխումն «անվտանգ վայր»` հասկանալով դրա տակ այնպիսի վայր, որտեղ հնարավոր է ապահովել փրկվածների առաջնային կարիքները և որտեղ որևէ ձևով չեն վտանգվի իրենց հիմնարար իրավունքները, քանի որ «անվտանգության գաղափարը» չի սահմանափակվում սոսկ ֆիզիկական վտանգով և պետք է նաև հաշվի առնի ափհանման առաջարկվող վայրում տիրող իրավիճակը՝ հիմնարար իրավունքների ապահովման տեսանկյունից,

9.6. երաշխավորել միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձանց ապաստան տրամադրելու արդար և արդյունավետ ընթացակարգը,

9.7. երաշխավորել մարդկային թրաֆիկինգի զոհ կամ թրաֆիկինգի վտանգի ենթարկվող անձանց պաշտպանությունն ու օժանդակությունը, այդ թվում՝ ապաստանի տրամադրման հարցում,

9.8. ապահովել, որպեսզի կանգնեցված անձանց կալանավորման վայր ուղարկելը (բացառելով անչափահասներին և խոցելի խմբերին պատկանող անձանց) անկախ նրանց կարգավիճակից, մշտապես լիազորված է լինում դատական մարմինների կողմից և կատարվում է միայն անհրաժեշտության դեպքում և օրենքով սահմանված հիմքերով, եթե չկա որևէ այլընտրանք, և որպեսզի նման պայմանները համապատասխանեն Եվրոպայում ապաստան հայցողներին և անկանոն միգրանտներին կանգնեցնելու մասին Վեհաժողովի թիվ 1707 (2010թ.) բանաձևում սահմանված նվազագույն չափորոշիչներին և սկզբունքներին,

9.9. կասեցնել ցանկացած երկկողմանի համաձայնությունները, որոնք կարող են կնքվել երրորդ պետությունների հետ, այն դեպքում, եթե կանգնեցված անձանց մարդու իրավունքներն այդ երկրներում պատշաճ ձևով չեն երաշխավորվում, մասնավորապես՝ ապաստան ստանալու ընթացակարգից օգտվելու իրավունքը և յուրաքանչյուր դեպքում, երբ դա կարող է հանգեցնել non-refoulement սկզբունքի խախտմանը, և կնքել նոր երկկողմանի պայմանագրեր, որտեղ հատուկ նախատեսվում են մարդու իրավունքների նման երաշխիքները և դրանց կանոնավոր ու արդյունավետ մոնիտորինգը,

9.10. ստորագրել և վավերացնել, եթե դա դեռևս չի արվել, վերոնշյալ կիրառելի միջազգային փաստաթղթերը և հաշվի առնել Միջազգային ծովային կազմակերպության (ՄԾԿ) Ուղեցույցը ծովում փրկված անձանց նկատմամբ վերաբերմունքի մասին,

9.11. ստորագրել և վավերացնել, եթե դա դեռևս չի արվել, Մարդկանց թրաֆիկինգի դեմ գործողությունների մասին Եվրոպայի խորհրդի Կոնվենցիան (CETS No. 197) և Անդրազգային կազմակերպված հանցավորության դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի Պալերմոյի արձանագրությունը,

9.12. ապահովել, որպեսզի ծովային սահմանների դիտարկման և սահմանի հսկման միջոցառումները չազդեն միջազգային իրավունքով նախատեսված մարդկանց խոցելի խմբերի հատուկ պաշտպանությանը, ինչպիսիք են՝ փախստականները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք, կանայք և խնամազուրկ երեխաները, միգրանտները, թրաֆիկինգի զոհերը կամ թրաֆիկինգի վտանգի առջև կանգնած անձինք, կամ խոշտանգումներից և վնասվածքներից տուժածները:

10. Վեհաժողովը մտահոգված է Եվրոպական Միության պետությունների և Frontex-ի համապատասխան պարտականությունների վերաբերյալ անհստակության, ինչպես նաև հիմնարար իրավունքները և այդ գործակալության կողմից կոորդինացվող համատեղ գործողությունների շրջանակում միջազգային չափորոշիչները հարգելու համար բավարար երաշխիքների բացակայության պատճառով: Թեև Վեհաժողովը ողջունում է հիմնարար իրավունքների անվերապահ պահպանմանը միտված Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից ներկայացված առաջարկները՝ երաշխիքների ամրապնդման նպատակով այդ գործակալության կառավարման կանոնները փոփոխելու վերաբերյալ, սակայն այն բավարար չի համարում դրանք և կցանկանար, որպեսզի գործակալության գործողությունների նկատմամբ վերահսկողության իրավունքը տրվի Եվրոպական խորհրդարանին, մասնավորապես հիմնարար իրավունքները պահպանելու հարցում:

11. Վեհաժողովը նաև գտնում է, որ անհրաժեշտ է ջանքեր գործադրել վերացնելու համար այն առաջնային պատճառները, որոնք ստիպում են հուսահատ եղած անձանց վտանգել իրենց կյանքը՝ անօրինական նավերով ուղևորվելով դեպի Եվրոպա: Վեհաժողովը կոչ է անում բոլոր անդամ երկրներին պոտենցիալ միգրանտների և ապաստան հայցողների քաղաքացիության երկրներում համատեղել իրենց ջանքերը՝ աջակցելու խաղաղությանը, օրենքի գերակայությանը և բարգավաճմանը:

12. Ի վերջո, հաշվի առնելով ծովային ճանապարհով մարդկանց խառը ներհոսքի արդյունքում ափամերձ պետությունների առջև ծառացող մարտահրավերները, Վեհաժողովը կոչ է անում միջազգային հանրությանը, մասնավորապես` ՄԾԿ-ին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ին, Միգրացիայի միջազգային կազմակերպությանը (ՄՄԿ), Եվրախորհրդին և Եվրամիությանը (ներառյալ Frontex-ը և Եվրոպական ապաստանի աջակցության գրասենյակը).

12.1. տրամադրելու ցանկացած պահանջվող օժանդակությունն այդ պետություններին՝ համերաշխության ոգով և պատասխանատվության բեռը կիսելու ցանկությամբ,

12.2. ՄԾԿ-ի հովանու ներքո համատեղ ջանքեր գործադրել միջազգային ծովային իրավունքի նկատմամբ հետևողական ու ներդաշնակ մոտեցում ապահովելու, inter alia, հիմնական պայմանների և նորմերի սահմանման և բովանդակության շուրջ համաձայնություն ձեռք բերելու համար,

12.3. ստեղծել միջգերատեսչային խումբ, որի նպատակն է ուսումնասիրել և լուծել ծովում միգրանտների կանգնեցման հարցում առկա հիմնական խնդիրները, այդ թվում` սույն բանաձևում վերհանված հինգ խնդիրները՝ սահմանելով քաղաքականության հստակ առաջնահերթությունները, ուղղություն հաղորդելով պետություններին և այլ համապատասխան դերակատարներին և հսկելով ու գնահատելով ծովում միգրանտների կանգնեցմանն ուղղված միջոցառումները: Խմբի կազմում պետք է ընդգրկվեն ՄԾԿ-ի, ՄԱԿ ՓԳՀ-ի, ՄՄԿ-ի, Եվրախորհրդի, Frontex-ի և Եվրոպական ապաստանի աջակցության գրասենյակի անդամները»:

F. Եվրոպական Միության օրենսդրությունը

1. Եվրոպական Միության հիմնարար իրավունքների խարտիան (2000թ.)

28. Խարտիայի 19-րդ հոդվածում սահմանված է.

Պաշտպանությունը վտարման, արտաքսման կամ արտահանձնման դեպքում

«1. Հավաքական արտաքսումն արգելվում է:

2. Ոչ ոք չի կարող վտարվել, արտաքսվել կամ արտահանձնվել մի պետություն, որտեղ գոյություն ունի լուրջ վտանգ, որ անձը կարող է ենթարկվել մահապատժի, խոշտանգման կամ այլ անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունքի»:

2. 1985թ. Շենգենյան համաձայնությունը

29. Համաձայնության 17-րդ հոդվածում ասված է.

«Ինչ վերաբերում է մարդկանց տեղաշարժին, Կողմերը ձգտելու են վերացնել հսկողությունը ընդհանուր սահմաններին և այն տեղափոխելու իրենց արտաքին սահմաններ: Այդ նպատակով նրանք անհրաժեշտության դեպքում ձգտելու են նախապես ներդաշնակեցնելու հսկողության հիմքը կազմող օրենքներն ու վարչական դրույթները և լրացուցիչ միջոցառումներ են իրականացնելու անվտանգության ապահովման և Եվրոպական համայնքի անդամ չհանդիսացող պետությունների քաղաքացիների ապօրինի միգրացիայի դեմ պայքարելու ուղղությամբ»:

3. 2004թ. հոկտեմբերի 26-ի Խորհրդի թիվ 2007/2004 (EC) որոշումը Եվրամիության արտաքին սահմաններում համագործակցության օպերատիվ կառավարման գործակալության (Frontex) ստեղծման մասին

30. Խորհրդի թիվ 2007/2004 (EC) որոշմամբ ասվում է.

«(1) ԵՄ-ի արտաքին սահմանների հարցում Համայնքի կողմից իրականացվող քաղաքականությունը միտված է հսկողության և վերահսկողության բարձր մակարդակի ապահովման նպատակով միասնական կառավարմանը, որը Եվրոպայի Միության սահմաններում մարդկանց ազատ տեղաշարժվելու անհրաժեշտ նախապայմանն է, ազատության, անվտանգության ու արդարության հիմնարար բաղադրիչն է: Այդ նպատակով նախատեսված է ստեղծել արտաքին սահմանների հսկողության չափորոշիչների և ընթացակարգերի ընդհանուր կանոններ:

(2) Ընդհանուր կանոնների արդյունավետ կիրառման համար անհրաժեշտ է բարելավել Մասնակից պետությունների միջև իրականացվող գործառնային համագործակցության կոորդինացումը:

(3) Հաշվի առնելով Խորհրդի ներքո ստեղծված Արտաքին սահմանների ընդհանուր մասնագիտական խմբի փորձը` անհրաժեշտ է ստեղծել մասնագիտացված փորձագիտական մարմին, որը պատասխանատու կլինի արտաքին սահմանների կառավարման ոլորտում Մասնակից պետությունների միջև գործառնային համագործակցության կոորդինացումը բարելավելու համար, և կգործի որպես Եվրամիության արտաքին սահմաններում համագործակցության օպերատիվ կառավարման գործակալություն (այսուհետ՝ Գործակալություն):

(4) Արտաքին սահմանների հսկողության և վերահսկողության պարտականությունը դրված է Մասնակից պետությունների վրա: Գործակալությունը պետք է օժանդակի արտաքին սահմանների կառավարման ուղղությամբ Համայնքի ներկայումս կիրառվող և նախատեսվող միջոցառումներին` ապահովելով Մասնակից պետությունների միջև համագործակցությունն այդ միջոցառումների իրականացման հարցում:

(5) Մասնակից պետությունները որպես գերակա խնդիր են դիտում անկախ աշխարհագրական դիրքից բոլոր արտաքին սահմանների արդյունավետ հսկողությունն ու վերահսկողությունը: Ուստի, արտաքին սահմանների կառավարման հարցում անհրաժեշտ է խթանել Մասնակից պետությունների միջև համերաշխությունը: Արտաքին սահմանների կառավարման գործառնային հարցերի իրականացմանը, այդ թվում՝ Մասնակից պետություններում ապօրինի գտնվող երրորդ երկրների քաղաքացիների վերադարձին օժանդակող Գործակալության ստեղծումը կարևոր քայլ է հանդիսանում այս ուղղությամբ»:

4. Մարդկանց միջսահմանային տեղաշարժը կարգավորող Համայնքային օրենսգրքի ընդունման մասին Եվրոպական խորհրդարանի և Խորհրդի 2006թ. մարտի 15-ի թիվ 562/2006 որոշումը (այսուհետ՝ Սահմանների մասին շենգենյան օրենսգիրք)

31. Թիվ 562/2006 (EC) որոշման 3-րդ հոդվածում ասված է.

«Սույն որոշումը կիրառվում է Մասնակից պետությունների ներքին կամ արտաքին սահմանները հատող յուրաքանչյուր անձի նկատմամբ, չսահմանափակելով.

(ա) ազատ տեղաշարժի Համայնքի իրավունքից օգտվող անձանց իրավունքները,

(բ) փախստականների և միջազգային պաշտպանություն հայցող անձանց իրավունքները, մասնավորապես` չարտաքսվելու հարցում»:

5. Սահմանների մասին Շենգենյան օրենսգիրքը լրացնող 2010թ. ապրիլի 26-ի Խորհրդի որոշումը (2010/252/EU)Եվրամիության արտաքին սահմաններում համագործակցության օպերատիվ կառավարման գործակալության կողմից կոորդինացվող գործառնային համագործակցության շրջանակում ծովային արտաքին սահմանների վերահսկողության մասին

32. 2010թ. ապրիլի 26-ի Խորհրդի որոշման հավելվածում ասված է.

«Գործակալության [Frontex] կոորդինացվող ծովային գործողությունների կանոնները

1. Ընդհանուր սկզբունքներ

1.1. Վերահսկողության նպատակով գործողություններն իրականացվում են հիմնարար իրավունքներին համապատասխան և այնպիսի եղանակով, որը չի վտանգում կանգնեցված կամ փրկված անձանց, ինչպես նաև մասնակից խմբերի անվտանգությունը:

1.2. Ոչ ոք չի կարող իջեցվել նավից կամ որևէ այլ կերպ հանձնվել չարտաքսման սկզբունքը խախտող երկրի իշխանություններին կամ այնպիսի երկրի, որտեղ առկա է այդ սկզբունքը խախտող այլ երկիր արտաքսելու կամ վերադարձնելու վտանգը: Հաշվի առնելով 1.1 կետի դրույթները` կանգնեցված կամ փրկված անձինք պատշաճ ձևով ծանուցվում են, որպեսզի կարողանան վկայակոչել ցանկացած պատճառ, որն իրենց կարծիքով առաջարկվող վայրում նավից իջեցման դեպքում կխախտի չարտաքսման սկզբունքը:

1.3. Գործողության ողջ ընթացքում հաշվի են առնվում երեխաների, թրաֆիկինգի զոհերի, շտապ բժշկական օգնության կամ միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձանց և այլ խոցելի իրավիճակներում գտնվող մարդկանց կարիքները:

1.4. Մասնակից պետություններն ապահովում են վերահսկողության գործողություններում մասնակցող անձանց վերապատրաստումը մարդու իրավունքների և փախստականների իրավունքի, ինչպես նաև որոնման և փրկարարության միջազգային կանոնների գծով»:

 

IV. ԻՏԱԼԻԱՅԻ ԿՈՂՄԻՑ ԲԱՑ ԾՈՎՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՎՈՂ ՄԻՋԱՄՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԼԻԲԻԱՅՈՒՄ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ՄԱՍԻՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՆՅՈՒԹԵՐԸ

 

A. Փախստականների հարցերով ՄԱԿ-ի գերագույն հանձնակատարի մամլո հաղորդագրությունը

33. 2009թ. մայիսի 7-ին ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հրապարակեց հետևյալ մամլո հաղորդագրությունը.

«Հինգշաբթի օրը ՄԱԿ ՓԳՀ-ն խորը մտահոգություն էր արտահայտել շուրջ 230 մարդկանց ճակատագրի մասին, որոնց չորեքշաբթի օրը Իտալիայի պարեկային նավակախմբերը փրկել էին Մալթայի Որոնման և փրկարարության պատասխանատվության (SAR) և հետ էին ուղարկել Լիբիա՝ պատշաճ ձևով չգնահատելով պաշտպանության հարցում նրանց հնարավոր կարիքները: Փրկարարական գործողությունը տեղի էր ունեցել Իտալիայի Լամպեդուզա կղզուց մոտ 35 ծովային մղոն դեպի հարավ` Մալթայի SAR գոտում:

Մարդկանց Լիբիա վերադարձնելը տեղի ունեցավ Մալթայի և Իտալիայի իշխանությունների միջև բուռն քննարկումներից մեկ օր անց, որոնք ծավալվել էին այն հարցի շուրջ, թե որ կողմն էր պատասխանատվություն կրում երեք նավերի վրա աղետալի վիճակում գտնվող մարդկանց փրկելու և ափ հասցնելու համար: Թեև նավերն ավելի մոտ էին Լամպեդուզային, սակայն նրանք գտնվում էին Մալթայի որոնման և փրկարարության պատասխանատվության գոտում:

Թեև նավերի վրա գտնվող մարդկանց ազգության մասին չի հայտնվել, հավանական է, որ նրանց թվում կան միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձինք: 2008թ. ծովով Իտալիա ժամանած մարդկանց շուրջ 75 տոկոսը դիմել էին ապաստան ստանալու համար և դրանց 50 տոկոսը ստացել էին որոշակի պաշտպանություն:

«Ես կոչ եմ անում Իտալիայի և Մալթայի իշխանություններին շարունակելու քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի ծովում փրկված և միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձինք լիակատար հնարավորություն ստանան տարածք մուտք գործելու և ապաստան ստանալու ընթացակարգերից օգտվելու», ասել էր ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատար Անտոնիո Գուտյերեսը:

Միջադեպը նշանավորում է Իտալիայի կառավարության քաղաքականության զգալի տեղաշարժը և շատ լուրջ մտահոգության տեղիք է տալիս: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն խորը ափսոսանք է հայտնում դեպքի շուրջ թափանցիկության բացակայության կապակցությամբ:

«Մենք սերտորեն աշխատում էինք Իտալիայի իշխանությունների հետ ապահովելու համար, որպեսզի պատերազմից և հետապնդումից փախչող մարդկանց 1951թ. Ժնևի կոնվենցիային համապատասխան պաշտպանություն տրամադրվի Լամպեդուզայում և այլուր,– ասել էր Հռոմում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի մշտական ներկայացուցիչ Լորան Ժոյեն,– չափազանց կարևոր է, որպեսզի non-refoulement միջազգային սկզբունքը շարունակի վայելել համընդհանուր հարգանքը»:

Բացի այդ, Լիբիան չի ստորագրել 1951թ. ՄԱԿ-ի Փախստականների մասին կոնվենցիան և չունի գործող ազգային ապաստանի համակարգ: ՄԱԿ ՓԳՀ-ն կոչ է անում Իտալական իշխանություններին վերանայելու իրենց որոշումը և ձեռնպահ մնալու հետագայում նման միջոցառումները կրկնելուց»:

B. Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ պրն Ժակ Բառոյի 2009թ. հուլիսի 15-ի նամակը

34. 2009 հուլիսի 15-ին պրն Ժակ Բառոն պատասխանելով «Իտալիայի իշխանությունների կողմից միգրանտների տարբեր խմբերի ծովով Լիբիա վերադարձնելու» մասին իրավագիտական կարծիք հայտնելու խնդրանքին` նամակ հղեց Եվրոպական խորհրդարանի Քաղաքացիական ազատությունների, արդարադատության և ներքին գործերի հանձնաժողովի նախագահին: Այդ նամակում Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահը արտահայտեց հետևյալ տեսակետը.

«Հանձնաժողովի մոտ առկա տեղեկատվության համաձայն այդ միգրանտներին կանգնեցրել էին բաց ծովում:

Մասնակից պետությունների տարածք չթույլատրված մուտք գործելու փորձ կատարող երրորդ պետությունների քաղաքացիների իրավիճակն ուսումնասիրելիս, որոնց մի մասը միջազգային պաշտպանության կարիք կարող է ունենալ, անհրաժեշտ է հաշվի առնել երկու ոլորտներում գործող Համայնքի օրենսդրության կանոնները:

Առաջին, ապաստան տրամադրելու հարցում Համայնքի acquis-ը [չգրված օրենք] միտված է ապաստան ստանալու իրավունքի երաշխավորմանը Եվրոպական Միության Հիմնարար իրավունքների կանոնադրության 18-րդ հոդվածին, ինչպես նաև Փախստականների կարգավիճակի մասին 1951թ. Ժնևի կոնվենցիային և այլ կիրառելի միջազգային պայմանագրերին համապատասխան: Սակայն, այդ acquis-ը, այդ թվում 2005թ. Ապաստանի ընթացակարգերի մասին հանձնարարականը, վերաբերում են միայն մասնակից պետությունների տարածքում ներկայացրած հայցերին ապաստան ստանալու մասին, որը ներառում է սահմանները, տարանցիկ գոտիները և, ծովային սահմանների համատեքստում` Մասնակից պետությունների տերիտորիալ ջրերը: Ուստի, իրավական տեսանկյունից հստակ երևում է, որ ապաստանի հարցում Համայնքի acquis-ը չի տարածվում բաց ծովում իրավիճակների վրա:

Երկրորդ, Սահմանների մասին Շենգենյան օրենսգիրքը (SBC) պահանջում է, որպեսզի Մասնակից պետություններն իրականացնեն սահմանների վերահսկողությունը, որպեսզի կանխեն, inter alia, սահմանների անօրինական հատումները (ԵՀ-ի թիվ 562/2006 (SBC) որոշման 12-րդ հոդված): Սակայն, Համայնքի սահմանված պարտականությունը պետք է կատարվի առանց non-refoulement սկզբունքը խախտելու և փախստականների և միջազգային պաշտպանություն հայցող այլ անձանց իրավունքներն անտեսելու:

Հանձնաժողովն արտահայտում է այն կարծիքը, որ ծովում իրականացվող սահմանների վերահսկողության գործողությունները, լինի դա տերիտորիալ ջրերում, սահմանամերձ գոտում, բացառիկ տնտեսական գոտում կամ չեզոք ջրերում, գտնվում են SBC-ի պատասխանատվության շրջանակում: Այդ կապակցությամբ մեր նախնական իրավագիտական վերլուծության արդյունքները վկայում են, որ Իտալիայի ծովային սահմանապահների գործողությունները համապատասխանում են SBC-ի 12-րդ հոդվածով սահմանված «սահմանի վերահսկողության» հասկացությանը, որովհետև նրանք կանխել էին այդ անձանց կողմից արտաքին ծովային սահմանի չթույլատրված հատումը, որի արդյունքում վերջիններս վերադարձվել էին այն երրորդ երկիր, որտեղից մեկնել էին: Համաձայն Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի` Համայնքի պարտականությունները պետք է կատարվեն Համայնքի օրենսդրության ընդհանուր սկզբունքների մասը կազմող հիմնարար իրավունքների խստագույն պահպանմամբ: Դատարանը նաև պարզաբանել էր, որ Համայնքի իրավական համակարգում այդ իրավունքների կիրառման շրջանակը պետք է որոշվի հաշվի առնելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) նախադեպային իրավունքը:

 Non-refoulement սկզբունքը ՄԻԵԴ-ի մեկնաբանությամբ ըստ էության նշանակում է, որ պետությունը չպետք է անձին վերադարձնի (ուղղակի կամ անուղղակիորեն) այնտեղ, որտեղ վերջինս կարող է կանգնել խոշտանգման կամ անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգի առջև: Ավելին, պետությունը իրավունք չունի վերադարձնելու փախստականներին այն տարածքները, որտեղ նրանց կյանքին կամ ազատությանը վնաս կսպառնա ռասայի, կրոնի, քաղաքացիության, որոշակի սոցիալական խմբի կամ քաղաքական կարծիքի հարելու պատճառով: Այդ պարտականությունը պետք է կատարվի SBC-ին համապատասխան որևէ սահմանապահ հսկողություն, այդ թվում՝ բաց ծովում սահմանների վերահսկողության գործողություններ իրականացնելիս: ՄԻԵԴ-ի նախադեպային իրավունքը սահմանում է, որ պետության նավերի կողմից բաց ծովում իրականացված գործողությունները կարգավորվում են արտատարածքային իրավունքի ներքո և կարող են հանգեցնել ներգրավված պետության պատասխանատվությանը:

Հաշվի առնելով Համայնքի իրավազորության վերաբերյալ վերոշարադրյալ մոտեցումները` Հանձնաժողովն առաջարկել է Իտալիայի իշխանություններին տրամադրել լրացուցիչ տեղեկատվություն այդ անձանց Լիբիա վերադարձնելու փաստացի հանգամանքների մասին և այն գործող դրույթների, որոնք երկու երկրների միջև կնքված երկկողմանի համաձայնագիրն իրականացնելիս ապահովում են non-refoulement սկզբունքի պահպանումը»:

C. Եվրոպայի խորհրդի Խոշտանգումների և անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի և պատիժների կանխարգելման հանձնաժողովի (CPT) հաշվետվությունը

35. 2009թ. հուլիսի 27-ից 31-ը CPT-ի պատվիրակությունն այցելեց Իտալիա: Այցի ընթացքում պատվիրակությունն ուսումնասիրեց ծովային միջամտություններ իրականացնելու և Իտալիայի հարավային ծովային սահմաններին մոտեցող միգրանտներին Լիբիային վերադարձնելու ուղղությամբ կառավարության նոր քաղաքականության արդյունքում առաջացող տարբեր խնդիրները: Մասնավորապես, պատվիրակության հիմնական խնդիրն էր պարզելու, թե արդյոք Իտալիայում առկա է երաշխիքների այնպիսի համակարգ, որը թույլ չի տալիս անհատին արտաքսել այնպիսի երկիր, որտեղ վերջինս մեծ հավանականությամբ կենթարկվի խոշտանգումների կամ դաժան վերաբերմունքի:

36. 2010թ. ապրիլի 28-ին հրապարակված հաշվետվությունում CPT-ն արտահայտեց այն կարծիքը, որ միգրանտներին ծովում կանգնեցնելուն և նրանց Լիբիա կամ այլ ոչ Եվրոպական երկրներ վերադառնալ պարտադրելուն ուղղված Իտալիայի քաղաքականությունը խախտում էր non-refoulement-ի սկզբունքը: Հանձնաժողովն ընդգծեց, որ յուրաքանչյուր անգամ իր իրավասություններն իրականացնելիս Իտալիան պարտավոր է պահպանել non-refoulemen-ի սկզբունքը, այդ թվում՝ ծովային սահմանների պահպանման կամ փրկողական աշխատանքներում մասնակցող սահմանապահների և նավային անձնակազմի կողմից, նույնիսկ երկրի տարածքից դուրս գտնվելիս գործելու ժամանակ: Ընդ որում, բոլոր այն անձանց, ովքեր հայտնվում են Իտալիայի իրավազորության ներքո, պետք է ընձեռվեն միջազգային պաշտպանություն հայցելու համար անհրաժեշտ հնարավորությունները և տրամադրվեն համապատասխան միջոցները: CPT-ի մոտ առկա տեղեկատվությունը վկայում էր, որ ուսումնասիրված ժամանակաշրջանում Իտալիայի իշխանությունների կողմից ծովում կանգնեցված միգրանտներին որևէ նման հնարավորություն կամ միջոցներ չէին տրամադրվել: Հակառակը, 2009թ. մայիս-հունիս ժամանակահատվածում իրականացված գործողությունների արդյունքում Լիբիա վերադարձված անձանց զրկել էին իրենց գործի անհատական քննության և փախստականների պաշտպանության համակարգից արդյունավետ օգտվելու հնարավորությունից: Այդ կապակցությամբ CPT-ն նշել էր, որ ծովային ճանապարհորդության ժամանակ փրկված անձինք չափազանց խոցելի էին և հաճախ ի վիճակի չէին անմիջապես հայտնել ապաստան հայցելու իրենց ցանկության մասին:

CPT-ի զեկույցում ասված էր, որ մարդու իրավունքների և փախստականների իրավունքի տեսանկյունից Լիբիան անվտանգ երկիր չի կարող համարվել, քանի որ այդ երկրում ձերբակալված և կալանավորված մարդկանց վիճակը, այդ թվում՝ միգրանտների, որոնց նաև կարող էին այլ երկրներ արտաքսել, վկայում էր, որ Լիբիա վերադարձրած անձինք դաժան վերաբերմունքի վտանգի առջև էին կանգնած:

D. Human Rights Watch կազմակերպության զեկույցը

37. 2009թ. սեպտեմբերի 21-ին հրապարակված մանրամասն զեկույցում, որը կոչվում էր «Հետ մղված և բռնաճնշված՝ նավերում միգրանտների և ապաստան հայցողների Իտալիայի ստիպողական վերադարձը, Լիբիայում միգրանտների և ապաստան հայցողների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը», Human Rights Watch-ը դատապարտել էր չեզոք ջրերում միգրանտների նավերին միջամտելու և առանց անհրաժեշտ ուսումնասիրության նրանց բոլորին Լիբիա հետ ուղարկելու գործելակերպը: Այդ զեկույցը հիմնված էր նաև 2006թ. լույս տեսած ուսումնասիրության վրա, որը կոչվում էր «Լիբիական հոսքի խափանումը. միգրանտների, ապաստան հայցողների և փախստականների բռնաճնշումները»:

38. Համաձայն Human Rights Watch կազմակերպության` իտալական պարեկային նավակները միգրանտների նավերը հետ էին մղում միջազգային ջրերից` առանց պարզաբանելու, թե արդյոք այնտեղ կարող են գտնվել փախստականներ, հիվանդ կամ վնասված անձինք, հղի կանայք, խնամազուրկ երեխաներ կամ թրաֆիկինգի և բռնության այլ դրսևորումների զոհեր: Իտալիայի իշխանությունները ստիպում էին այդ նավերի ուղևորներին անցնելու Լիբիայի նավերը կամ ուղղակիորեն իրենց հետ Լիբիա էին տանում, որտեղ իշխանությունները նրանց անմիջապես ձերբակալում էին: Գործողությունները մասամբ կոորդինացվում էին Frontex-ի կողմից:

Ուսումնասիրությունը կազմվել էր Իտալիայում և Մալթայում իննսունմեկ միգրանտների, ապաստան հայցողների և փախստականների հետ հիմնականում 2009թ. մայիսին անցկացված հարցազրույցների, ինչպես նաև Լիբիայում կալանավորված մեկ միգրանտի հետ անցկացված հեռախոսային հարցազրույցի հիման վրա: Human Rights Watch-ի ներկայացուցիչները Լիբիա էին այցելել ապրիլ ամսին և հանդիպել էին պետական պաշտոնյաների հետ, սակայն Լիբիայի իշխանությունները թույլ չէին տվել կազմակերպությանը միգրանտների հետ հարցազրույցներ անցկացնել: Իշխանությունները նաև արգելել էին Human Rights Watch-ին այցելելու միգրանտների մեկուսացման կենտրոնները Լիբիայում` չնայած վերջինիս բազմաթիվ դիմումների:

ՄԱԿ ՓԳՀ-ին ներկայումս թույլ է տրվում այցելելու միգրանտների մեկուսացման կենտրոն հանդիսացող Misrata Prison կալանավայրը, որտեղ Լիբիայի կազմակերպությունները մարդասիրական օգնության ծառայություններ են իրականացնում: Սակայն այդ մասին պաշտոնական համաձայնություն ձեռք չի բերվել, ուստի մուտքը մշտապես երաշխավորված չէ: Բացի այդ, Լիբիայում չկա փախստականների հարցերը կարգավորող որևէ իրավական փաստաթուղթ: Երկրի իրավական համակարգը որևէ տարբերություն չի անցկացնում փախստականների, ապաստան հայցողների և այլ անօրինական միգրանտների միջև:

39. Human Rights Watch կազմակերպությունը դիմել էր Լիբիայի կառավարությանը` բարելավելու Լիբիայում կալանքի տակ գտնվող անձանց անմխիթար պայմանները և գործողության մեջ դնելու փախստականների հարցերով միջազգային չափորոշիչներին համապատասխանող ապաստանի տրամադրման ընթացակարգերը: Այն նաև կոչ էր արել Իտալիայի կառավարությանը, Եվրոպական Միությանը և Frontex-ին ապահովելու ապաստան ստանալու հնարավորությունը, այդ թվում` բաց ծովում կանգնեցված անձանց համար և ձեռնպահ մնալու լիբիական քաղաքացիություն չունեցող անձանց Լիբիա ուղարկելուց՝ մինչև որ [վերջինիս] վերաբերմունքը միգրանտների, ապաստան հայցողների և փախստականների նկատմամբ ամբողջությամբ չհամապատասխանի միջազգային չափորոշիչներին:

E. Amnesty International կազմակերպության այցը

40. Amnesty International կազմակերպության ներկայացուցիչները Լիբիա այցելեցին փաստահավաք այցով 2009թ. մայիսի 15-ից 23-ը, ընդ որում` 2004թ. հետո դա կազմակերպության առաջին այցն էր Լիբիա, որը թույլ էին տվել երկրի իշխանությունները:

Այցի ընթացքում Amnesty International-ը եղավ Տրիպոլիից մոտ 200 կմ տարածության վրա գտնվող Misrata ճամբարում, որտեղ այլ աֆրիկյան երկրներից մի քանի հարյուր անկանոն միգրանտներ պահվում էին խիստ բազմամարդ պայմաններում, և կարճ հարցազրույցներ անցկացրեց այդ մարդկանցից մի քանիսի հետ: Նրանցից շատերը կալանավորվել էին այն բանից հետո, երբ կանգնեցվել էին Իտալիայի կամ Լիբիայի և Հյուսիսային Աֆրիկայի հարևանությամբ գտնվող Հարավային Եվրոպայի այլ երկրներ մուտք գործելու փորձ կատարելիս՝ Անդրսահարյան Աֆրիկայի երկրներից դեպի Եվրոպա միգրանտների անկանոն հոսքի կասեցման գործողությունների ժամանակ:

41. Amnesty International-ի կարծիքով Misrata-ի ճամբարում կարող էին գտնվել նաև հետապնդումներից փախչող փախստականներ և այդ առնչությամբ ընդգծել էր, որ քանի դեռ Լիբիայում չէին գործում փախստականների հարցերը կարգավորող ընթացակարգերը և այն չէր միացել Փախստականների մասին կոնվենցիային կամ դրան կից 1967թ. Արձանագրությանը, օտարերկրացիները, այդ թվում` միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձինք, իրենց հերթին կարող էին զրկվել օրենքի պաշտպանությունից: Գործնականում ի սպառ բացակայում էր նաև խոշտանգումների կամ դաժան վերաբերմունքի այլ դրսևորումների մասին իրավասու դատական մարմիններին գանգատ հղելու հնարավորությունը:

Լիբիայի պետական պաշտոնյաների հետ հանդիպումներում Amnesty International կազմակերպությունը մտահոգություն էր արտահայտել հարյուրավոր, միգուցե նույնիսկ հազարավոր օտարերկրացիների կալանավորման և նրանց նկատմամբ ենթադրյալ դաժան վերաբերմունքի վերաբերյալ, որոնց տեղի իշխանությունները համարում էին ապօրինի միգրանտներ, և կոչ էր արել երկրում սահմանելու պատշաճ ընթացակարգեր ապաստան հայցող անձանց և փախստականներին բացահայտելու և նրանց համապատասխան պաշտպանություն տրամադրելու համար: Amnesty International-ը նաև հորդորներ էր արել Լիբիայի իշխանություններին դադարեցնելու օտարերկրացի քաղաքացիների ստիպողական վերադարձն այն երկրներ, որտեղ նրանք կանգնած էին մարդու իրավունքների լուրջ ոտնահարման վտանգի առջև և ավելի ընդունելի լուծումներ գտնելու այն օտարերկրացիների նկատմամբ, որոնց նրանք այդ պատճառով ի վիճակի չէին լինի վերադարձնելու իրենց քաղաքացիության երկրները: Misrata ճամբարում գտնվող օտարերկրացիների զգալի մասը կազմող էրիթրեացիներից մի քանիսը հայտնել էին Amnesty International կազմակերպության ներկայացուցիչներին, որ նրանք այդ ճամբարում էին գտնվում երկու տարի:

 

V. ԼԻԲԻԱՅՈՒՄ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ ՆԿԱՐԱԳՐՈՂ ԱՅԼ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԸ

 

42. Վերևում նշված փաստաթղթերից բացի ազգային և միջազգային կազմակերպությունների և հասարակական կազմակերպությունների կողմից հրապարակվել են բազմաթիվ զեկույցներ, որոնցում դատապարտվել են Լիբիայում անկանոն միգրանտների կալանքի տակ պահման և կյանքի պայմանները:

Դրանցից հիմնականներն են.

Human Rights Watch կազմակերպություն ''Stemming the Flow: Abuses Against Migrants, Asylum Seekers and Refugees”, 13 սեպտեմբերի, 2006թ.,

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողով ''Concluding Observations. Libyan Arab Jamahiriya”, 15 նոյեմբերի, 2007թ.,

Amnesty International կազմակերպություն ''Libya – Amnesty International Report 2008”, 28 մայիսի, 2008թ.,

Human Rights Watch կազմակերպություն ''Libya: Rights at Risk”, 2 սեպտեմբերի, 2008թ.,

ԱՄՆ-ի պետական դեպարտամենտ, ''2010 Human Rights Report: Libya”, 8 ապրիլի, 2010թ.:

 

VI. ՍՈՄԱԼԻՈՒՄ ԵՎ ԷՐԻԹՐԵԱՅՈՒՄ ՎԻՃԱԿԸ ՆԿԱՐԱԳՐՈՂ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԸ

 

43. Սոմալիում տիրող իրավիճակի մասին հիմնական միջազգային փաստաթղթերը ներկայացվել էին Sufi and Elmi v. the United Kingdom գործով վճռում (գանգատներ թիվ 8319/07 և 11449/07, կետեր 80-195, 2011թ. հունիսի 28):

44. Էրիթրեայում մարդու իրավունքները խախտելու մասին դեպքերի մասին բազմաթիվ զեկույցներ կան: Դրանցում մանրամասնորեն նկարագրվում են Էրիթրեայի կառավարության կողմից մարդու իրավունքների ոտնահարման լուրջ դեպքերը, այդ թվում՝ կամայական ձերբակալումները, խոշտանգումները, կալանավորման անմարդկային պայմանները, հարկադիր աշխատանքը և ազատ տեղաշարժի, կարծիքի արտահայտման և կրոնի հարցերում առկա լուրջ խոչընդոտները: Այդ փաստաթղթերում նաև ներկայացվում է այլ երկրներ, այդ թվում՝ Լիբիա, Սուդան, Եգիպտոս և Իտալիա փախած և այնտեղից Էրիթրեային արտահանձնված անձանց ծանր վիճակը:

Հիմնական զեկույցների թվում են.

ՄԱԿ ԳՓՀ ''Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Asylum-Seekers from Էրիթրեա”, ապրիլ, 2009թ.,

Amnesty International կազմակերպություն ''Էրիթրեա – Amnesty International Report 2009”, 28 մայիսի, 2009թ.,

Human Rights Watch կազմակերպություն ''Service for Life – State Repression and Indefinite Conscription in Էրիթրեա”, ապրիլ, 2009,

Human Rights Watch կազմակերպություն, ''Libya: Don’t Send Էրիթրեաns Back to Risk of Torture”, 2010թ. հունվարի 15,

Human Rights Watch կազմակերպություն, ''World Report 2010: Էրիթրեա”, հունվար, 2010թ.

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

 

I. ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ ԲԱՐՁՐԱՑՎԱԾ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԸ

 

A. Լիազորագրերի գործողության ժամկետը և գանգատի հետագա քննությունը

1. Կառավարության կողմից բարձրացված հարցերը

45. Կառավարությունը վիճարկեց դիմողների ներկայացուցիչների կողմից ներկայացրած լիազորագրերի վավերությունը մի շարք պատճառներով: Նախևառաջ, կառավարությունը պնդում էր, որ լիազորագրերի մեծ մասում առկա էին ձևակերպումների հետ կապված վրիպումներ, այդ թվում՝

բացակայում էին լիազորագրերի տրման տեղի և ամսաթվի մասին տեղեկությունները, իսկ որոշ դեպքերում տարբեր լիազորագրերում տեղը և ամսաթիվը ամենայն հավանականությամբ նշված էին նույն անձի կողմից,

լիազորագրերում նշված չէին գանգատի համարները,

այն փաստը, որ դիմողների ինքնությունը հաստատում էին միայն նրանց անուն ազգանունները, ազգությունը, անընթերցելի ստորագրությունը և մատնադրոշմը, որը հաճախ ամբողջական կամ հստակ չէր,

բացակայում էին դիմողների ծննդյան թվի մասին տվյալները:

46. Կառավարությունն այնուհետև նշել էր, որ գանգատում նշված չէին այն հանգամանքները որոնցում կազմվել էին լիազորագրերը, որի պատճառով կասկած էր առաջանում դրանց վավերության վերաբերյալ, ինչպես նաև չկար որևէ տեղեկություն դիմողների ներկայացուցիչների կողմից իրենց հաճախորդների իսկությունը հաստատելու ուղղությամբ ձեռնարկված որևէ քայլերի մասին: Կառավարությունը նաև կասկածի տակ դրեց դիմողների և նրանց ներկայացուցիչների միջև կնքված պայմանագրերի որակը: Մասնավորապես Կառավարությունն առանձնացրեց այն հանգամանքը, որ Լիբիա տեղափոխվելուց հետո դիմողների կողմից հղված էլեկտրոնային նամակներում չկային ստորագրություններ, որոնք հնարավոր կլիներ համեմատել լիազորագրերում առկա ստորագրությունների հետ: Կառավարության կարծիքով դիմողների հետ կապ հաստատելու և պահպանելու հարցում փաստաբանների առջև առաջացած խնդիրները գործի քննությունն անարդյունավետ էին դարձնում:

47. Նման հանգամանքներում և հաշվի առնելով այն, որ անհնար էր հաստատել դիմողների ինքնությունն ու այն, որ վերջիններս «անձամբ չէին մասնակցում գործում», Դատարանը պետք է դադարեցներ գործի քննությունը: Վկայակոչելով Hussun and Others v. Italy գործը ((ցուցակից դուրս բերում), գանգատներ թիվ 10171/05, 10601/05, 11593/05 և 17165/05, 2010թ. հունվարի 19), Կառավարությունը միջնորդեց, որպեսզի Դատարանը գործը դուրս բերի ցուցակից:

2. Դիմողների փաստարկները

48. Դիմողների ներկայացուցիչները պնդում էին, որ լիազորագրերը վավեր էին: Նրանք նախ պնդում էին, որ Կառավարության կողմից վիճարկվող ձևակերպումների հետ կապված վրիպումներն այնպիսին չէին, որպեսզի առոչինչ համարվեր հաճախորդների կողմից իրենց փոխանցված լիազորությունը:

49. Ինչ վերաբերում է այն հանգամանքներին, որոնցում կազմվել էին լիազորագրերը, նրանք պնդում էին, որ լիազորագրերը կազմվել էին դիմողների կողմից Լիբիա ժամանելիս, որոնց օգնել էին տարբեր կալանավորման կենտրոններում աշխատող մարդասիրական կազմակերպությունների անդամները: Վերջիններս հետագայում նաև զբաղվում էին դիմողների ներկայացուցիչների հետ կապի պահպանմամբ և նրանց էին ուղարկել լիազորագրերը, որպեսզի վերջիններս ստորագրեին դրանք՝ ընդունելով իրենց փոխանցված լիազորությունը:

50. Նրանք պնդում էին, որ գործում ներկայացված կողմերի ինքնության հաստատման հետ կապված խնդիրները գանգատի ըստ էության ուղղակի հետևանքն էին, այն է՝ հավաքական վերադարձի գործողության, որի ընթացքում անօրինական միգրանտների ինքնությունը հաստատելու ուղղությամբ որևէ քայլեր չէին ձեռնարկվել: Այնուամենայնիվ, անկախ նշված հանգամանքներից, փաստաբանները Դատարանի ուշադրությունը գրավեցին այն հանգամանքի վրա, որ Լիբիա ժամանելուց հետո զգալի թվով դիմողների ինքնությունը հաստատվել էր Տրիպոլիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակի աշխատակիցների կողմից:

51. Ի վերջո փաստաբանները հայտարարեցին, որ նրանք շարունակում էին կապ պահպանել դիմողներից մի քանիսի հետ, որոնց հետ հնարավոր էր շփվել հեռախոսով կամ էլեկտրոնային նամակագրությամբ: Նրանք նշեցին այն լուրջ դժվարությունները, որոնք առաջացել էին դիմողների հետ կապը պահպանելու հարցում, մասնավորապես` 2011թ. փետրվարից Լիբիայում տեղի ունեցող ոտնձգությունների պատճառով:

3. Դատարանի գնահատականը

52. Դատարանը նախևառաջ հիշեցնում է, որ դիմողի ներկայացուցիչը պետք է ներկայացնի «լիազորագիր կամ դիմողի անունից հանդես գալու գրավոր թույլտվություն» (Դատարանի կանոնակարգի կանոն 45 կետ 3): Ուստի դատարանում դատաքննություն անցկացնելու նպատակների համար հասարակ գրավոր թույլտվությունը բավարար կլինի, եթե չապացուցվի, որ այն կազմվել է առանց դիմողի ըմբռնման և համաձայնության (տես՝ Velikova v. Bulgaria, գանգատ թիվ 41488/98, կետ 50, ՄԻԵԴ 2000-VI):

53. Ընդ որում` ո՛չ Կոնվենցիայում, ո՛չ էլ Դատարանի կանոնակարգում սահմանված չեն որևէ հատուկ պահանջներ այն մասին, թե ինչ ձևով պետք է կազմվի լիազորագիրը և չի պահանջվում, որպեսզի այն պաշտոնապես հաստատվի պետական որևէ մարմնի կողմից: Դատարանի համար կարևորն այն է, որպեսզի թույլտվության ձևի մեջ հստակ նշվի, որ դիմողը լիազորում է իր ներկայացուցչին հանդես գալու իր անունից Դատարանի առջև և որ ներկայացուցիչն ընդունել այդ լիազորությունը (տե՛ս Ryabov v. Russia, գանգատ թիվ 3896/04, կետեր 40 և 43, 2008թ. հունվարի 31):

54. Ներկա գործում Դատարանն ի գիտություն է առնում, որ գործում ներառված բոլոր լիազորագրերը ստորագրված են և մատնադրոշմ են պարունակում: Ավելին, դատավարության ամբողջ ընթացքում դիմողների փաստաբանները մանրամասն տեղեկատվություն էին ներկայացրել իրենց հետ հաղորդակցվող դիմողների հետ կապված փաստերի և նրանց ճակատագրերի մասին: Գործում ներառված փաստաթղթերում չկա ոչինչ, որը կարող է հարցականի տակ դնել փաստաբանների զեկույցների կամ Դատարանին ներկայացվող տեղեկատվության ճշտությունը (տե՛ս, ի տարբերություն վերը նշված Hussun-ի գործի, կետեր 43‑50):

55. Տվյալ հանգամանքներում Դատարանը որևէ հիմք չի գտնում լիազորագրերի վավերությունը կասկածի տակ դնելու համար: Հետևաբար, Դատարանը մերժում է Կառավարության առարկությունը:

56. Այնուհետև Դատարանն ի գիտություն է առնում, որ, համաձայն փաստաբանների կողմից ներկայացրած տեղեկությունների, դիմողներից երկուսը՝ պրն Մոհամեդ Ակուբար Մոհաբեդը և պրն Հասան Շարիֆֆ Աբբիրահմանը (ցուցակում համապատասխանաբար թիվ 10 և 11), գանգատը ներկայացնելուց կարճ ժամանակ անց մահացել էին (տե՛ս սույն դատավճռի 15-րդ կետը):

57. Դատարանն ընդգծում է, որ իր գործելակերպի համաձայն գանգատները դուրս են բերվում հայցերի ընդհանուր ցուցակից այն դեպքում, երբ դատական վարույթի ընթացքում դիմողը մահանում է և նրա ժառանգորդներից կամ հարազատներից որևէ մեկը չի ցանկանում գործին հետագա ընթացք տալ (տե՛ս այլ աղբյուրների թվում Scherer v. Switzerland, 1994թ. մարտի 25, կետեր 31-32, Սերիա A գանգատ թիվ 287, Shlinger v. Austria, գանգատ թիվ 21444/93, Հանձնաժողովի հաշվետվությունը տարեգրված 1997թ. հունվարի 14, կետ 15, Thռvenon v. France (dec), գանգատ թիվ 2476/02, ՄԻԵԴ 2006-III, and Lռger v. France (ցուցակից դուրս բերում) [ՄՊ], ընդդեմ Ֆրանսիայի 19324/02, կետ 44, 30 մարտի 2009թ.):

58. Սույն գործի քննության լույսի ներքո Դատարանը գտնում է, որ մահացած դիմողների մասով գանգատին հետագա ընթացք տալն այլևս հիմնավորված չէ (Կոնվենցիայի հոդված 31, կետ 1 (գ)): Դատարանը նաև ընդգծում է, որ պրն Մոհամեդ Ակուբար Մոհաբեդի և պրն Հասան Շարիֆֆ Աբբիրահմանի կողմից սկզբում հղված գանգատները չեն տարբերվում այլ դիմողների գանգատներից, որոնց վերաբերյալ Դատարանն իր դիրքորոշումն արտահայտելու է ստորև: Նման հանգամանքներում Դատարանը հիմքեր չի տեսնում սույն գործը քննելիս առաջնորդվելու Կոնվենցիայով և Արձանագրությամբ մարդու իրավունքների վերաբերյալ սահմանված դրույթներով, որոնցով հոդված 37, կետ 1-ին in fine համապատասխան պահանջվում է շարունակել մահացած դիմողի գանգատի քննությունը:

59. Եզրափակելով` Դատարանը որոշում է դուրս բերել ցուցակից գործն այն մասով, որը վերաբերում է պրն Մոհամեդ Ակուբար Մոհաբեդին և պրն Հասան Շարիֆֆ Աբբիրահմանին և շարունակել գանգատի մնացյալ մասի քննությունը:

B. Իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցների սպառումը

60. Մեծ Պալատում անցկացված դատաքննության ժամանակ Կառավարությունը հայտարարեց, որ գանգատն անընդունելի էր, քանի որ իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները չէին սպառվել: Կառավարությունը պնդում էր, որ դիմողները Կոնվենցիայի ենթադրյալ խախտումը ճանաչելու և վնասը փոխհատուցելու համար չէին դիմել իտալական դատարաններ:

61. Կառավարության կարծիքով դիմողները, որոնք ներկայումս ազատ տեղաշարժվելու հնարավորություն ունեին և սույն դատաքննության համատեքստում կարող էին կապի մեջ մտնել իրենց փաստաբանների հետ, պետք է հայցեր հարուցեին Իտալիայի քրեական դատարաններում` բողոքելով իրենց վերադարձի գործընթացում ներգրավված զինվորական անձնակազմի կողմից ներպետական և միջազգային օրենքները խախտելու մասին: Ներկայումս ընթացքի մեջ են նմանատիպ գործերով քրեական վարույթներ և իրավական պաշտպանության այդ տեսակն «արդյունավետ» է:

62. Դատարանը նկատի է առնում, որ դիմողները նաև բողոքել էին, որ նրանց չէր տրամադրվել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան իրավական պաշտպանություն: Դատարանը գտնում է, որ այդ կետի վերաբերյալ Կառավարության կողմից բերվող փաստարկների և դիմողների կողմից Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի հիմքերով ներկայացված բողոքների միջև ըստ էության առկա է սերտ փոխկապակցվածություն: Ուստի Դատարանը հանգում է այն տեսակետին, որ սույն առարկությունն ըստ էության անհրաժեշտ է քննության առնել Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի հիմքերով ներկայացված բողոքների հետ միաժամանակ և գանգատն ուսումնասիրել նման համատեքստում (տե՛ս սույն վճռի 207-րդ կետը):

 

II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 1-ԻՆ ՀՈԴՎԱԾԻ ՆԵՐՔՈ ԻՐԱՎԱԶՈՐՈՒԹՅԱՆ ԽՆԴԻՐԸ

 

63. Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածում սահմանված է.

«Բարձր պայմանավորվող կողմերն իրենց իրավազորության ներքո գտնվող յուրաքանչյուրի համար ապահովում են այն իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք սահմանված են սույն Կոնվենցիայի Բաժին I-ում»:

A. Կողմերի փաստարկները

1. Կառավարությունը

64. Պատասխանող կառավարությունն ընդունեց, որ քննվող դեպքերը տեղի են ունեցել իտալական ռազմական նավերի վրա: Սակայն նրանք հերքում էին, որ իտալական իշխանությունները «բացարձակ և բացառիկ վերահսկողություն» են հաստատել դիմողների նկատմամբ:

65. Նրանք հայտարարեցին, որ դիմողներին տեղափոխող նավակները կանգնեցվել են բաց ծովում աղետալի վիճակում գտնվող անձանց փրկելու նպատակով, որը միջազգային իրավունքով, այն է Ծովային իրավունքի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայով (Մոնտեգո Բեյի կոնվենցիա) նախատեսված պարտավորություն է և ցանկացած դեպքում չի կարող ներկայացվել որպես ծովային ոստիկանության գործողություն:

Իտալական նավերի միջամտությունը նպատակ էր հետապնդում աղետի ենթարկվող նավակներին օգնություն ցուցաբերելու և այնտեղ գտնվող մարդկանց անվտանգությունն ապահովելու: Այնուհետև, 2007 և 2009 թվականների երկկողմանի պայմանագրերին համապատասխան նրանք Լիբիա ուղեկցեցին կանգնեցված միգրանտներին: Կառավարությունը պնդում էր, որ բաց ծովում մարդկանց կյանքը փրկելու Մոնտեգո Բեյի կոնվենցիայով սահմանված պարտավորությունը պետության և գործում ներգրավված անձանց միջև պետության իրավազորության հաստատմանը վերաբերող կապ ինքնին չէր ստեղծում:

66. Ինչ վերաբերում է դիմողներին «փրկելուն», որն ընդհանուր առմամբ տաս ժամից ավել չէր տևել, իշխանությունները միգրանտներին տրամադրել էին անհրաժեշտ մարդասիրական և բժշկական օգնություն և բռնության որևէ դրսևորում չէին ցուցաբերել՝ նավաճանկման չէին դիմել և զենք չէին օգտագործել: Կառավարությունը եկավ այն եզրահանգման, որ ներկա գանգատը տարբերվում էր Medvedyev and Others v. France գործից ([GC], գանգատ թիվ 3394/03, ՄԻԵԴ 2010), որտեղ Դատարանը հաստատել էր, որ դիմողները հայտնվել էին Ֆրանսիայի իրավազորության ներքո` հաշվի առնելով բաց ծովում Ֆրանսիայի կողմից նավի և նրա անձնակազմի նկատմամբ հաստատված ամբողջական և բացարձակ վերահսկողությունը:

2. Դիմողները

67. Դիմողները պնդում էին, որ սույն գործում Իտալիայի իրավազորության առկայությունն անվիճելի էր: Անմիջապես այն բանից հետո, երբ նրանց տեղափոխեցին իտալական նավեր, դիմողները հայտնվել էին Իտալիայի բացարձակ վերահսկողության ներքո և վերջինս պարտավոր էր կատարել Կոնվենցիայով և դրան կից Արձանագրություններով սահմանված բոլոր պարտավորությունները:

Նրանք նշեցին, որ Իտալիայի նավագնացության օրենքի 4-րդ հոդվածում հստակ սահմանված է, որ Իտալիայի դրոշի տակ ընթացող նավերը գտնվում են Իտալիայի իրավազորության ներքո, նույնիսկ եթե անցնում են արտաքին տերիտորիալ ջրային տարածքներով:

3. Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը

68. Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը գտնում էին, որ միջազգային իրավունքի հանրաճանաչ սկզբունքներից և Դատարանի նախադեպային իրավունքի նորմերից հետևում է, որ պետությունների պարտավորությունը՝ չվերադարձնել ապաստան հայցողներին, նույնիսկ եթե դրանք «հնարավոր» ապաստան հայցողներ են, և վերջիններիս համար արդար դատաքննության հնարավորության ընձեռել, տարածքային տեսանկյունից անսահմանափակ էին:

69. Փախստականների պաշտպանության միջազգային իրավունքին համապատասխան պետության պատասխանատվությունը որոշելու համար չափանիշ է հանդիսանում ոչ թե այն, թե արդյոք վերադարձվող անձը գտնվում է այդ պետության տարածքում, այլ այն, թե արդյոք անձը հայտնվել է պետության արդյունավետ վերահսկողության և իրավասության ներքո: Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը վկայակոչեցին Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի և «իրավազորություն» հասկացողության արտատարածքային բնույթի վերաբերյալ Դատարանի նախադեպային իրավունքը, ինչպես նաև այլ միջազգային ղեկավար մարմինների եզրակացությունները: Նրանք ընդգծեցին մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում երկակի ստանդարտներից խուսափելու կարևորությունը, ինչպես նաև այն, որ պետությունն իր տարածքից դուրս իրավասու չէ կատարելու այնպիսի գործողություններ, որոնք միանշանակ անընդունելի կլինեն սեփական տարածքում:

B. Դատարանի գնահատականը

1. Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով իրավազորությունը սահմանող ընդհանուր սկզբունքները

70. Համաձայն Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի` պետությունները պարտավորվում են իրենց «իրավազորության» ներքո գտնվող յուրաքանչյուր անձի համար «ապահովել» (ֆրանսերենով եreconnaՏtre”) այն իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք սահմանված են սույն Կոնվենցիայի I բաժնում (տե՛ս Soering v. the United Kingdom, 1989թ. հուլիսի 7, կետ 86, Սերիա A, գանգատ թիվ 161, և Banković and Others v. Belgium and Others (dec.), [GC.], գանգատ թիվ 52207/99, կետ 66, ՄԻԵԴ 2001-XII): Իրավազորության իրականացումը Պայմանավորվող պարտադիր պայման է, որպեսզի պետությունը պատասխանատվություն կրի այն վիճարկվող գործողությունների կամ անգործության համար, որոնք հանգեցրել են Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքների և ազատությունների ենթադրյալ խախտմանը (տե՛ս՝ Ilaşcu and Others v. Moldova and Russia [GC], գանգատ թիվ 48787/99, կետ 311, ՄԻԵԴ 2004‑VII):

71. Պետության իրավազորությունը Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով հիմնականում տարածքային բնույթ է կրում (տե՛ս վերը նշված Banković and Others, կետեր 61 և 67, և վերը նշված Ilaşcu and Others, կետ 312): Որպես կանոն ենթադրվում է, որ այն իրականացվում է պետության տարածքում (ibid., կետ 312, և տե՛ս Assanidze v. Georgia [GC], գանգատ թիվ 71503/01, կետ 139, ՄԻԵԴ 2004-II):

72. Պահպանելով իրավազորության հիմնականում տարածքային բնույթի գաղափարը` Դատարանը միայն բացառիկ դեպքերում էր ընդունել, որ Պայմանավորվող պետությունների կողմից իրենց տարածքից դուրս կատարված գործողությունները կամ դրանց հետևանքները Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով կարող են իրավազորության իրականացում համարվել (տե՛ս՝ Drozd and Janousek v. France and Spain, 1992թ.հունիսի 26 , կետ 91, Սերիա A գանգատ թիվ 240, վերը նշված Banković and Others, կետ 67, և վերը նշված Ilaşcu and Others, կետ 314):

73. Loizidou v. Turkey գործով առաջին վճռում Դատարանը որոշել էր, որ, հաշվի առնելով Կոնվենցիայի առարկան և նպատակը, Պայմանավորվող կողմի պատասխանատվությունը կարող է առաջանալ նաև երբ ռազմական գործողության հետևանքով, անկախ վերջինիս օրինական կամ անօրինական լինելուց, այն արդյունավետ վերահսկողություն է իրականացնում իր պետական տարածքի սահմաններից դուրս ((նախնական առարկություններ) [GC], 1995թ. մարտի 23, կետ 62, Սերիա A գանգատ թիվ 310), որը, սակայն, վերանում է, երբ, ինչպես Banković and Others գործի հանգամանքներում, խնդրո առարկա է հանդիսանում ակնթարթային բնույթ կրող արտատարածքային գործողությունը, քանի որ 1-ին հոդվածի տեքստում «իրավազորության» հասկացությունը նման ձևով չի ներկայացվում (մեջբերումը բերված է սույն վճռի 75-րդ կետում): Յուրաքանչյուր դեպք քննելիս պետության իրավազորության արտատարածքային իրականացման մասին Դատարանի եզրակացությունն արդարացնող բացառիկ հանգամանքների առկայության հարցը պետք է որոշվի դեպքին բնորոշ հատուկ հանգամանքների հիման վրա, օրինակ՝ բանտի կամ նավի նկատմամբ ամբողջական և բացառիկ վերահսկողության (տե՛ս՝ Al-Skeini and Others v. the United Kingdom [GC], գանգատ թիվ 55721/07, կետ 132 և 136, ՄԻԵԴ 2011թ., և վերը նշված Medvedyev and Others, կետ 67):

74. Յուրաքանչյուր դեպքում, երբ պետությունն իր տարածքից դուրս գործող սեփական գործակալների միջոցով անձի նկատմամբ վերահսկողություն է սահմանում և, հետևաբար, իրավազորություն է իրականացնում, այդ պետությունը 1-ին հոդվածով ստանձնած պարտավորությանը համաձայն` պետք է ապահովի այդ անձի Կոնվենցիայի բաժին 1-ում սահմանված իրավունքներն ու ազատությունները: Այդ սկզբունքին համապատասխան Դատարանը ներկայումս ընդունում է, որ Կոնվենցիայի իրավունքները կարող են «բաժանվել և համապատասխանեցվել» (տե՛ս՝ վերը նշված Al‑Skeini and Others, կետ 136 և 137, համեմատության համար տե՛ս վերը նշված Banković and Others,ե 75):

75. Դատարանի նախադեպային իրավունքում գրանցված են նաև պետության արտատարածքային իրավազորության իրականացման այլ օրինակներ, որոնք վերաբերում են նրա դիվանագիտական կամ հյուպատոսային ծառայողների գործունեությանն արտասահմանում և այդ պետության դրոշի տակ գրանցված կամ ընթացող փոխադրամիջոցների և նավերի վրա: Նման հատուկ դեպքերում Դատարանը, առաջնորդվելով համընդհանուր ճանաչված միջազգային օրենքի և պայմանագրերի դրույթներով, ճանաչել է համապատասխան պետության կողմից իրավազորության արտատարածքային իրականացումը: (տե՛ս վերը նշված Banković and Others, կետ 73, և վերը նշված Medvedyev and Others, կետ 65):

2. Կիրառումը սույն գործի դեպքում

76. Դատարանի առջև կողմերը չեն վիճարկում, որ քննության առարկա հանդիսացող դեպքերը տեղի են ունեցել բաց ծովում` Իտալիայի դրոշի տակ ընթացող ռազմական նավերի վրա: Պատասխանող կառավարությունը նաև ընդունում է, որ հարկային ոստիկանության և ծովափնյա սահմանապահների նավերը, որոնց վրա բարձրացվել էին դիմողները, ամբողջությամբ գտնվում էին Իտալիայի իրավազորության ներքո:

77. Դատարանը նշում է, որ ծովային օրենքի համապատասխան դրույթների ուժով` բաց ծովում ընթացող նավը գտնվում է այն պետության բացառիկ իրավազորության ներքո, որի դրոշի տակ նա ընթանում է: Միջազգային իրավունքի այդ սկզբունքը Դատարանի համար հիմք է հանդիսացել՝ որևէ պետության դրոշի տակ ընթացող նավերում, ինչպես նաև գրանցված օդանավերում տեղի ունեցած գործողությունները ճանաչելու որպես այդ պետության կողմից արտատարածքային իրավազորության իրականացման դեպք (տե՛ս սույն վճռի 75-րդ կետը): Այն դեպքերում, երբ առկա է մեկ վերահսկողություն մյուսի նկատմամբ, de jure պետության կողմից վերահսկողություն է իրականացվում համապատասխան անձանց նկատմամբ:

78. Այնուհետև Դատարանը նշեց, որ վերոնշյալ սկզբունքն ամրագրված է ներպետական օրենսդրության մեջ՝ Իտալիայի ծովագնացության մասին օրենքի 4-րդ հոդվածում և Կառավարությունը դա չի վիճարկում (տե՛ս սույն վճռի 18-րդ կետը): Դատարանը հանգեց այն եզրակացության, որ ներկա գործն իսկապես հանդիսանում է Իտալիայի կողմից արտատարածքային իրավազորության իրականացման դեպք, որը կարող է հանգեցնել այդ երկրի պատասխանատվության առաջացմանը Կոնվենցիայի հիմքերով:

79. Ավելին, Իտալիան չի կարող շրջանցել Կոնվենցիայի ներքո իր «իրավազորությունը»՝ քննվող իրադարձությունները ներկայացնելով որպես բաց ծովում փրկարարական գործողություն: Մասնավորապես, Դատարանը չի կարող համաձայնվել Կառավարության այն փաստարկի հետ, որ, հաշվի առնելով գործում ներգրավված անձանց նկատմամբ իշխանությունների կողմից այդ պահին իրականացված ենթադրյալ նվազագույն վերահսկողությունը, Իտալիան պատասխանատվություն չի կրում դիմողների ճակատագրի համար:

80. Այդ կապակցությամբ բավական է նշել, որ վերը նշված Medvedyev and Others գործով դեպքերը տեղի էին ունեցել երրորդ պետության դրոշի տակ ընթացող Winner նավի վրա, որի անձնակազմը, սակայն, հայտնվել էր Ֆրանսիայի զինծառայողների վերահսկողության ներքո: Այդ գործի հատուկ հանգամանքներում Դատարանն ուսումնասիրել էր Ֆրանսիայի պաշտոնյաների կողմից իրականացված գործողությունների բնույթն ու ծավալը, որպեսզի պարզեր, թե արդյոք Ֆրանսիան իրականացրել է առնվազն de facto շարունակական և չընդհատված վերահսկողություն Winner նավի և նրա անձնակազմի նկատմամբ (ibid., կետեր 66 և 67):

81. Դատարանը նշում է, որ ներկա գործում դեպքերը տեղի էին ունեցել բացարձակապես Իտալիայի զինված ուժերի նավերի վրա, որոնց անձնակազմի բոլոր անդամները իտալացիներ էին: Դատարանի կարծիքով դիմողներին իտալական ռազմական նավեր բարձրացնելու և Լիբիայի իշխանություններին հանձնելու միջև ընկած ժամանակահատվածում վերջիններս գտնվել են Իտալիայի իշխանությունների շարունակական և բացարձակ de jure և de facto վերահսկողության ներքո: Բաց ծովում իտալական նավերի միջամտության բնույթի և նպատակի վերաբերյալ հետագա վերլուծությունը Դատարանին որևէ այլ եզրակացության չեն հանգեցնի:

82. Հետևաբար, ենթադրյալ խախտումների պատճառ դարձած իրադարձությունները Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով ընկնում են Իտալիայի «իրավազորության» ներքո:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 3-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ

 

83. Դիմողները բողոքել էին, որ Լիբիայում, ինչպես նաև իրենց քաղաքացիության մյուս երկրներում, այն է՝ Էրիթրեայում և Սոմալիում հայտնվելու դեպքում, նրանց սպառնում էր խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի վտանգը: Նրանք վկայակոչում էին Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը, որտեղ մասնավորապես ամրագրված է.

«Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»:

84. Դատարանը նշում է, որ առկա են Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ կապված երկու տարբեր խնդիրներ, որոնցից յուրաքանչյուրը պետք է առանձին դիտարկվի. առաջինն այն վտանգն է, որ դիմողները Լիբիայում կենթարկվեին անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունքի և երկրորդը՝ քաղաքացիության համապատասխան երկրներին իրենց արտահանձնման վտանգը:

A. Դիմողների` Լիբիայում անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգի կապակցությամբ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի ենթադրյալ խախտումը

1. Կողմերի փաստարկները

(a) Դիմողները

85. Դիմողները պնդում էին, որ նրանք Կոնվենցիային հակասող կամայական refoulement-ի զոհեր են հանդիսացել: Նրանք հայտարարեցին, որ զրկված են եղել Լիբիա վերադարձին դեմ արտահայտվելու և Իտալիայի իշխանություններից միջազգային պաշտպանություն հայցելու հնարավորությունից:

86. Չունենալով որևէ ստույգ տեղեկատվություն ուղևորման վերջնական վայրի վերաբերյալ` դիմողները Իտալական նավերի վրա գտնվելու ողջ ընթացքում համոզված էին, որ նրանց Իտալիա են տանում: Նրանք պնդում էին, որ այդ առումով դարձել էին իտալական իշխանությունների «խաբեության» իրական զոհերը:

87. Միջամտության ենթարկված միգրանտների ինքնությունը հաստատելու և նրանց անձնական հանգամանքների մասին տեղեկատվություն ստանալու որևէ ընթացակարգ նավերի վրա իրականացնելը հնարավոր չէր: Նման հանգամանքներում հնարավոր չէր նաև պաշտոնապես ապաստան հայցել: Այդուհանդերձ, երբ նավերը մոտեցան Լիբիայի ափերին, դիմողները և զգալի թվով այլ միգրանտներ իտալական զինվորական անձնակազմի անդամներին հորդորեցին, որպեսզի իրենց չիջեցնեն Տրիպոլիի նավահանգստում, որտեղից նոր էին փախել և իրենց հետ տանեն Իտալիա:

Դիմողները հաստատեցին, որ նրանք չարտահանձնվելու վերաբերյալ Լիբիայի իշխանություններին շատ հստակ էին արտահայտել իրենց ցանկությունը: Նրանք վիճարկեցին Կառավարության պնդումը, որ նման խնդրանքը միջազգային պաշտպանության մասին հայց չէր կարող համարվել:

88. Դիմողներն այնուհետև հայտարարեցին, որ նրանք վերադարձվել էին մի երկիր, որտեղ Կոնվենցիային հակասող վերաբերմունքի ենթարկվելու մտավախության համար նրանք բավարար հիմքեր ունեին: Բազմաթիվ միջազգային աղբյուրներ հաղորդել էին այն անմարդկային և նվաստացնող պայմանների մասին, որոնցում Լիբիայում պահվում էին անկանոն միգրանտները, մասնավորապես` Սոմալիի և Էրիթրեայի քաղաքացիները, ինչպես նաև ներկայացվել էին այդ միգրանտների կյանքի ծանր պայմանները:

Այդ կապակցությամբ դիմողները վկայակոչում էին Խոշտանգումների և անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի և պատիժների կանխարգելման հանձնաժողովի (CPT) 2010թ. ապրիլյան հաշվետվությունը, ինչպես նաև Լիբիայում իրավիճակի մասին երրորդ կողմերի ներկայացրած տեքստերն ու փաստաթղթերը:

89. Նրանց կարծիքով Լիբիայի հետ երկկողմանի համաձայնագիր կնքելիս և սույն գործի քննության առարկա հանդիսացող վերադարձի գործողությունն իրականացնելիս Իտալիայում չէին կարող անտեղյակ լինել, որ իրավիճակը Լիբիայում գնալով էլ ավելի էր վատթարանում:

 90. Արդյունքում պարզվեց, որ դիմողների մտավախություններն ու վատ ակնկալիքները լուրջ հիմքեր ուներին: Նրանք բոլորը հաղորդել էին իրենց կալանավայրերում տիրող անմարդկային և նվաստացնող պայմանների, իսկ ազատություն ստանալուց հետո` անօրինական միգրանտների կարգավիճակից բխող ծանր կյանքի մասին:

91. Դիմողները պնդում էին, որ բաց ծովում կանգնեցված միգրանտներին Լիբիա ուղարկելու մասին որոշումը Իտալիայի կողմից գիտակցաբար կատարված քաղաքական ընտրություն էր, որի նպատակն էր անօրինական միգրանտների հսկողության հիմնական պարտականությունը դնել ոստիկանության վրա` անտեսելով այդ մարդկանց հիմնարար իրավունքների պաշտպանությունը:

(b) Կառավարությունը

92. Կառավարությունը նախևառաջ պնդում էր, որ դիմողները պատշաճ ձևով չէին ապացուցել, որ ենթարկվել էին Կոնվենցիայի ենթադրյալ խախտմանը հանգեցնող վերաբերմունքի: Հետևաբար նրանք չէին կարող համարվել «զոհեր» Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով:

93. Այնուհետև Կառավարությունը շարունակեց պնդել, որ դիմողները Լիբիա էին փոխադրվել 2007 և 2009 թվականներին` Իտալիայի և Լիբիայի միջև ստորագրված երկկողմանի պայմանագրերին համապատասխան: Այդ երկկողմանի պայմանագրերն արձագանքում էին Աֆրիկայի և Եվրոպայի միջև միգրացիոն հոսքերի աճին և կնքվել էին անօրինական միգրացիայի դեմ պայքարում մասնակցող երկու երկրների միջև համագործակցության շրջանակում:

94. Եվրոպական Միության մարմինները բազմաթիվ առիթներով խրախուսել էին Միջերկրական ավազանի երկրների միջև համագործակցությունը միգրացիայի վերահսկման և ապօրինի միգրանտների կողմից կատարվող հանցագործությունների դեմ պայքարում: Կառավարությունը մասնավորապես վկայակոչեց Եվրոպական խորհրդարանի թիվ 2006/2250 որոշումը և 2008թ. սեպտեմբերի 24-ին Եվրամիության խորհրդի կողմից ընդունված Ներգաղթի և ապաստանի մասին Եվրոպական դաշնագիրը, որտեղ վերստին կարևորվել էր Եվրոպական Միության պետությունների և քաղաքացիության ու տարանցիկ երկրների միջև համագործակցությունը՝ Եվրոպական Միության արտաքին սահմանների հսկողության ուժեղացման և ապօրինի միգրացիայի դեմ պայքարի հարցերում:

95. Կառավարությունը ներկայացրեց, որ 2009թ. մայիսի 6-ին տեղի ունեցած իրադարձությունները, որոնք հիմք հանդիսացան սույն գանգատի համար, իրականացվել էին միջազգային իրավունքին համապատասխան չեզոք ջրերում փրկարարական գործողության իրականացման համատեքստում: Նրանք նշեցին, որ Իտալիայի ռազմական նավերը միջամտել էին Մոնտեգե Բեյի կոնվենցիային և Ծովային որոնման և փրկարարության մասին միջազգային կոնվենցիային (SAR Կոնվենցիա) համապատասխան՝ արձագանքելով դիմողներին և այլ միգրանտներին տեղափոխող նավերին անմիջական վտանգ ներկայացնող իրավիճակին և փրկելով վերջիններիս կյանքերը:

Կառավարության կարծիքով բաց ծովի կարգավորման իրավական դաշտում գերակայող սկզբունքը ծովագնացության ազատությունն էր: Այդ համատեքստում գործում ներգրավվածների ինքնության հաստատման անհրաժեշտություն չէր առաջանում: Իտալիայի իշխանություններն ընդամենը տրամադրել էին անհրաժեշտ մարդասիրական օգնություն: Դիմողների ինքնության ստուգումները կատարվել էին նվազագույն մակարդակով, քանի որ ծովային ոստիկանության որևէ գործողություններ նավի վրա նախատեսված չէին եղել:

96. Լիբիա տեղափոխվելու ողջ ընթացքում դիմողները քաղաքական ապաստան կամ որևէ այլ միջազգային պաշտպանություն հայցելու որևէ մտադրություն չէին ցուցաբերել: Կառավարությունը պնդում էր, որ Լիբիայի իշխանություններին չարտահանձնելու մասին դիմողների խնդրանքը չէր կարող մեկնաբանվել որպես ապաստանի հայց:

Այդ կապակցությամբ Կառավարությունը հայտարարեց, որ եթե գործում ներգրավված անձինք ապաստան հայցեին, նրանց կուղեկցեին Իտալիայի տարածք, ինչպես որ դա եղել էր 2009թ. բաց ծովում իրականացված այլ գործողությունների ժամանակ:

97. Կառավարությունը նաև պնդում էր որ Լիբիան, որպես ընդունող երկիր, անվտանգ էր: Ի ապացույց այդ հայտարարության` նրանք ընդգծել էին, որ Լիբիան վավերացրել էր ՄԱԿ-ի Քաղաքացիական եւ քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը, ՄԱԿ-ի Խոշտանգումների եւ այլ դաժան, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի դեմ կոնվենցիան, ԱՖրիկայում ներքին տեղահանված անձանց պաշտպանության և օժանդակության մասին Աֆրիկյան Միության կոնվենցիան, ինչպես նաև վկայակոչել էին Լիբիայի անդամակցությունը Միգրացիայի միջազգային կազմակերպությանը (ՄՄԿ):

Թեև Լիբիան չէր ստորագրել Փախստականների կարգավիճակի մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, այնուամենայնիվ այն լիազորել էր ՄԱԿ ՓԳՀ-ին և ՄՄԿ-ին Տրիպոլիում գրասենյակներ բացել` թույլ տալով բազմաթիվ դիմողների փախստականի կարգավիճակ և երաշխավորված միջազգային պաշտպանություն ստանալ:

98. Կառավարությունը Դատարանի ուշադրությունը գրավեց այն փաստի վրա, որ երբ 2008թ. Լիբիան վավերացրեց Բարեկամության, գործընկերության և համագործակցության մասին պայմանագիրը, այն անվերապահորեն պարտավորվեց պահպանելու ՄԱԿ-ի և Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի սկզբունքները: Իտալիան որևէ պատճառ չուներ չհավատալու, որ Լիբիան կկարատի իր պարտավորությունները:

Այդ հանգամանքը, ինչպես նաև այն, որ Տրիպոլիում գտնվում և ակտիվ գործում էին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և ՄՄԿ-ի գրասենյակները, ամբողջությամբ արդարացնում էր Իտալիայի այն համոզմունքը, որ Լիբիան անվտանգ ընդունող երկիր է բաց ծովում միջամտության ենթարկված անձանց համար: Ավելին, Կառավարությունն այն կարծիքին էր, որ բազմաթիվ դիմողների, այդ թվում՝ սույն գործում ներգրավվածների մի մասին, ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից տրված փախստականի կարգավիճակի ճանաչումը միանշանակ ապացույց էր, որ իրավիճակը Լիբիայում ներկայացվող ժամանակաշրջանում համապատասխանում էր մարդու իրավունքների միջազգային չափորոշիչներին:

99. Կառավարությունն ընդունեց, որ 2010թ. ապրիլից հետո, երբ իշխանությունները փակել էին Լիբիայում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակը և 2011թ. սկզբին վերջնականապես տանուլ էին տվել, իրավիճակը երկրում վատթարացել էր, սակայն այդ կապակցությամբ նշեցին, որ Իտալիան անմիջապես դադարեցրել էր միգրանտներին Լիբիային արտահանձնելը և վերանայել էր բաց ծովում միգրանտներին փրկելու հարցում մոտեցումները, այդուհետ թույլ տալով նրանց մուտքը Իտալիայի տարածք:

100. Կառավարությունը վիճարկեց այն «Կառավարության գործելակերպը», որը, ըստ դիմողների, կայանում էր Լիբիա կամայական արտահանձնումներ իրականացնելու մեջ: Այդ կապակցությամբ նրանք նկարագրեցին գանգատը որպես «քաղաքական և գաղափարական ուղերձ» ընդդեմ Իտալիայի կառավարության: Կառավարությունը խնդրեց Դատարանին քննության առնելու միայն 2009թ. մայիսի 6-ի դեպքերը, և հարցականի տակ չդնել Իտալիայի իրավասությունները ներգաղթը վերահսկելու հարցում, որն իրենց կարծիքով չափազանց զգայուն և բարդ խնդիր էր:

(c) Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը

101. Վկայակոչելով բազմաթիվ ուղղակի վկաների հայտարարությունները` Human Rights Watch կազմակերպությունը և ՄԱԿ ՓԳՀ-ն դատապարտեցին Իտալիայի կողմից անկանոն միգրանտների ստիպողական վերադարձը Լիբիա: 2009թ. Իտալիան ինը գործողություն էր իրականացրել բաց ծովում` Լիբիա վերադարձնելով Սոմալիի, Էրիթրեայի և Նիգերիայի 834 քաղաքացիների:

102. Human Rights Watch կազմակերպությունը մի շարք առիթներով քննադատել էր Լիբիայում տիրող իրավիճակը, մասնավորապես` 2006 և 2009 թվականներին հրապարակված զեկույցներում: Կազմակերպությունը նշել էր, որ Լիբիայում ազգային ապաստանի համակարգի բացակայության պատճառով անկանոն միգրանտները պարբերաբար ձերբակալվում էին և հաճախ ենթարկվում խոշտանգումների և ֆիզիկական բռնությունների, այդ թվում՝ բռնաբարությունների: Ի հեճուկս կալանավորման մասին ՄԱԿ-ի ուղեցույցներին` միգրանտներին հաճախ կալանավորում էին անժամկետ և առանց որևէ իրավաբանական հսկողության: Միևնույն ժամանակ պահման պայմաններն անմարդկային էին: Միգրանտներին խոշտանգում էին, իսկ երկրում ստեղծված բազմաթիվ ճամբարներում բացակայում էր բուժօգնությունը: Նրանք կարող էին ցանկացած պահ վերադարձվել իրենց երկրները կամ անտերության մատնվել անապատում, որտեղ դատապարտված էին անխուսափելի մահվան:

103. AIRE Կենտրոնը, Amnesty International կազմակերպությունը և Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան (FIDH) նշեցին, որ տարիներ շարունակ վստահելի աղբյուրներից ստացվող տեղեկատվությունը վկայում է այն մասին, որ մարդու իրավունքների իրավիճակը Լիբիայում անտանելի է, հատկապես` փախստականների, ապաստան հայցողների և միգրանտների համար, և առավել ևս Աֆրիկայի մի շարք երկրներից ժամանածների, ինչպիսիք էին Էրիթրեան և Սոմալին:

Երրորդ անձ ներգրավված կողմերն արտահայտեցին այն տեսակետը, որ տվյալ դեպքում, երբ առկա էր վստահելի աղբյուրներից տեղեկատվություն առ այն, որ պահման կամ ապրելու պայմանները ընդունող պետություններում չէին համապատասխանում Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին, առաջանում էր «հետաքննության պարտավորություն»:

Pacta sunt servanda սկզբունքի համաձայն պետությունը չի կարող խուսափել Կոնվենցիայով սահմանված իր պարտավորություններից` այն հիմնավորելով անօրինական միգրանտների դեմ պայքարի մասին երկկողմանի կամ բազմակողմանի համաձայնագրերից բխող պարտավորություններով:

104. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն նշել էր, որ թեև Իտալիայի իշխանությունները չէին ներկայացրել մանրամասն տեղեկատվություն միգրանտների վերադարձին ուղղված գործողությունների մասին, Գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի կողմից անցկացված հարցազրույցներում մի շարք վկաներ նկարագրել էին միևնույն պատկերը: Նրանք մասնավորապես հաղորդել էին, որ իտալական նավերը նստել դրդելու համար իտալացի զինվորականները մարդկանց վստահեցրել էին, որ ուղևորվում են Իտալիա: Տարբեր վկաներ հայտնել էին, որ Լիբիայի տարածք տեղափոխելիս և պահման ճամբարում նրանց ձեռքերին ձեռնաշղթաներ էին հագցրել և բռնություն էին գործադրել նրանց նկատմամբ: Իտալիայի իշխանությունները նաև առգրավել էին միգրանտների անձնական իրերը, այդ թվում՝ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից տրված փախստականի վկայականները: Մի շարք վկաներ նաև հաստատել էին, որ խնդրել էին իրենց պաշտպանություն տրամադրել և այդ մասին հատուկ տեղեկացրել էին իտալական իշխանություններին գործողությունների ժամանակ:

105. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հաստատեց, որ Լիբիա վերադարձած դիմողներից առնվազն հինգը, որոնց հետագայում հաջողվել էր վերադառնալ Իտալիա, այդ թվում՝ պրն Էրմիաս Բերհանը, Իտալիայում փախստականի կարգավիճակ էր ստացել: Ավելին, 2009թ. ՄԱԿ ՓԳՀ-ի Տրիպոլիի գրասենյակը փախստականի կարգավիճակ էր շնորհել Իտալիայի կողմից վերադարձրած յոթանասուներեք մարդու, այդ թվում՝ դիմողներից տասնչորսին: Դա ապացուցում էր, որ Իտալիայի կողմից բաց ծովում անցկացված գործողությունը միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող անձանց կամայական հայրենադարձության իրական վտանգ էր պարունակում:

106. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն այնուհետև հայտարարեց, որ վերադարձն արդարացնող Իտալիայի որևէ փաստարկ ընդունելի չէ: Ո՛չ միգրանտների ապօրինի թրաֆիկինգի դեմ պայքարում պետությունների միջև համագործակցության սկզբունքը, ո՛չ էլ ծովում մարդկանց կյանքի վերաբերյալ ծովային միջազգային իրավունքի դրույթները պետություններին չէին ազատում միջազգային իրավունքի սկզբունքները պահպանելու պարտավորությունից:

107. Լիբիան, որ Ասիայից և Աֆրիկայից միգրացիոն հոսքերի տարանցիկ և ընդունող պետություն էր, ապաստան հայցողներին որևէ պաշտպանություն չէր տրամադրում: Թեև երկիրը ստորագրել էր մարդու իրավունքների պաշտպանության որոշ միջազգային փաստաթղթեր, այն գրեթե չէր պահպանում իր պարտավորությունները: Ազգային ապաստանի համակարգի բացակայության պայմաններում այդ ոլորտում գործունեությունն իրականացվում էր բացարձակապես ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և նրա գործընկեր կազմակերպությունների կողմից: Այնուամենայնիվ Գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի գործունեությունը Լիբիայի կառավարության կողմից երբեք պաշտոնապես չէր ճանաչվել, և 2010թ. ապրիլին այն կարգադրել էր ՄԱԿ ՓԳՀ-ին փակելու իր գրասենյակը Տրիպոլիում և դադարեցնելու այդ գործունեությունը:

Ստեղծված հանգամանքներում Լիբիայի կառավարությունը ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից որպես փախստական գրանցված անձանց երբեք որևէ կարգավիճակ չէր տվել և որևէ պաշտպանության երաշխիք չէր տրամադրել:

108. Մինչև 2011թ. դեպքերը, յուրաքանչյուր մարդ, ով համարվում էր անօրինական ներգաղթյալ, կալանքի տակ էր պահվում «հատուկ կենտրոններում», որոնց մեծ մասը ՄԱԿ ՓԳՀ-ն այցելել էր: Այդ կենտրոններում պայմաններն անընդունելի էին և առանձնանում էին խցերում բազմամարդությամբ և սանիտարահիգիենիկ պայմանների անբավարար վիճակով: Իրավիճակն ավելի էր ծանրացել միգրանտների վերադարձի արդյունքում, որոնք ավելացրել էին խցերում բազմամարդությունը և էլ ավելի էին վատթարացրել սանիտարահիգիենիկ պայմանները: Արդյունքում զգալիորեն աճել էր այդ մարդկանց մահից փրկելու համար տարրական օգնության կարիքը:

109. Կոլումբիայի իրավագիտության դպրոցի Մարդու իրավունքների բաժանմունքն արտահայտեց այն տեսակետը, որ թեև ծովով կատարվող անօրինական ներգաղթը նոր երևույթ չէր, սակայն միջազգային հանրությունը գնալով ավելի խորն էր գիտակցում ներգաղթի վերահսկմանն ուղղված գործելակերպի սահմանափակման անհրաժեշտությունը, այդ թվում՝ ծովային միջամտության, որը կարող էր պատնեշ հանդիսանալ միգրանտների պաշտպանվելու հնարավորության համար և արդյունքում կանգնեցնել նրանց տառապանքների վտանգի առջև:

 

2. Դատարանի գնահատականը

(a) Ընդունելիությունը

110. Կառավարությունը պնդում էր, որ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածի իմաստով դիմողները չեն կարող համարվել իրենց գանգատում նշված դեպքերի ,զոհ»: Կառավարությունը հերքում էր, որ դիմողների` Լիբիա վերադառնալու դեպքում առկա է նրանց նկատմամբ անմարդկային և նվաստացուցիչ վերաբերմունքի ինքնաբերական դրսևորման վտանգ: Այդ վտանգը պետք է գնահատվեր` հաշվի առնելով յուրաքանչյուր դիմողի յուրահատուկ հանգամանքների հիմքերը: Գործում ներգրավվածների կողմից տրամադրված տեղեկատվությունը անորոշ և ոչ ամբողջական էր:

111. Դատարանը նշում է, որ նախնական առարկությամբ բարձրացված հարցը սերտորեն կապված է այն հարցերի հետ, որոնք նա քննության պետք է առնի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքները դիտարկելիս: Այդ դրույթով պահանջվում է, որպեսզի Դատարանը պարզի լուրջ հիմքերի առկայությունը, որոնք թույլ կտան եզրակացնելու, որ վերադարձից հետո անձինք կարող են կանգնել խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի իրական վտանգի առջև: Այս հարցը, ուստի, պետք է քննության առնվի գործն ըստ էության քննելու հետ միաժամանակ:

112. Դատարանը գտնում է, որ գանգատի այս մասը բարձրացնում է իրավունքի և փաստի հետ կապված բարդ խնդիրներ, որոնք հնարավոր չէ լուծել առանց գործն ըստ էության քննելու: Դատարանը գտնում է, որ Կոնվենցիայի 35 կետ 3 (a) հոդվածի իմաստով գանգատն ակնհայտորեն անհիմն չէ: Այն նաև անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքերով: Ուստի այն պետք է ընդունելի հայտարարվի:

(b) Հանգամանքները

(i) Ընդհանուր սկզբունքները

(a) Պայմանավորվող պետությունների պատասխանատվությունն արտաքսման դեպքում

113. Դատարանի գործող նախադեպային իրավունքի համաձայն` Պայմանավորվող պետությունները գործող միջազգային իրավունքի և միջազգային պայմանագրերով իրենց կողմից ստանձնած պարտավորությունների, այդ թվում՝ Կոնվենցիայի ներքո իրավասու են վերահսկելու օտարերկրացիների մուտքը, բնակվելն ու արտաքսումը (տե՛ս մի շարք այլ աղբյուրների թվում` Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. the United Kingdom, 1985թ.մայիսի 28, կետ 67, Սերիա A, գանգատ թիվ 94, և Boujlifa v. France, 1997թ.հոկտեմբերի 21, կետ 42, Վճիռների որոշումների զեկույցներ 1997-VI): Դատարանը նաև նկատում է, որ քաղաքական ապաստանի իրավունքը չի նախատեսված ոչ Կոնվենցիայում, ոչ էլ դրան կից Արձանագրություններում (տե՛ս Vilvarajah and Others v. the United Kingdom, 1991թ. հոկտեմբերի 30, կետ 102, Սերիա A, գանգատ թիվ 215, և Ahmed v. Austria, 1996թ. դեկտեմբերի 17, կետ 38, Զեկույցներ 1996-VI):

114. Սակայն արտաքսումը, արտահանձնումը կամ օտարերկրացուն վերադարձնելու որևէ այլ միջոցառումը կարող են խնդիր առաջացնել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հիմքերով, որի դեպքում Կոնվենցիային համապատասխան առաջանում է արտաքսող երկրի պատասխանատվությունն այն դեպքում, եթե ներկայացվեն մտավախության էական հիմքեր առ այն, որ անձը արտաքսվելու դեպքում ընդունող երկրում կենթարկվի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի: Նման հանգամանքներում 3-րդ հոդվածով սահմանված է անձին այդ երկիր չարտաքսելու պարտականություն (տե՛ս վերը նշված Soering-ի գործը, կետեր 90-91, վերը նշված Vilvarajah and Others գործը, կետ 103, վերը նշված Ahmed-ի գործը, կետ 39, H.L.R. v. France, 1997թ. ապրիլի 29, կետ 34, Reports 1997-III, Jabari v.Turkey, գանգատ թիվ, կետ 38, ՄԻԵԴ 2000-VIII, և Salah Sheekh v.the Netherlands գանգատ թիվ 1948/04, կետ 135, 11 հունվարի 2007թ.):

115. Նման գործերում Դատարանը կոչված է գնահատելու ընդունող երկրում իրավիճակը 3-րդ հոդվածի պահանջների լույսի ներքո: Այն դեպքերում, երբ Կոնվենցիայի ներքո առաջանում կամ կարող է առաջանալ Պայմանավորվող պետության պատասխանատվություն, այն բխում է անձին ուղղակիորեն դաժան վերաբերմունքի վտանգի առջև կանգնեցնող գործողության իրականացումից (տե՛ս Saadi v. Italy [GC], գանգատ թիվ 37201/06, կետ 126, ՄԻԵԴ 2008):

(Ա) Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգը գնահատելու համար հաշվի առնվող գործոնները

116. Որպեսզի Դատարանը պարզի, թե արդյոք դիմողը հայտնվում է 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի ենթարկվելու իրական ռիսկի առջև, նա այդ հարցը գնահատում է իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերի, իսկ, անհրաժեշտության դեպքում, նաև proprio motu ձեռք բերված նյութերի լույսի ներքո (տե՛ս վերը նշված H.L.R. v. France, կետ 37, և Hilal v. the United Kingdom, գանգատ թիվ 45276/99, կետ 60, ՄԻԵԴ 2001-II): Սույն գործի հետ համանման դեպքերում իրական վտանգի կամ դաժան վերաբերմունքի առկայության վերաբերյալ Դատարանի ուսումնասիրությունը պետք է հնարավորինս մանրակրկիտ լինի (տե՛ս Chahal v .the United Kingdom, 1996թ. նոյեմբերի 15, կետ 96, Զեկույցներ 1996-V):

117. Դաժան վերաբերմունքի վտանգի առկայությունը կամ բացակայությունը պարզելու համար Դատարանը պետք է քննության առնի դիմողին ընդունող երկիր վերադարձնելու կանխատեսելի հետևանքներն այդ երկրում տիրող ընդհանուր իրավիճակի լույսի ներքո, ինչպես նաև հաշվի առնելով վերադարձվող անձի անհատական հանգամանքները (տե՛ս վերը նշված Vilvarajah and Others, կետ 108 in fine):

118. Ինչ վերաբերում է երկրում տիրող ընդհանուր իրավիճակի հարցին, Դատարանը հաճախ կարևորել է մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ միջազգային ընկերակցությունների, այդ թվում՝ Amnesty International կազմակերպության, կամ պաշտոնական աղբյուրների վերջին զեկույցներում պարունակվող տեղեկատվությունը (տե՛ս օրինակ` վերը նշված Chahal, կետեր 99-100, MՖslim v. Turkey, գանգատ թիվ 53566/99, կետ 67, 2005թ. ապրիլի 26, Said v. the Netherlands, գանգատ թիվ 2345/02, կետ 54, ՄԻԵԴ 2005-VI, Al-Moayad v. Germany (որոշում), գանգատ թիվ 35865/03, կետեր 65‑66, 2007թ.փետրվարի 20, և վերը նշված Saadi, կետ 131):

119. Այն դեպքերում, երբ դիմողը պնդում է, որ նա որևէ խմբի անդամ է, որը պարբերաբար ենթարկվել է դաժան վերաբերմունք հանդիսացող գործելակերպի, Դատարանը գտնում է, որ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով սահմանված պաշտպանության անհրաժեշտությունն առաջանում է, երբ դիմողը,նաև նախորդ կետում նշված աղբյուրների հիման վրա, ցույց է տալիս, որ առկա են էական հիմքեր, որոնք մատնանշում են դաժան վերաբերմունքի առկայությունը և դիմողի տուժողների խումբը (տե՛ս mutatis mutandis, վերը նշված Salah Sheekh, կետեր 138-49):

120. Հաշվի առնելով երաշխավորված իրավունքի բացարձակ բնույթը` Դատարանը չի բացառում այն հնարավորությունը, որ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը կարող է կիրառելի լինել նաև այն դեպքում, երբ վտանգը բխում է պետական պաշտոնյա չհանդիսացող անձանցից կամ անձանց խմբերից: Սակայն պետք է հիմնավորվի, որ այդ վտանգն իրական է և որ ընդունող պետության իշխանություններն ի վիճակի չեն այն վերացնելու` տրամադրելով անհրաժեշտ պաշտպանություն (տե՛ս վերը նշված H.L.R. v. France, կետ 40):

121. Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական նյութերի արդիականությանը, վտանգի առկայությունը պետք է հիմնականում գնահատվի` հաշվի առնելով այն փաստերը, որոնք հայտնի են կամ հայտնի պետք է լինեն Պայմանավորվող պետությանը դիմողի արտահանձնման պահին:

(ii) Կիրառումը սույն գործում

122. Դատարանն արդեն առիթ ունեցել էր նշելու, որ Եվրոպական Միության արտաքին սահմանները ձևավորող պետությունները ներկայումս զգալի դժվարությունների հետ են առնչվում միգրանտների և ապաստան հայցողների աճող ներհոսքին դիմակայելու հարցում: Դատարանը չի թերագնահատում նման իրավիճակում այդ պետությունների մոտ առաջացող բեռը, որն էլ ավելի է ծանրանում ներկա տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում (տե՛ս M.S.S. v. Belgium and Greece [GC], գանգատ թիվ 30696/09, կետ 223, ՄԻԵԴ 2011): Դատարանը հատկապես լավատեղյակ է ծովային միգրացիայից բխող խնդիրների մասին, որոնք լրացուցիչ դժվարություններ են առաջացնում պետությունների համար Հարավային Եվրոպայի սահմանները հսկելիս:

Սակայն, հաշվի առնելով 3-րդ հոդվածով երաշխավորված իրավունքների բացարձակ բնույթը, դա չի կարող պետությանն ազատել այդ դրույթով սահմանված պարտավորությունները կատարելուց:

123. Դատարանը կրկնում է, որ 3-րդ հոդվածով արգելված վերաբերմունքից պաշտպանությունը պետություններին պարտավորեցնում է չարտահանձնելու որևէ անձի, եթե ընդունող երկրում նա կանգնելու է նման վերաբերմունքի իրական վտանգի առջև:

Այն նշում է, որ միջազգային մարմինների և հասարակական կազմակերպությունների բազմաթիվ զեկույցներում մատնանշվում է քննության առնվող ժամանակահատվածում Լիբիայում անօրինական ներգաղթյալների նկատմամբ վերաբերմունքի մտահոգիչ պատկերը: Այդ փաստաթղթերում արված եզրակացությունները վերստին հաստատվում են 2010թ. ապրիլի 28-ի CPT-ի զեկույցում (տե՛ս սույն վճռի 36-րդ կետը):

124. Դատարանը միաժամանակ նշում է, որ իրավիճակը Լիբիայում վատթարացել էր 2010թ. ապրիլին` Տրիպոլիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակը փակելուց և 2011թ. երկրում տեղի ունեցած ժողովրդական հեղաշրջումից հետո: Սակայն սույն գործի քննության նպատակներով Դատարանը հիմնվելու է գործի առարկա հանդիսացող դեպքերի ժամանակ Լիբիայի իրավիճակի վրա:

125. Համաձայն վերոնշյալ բազմաթիվ զեկույցների` դիտարկվող ժամանակահատվածում փախստականների պաշտպանությանը հարցում Լիբիայում որևէ օրենք չէր գործում: Ոչ օրինական ձևով երկիր մտնող ցանկացած անձ համարվում էր օրենքից դուրս, ընդ որում` սովորական անկանոն միգրանտների և ապաստան հայցողների միջև որևէ տարբերություն չէր դրվում: Արդյունքում այդ անձինք կանոնավոր ձևով ձերբակալվում էին և պահվում էին այնպիսի պայմաններում, որոնք արտաքին այցելողները, ինչպիսիք էին ՄԱԿ ՓԳՀ-ի, Human Rights Watch և Amnesty International կազմակերպությունների պատվիրակությունները, անմարդկայինից բացի այլ կերպ անվանել չէին կարող: Բոլոր դիտորդների կողմից արձանագրվում էին խոշտանգումների, անտանելի սանիտարահիգիենիկ պայմանների և անհրաժեշտ բժշկական խնամքի բացակայության բազմաթիվ դեպքեր: Անօրինական միգրանտները կանգնած էին ցանկացած պահին իրենց երկրներ վերադարձվելու վտանգի առջև, իսկ եթե նրանց հաջողվում էր ազատություն ստանալ, ապա անկանոն վիճակի հետևանքով նրանք հայտնվում էին չափազանց նողկալի կենցաղային պայմաններում: Անկանոն ներգաղթյալները, ինչպիսիք էին դիմողները, դատապարտված էին հայտնվելու լիբիական հասարակության եզրագծին և մեկուսացվել, որը նրանց չափազանց խոցելի էր դարձնում օտարատյացության և ռասիզմի դրսևորումների առջև (տե՛ս սույն վճռի 35-41 կետերը):

126. Այդ նույն զեկույցներից հստակ հետևում է, որ Իտալիայի միջամտության արդյունքում Լիբիայում հայտնվելիս անօրինական միգրանտները, ինչպիսիք էին դիմողները, կանգնում էին այդ ռիսկերի առջև:

127. Հերքելով տարբեր միջազգային կազմակերպությունների կողմից ներկայացված մտահոգիչ պատկերը` պատասխանող Կառավարությունը պնդում էր, որ քննության առարկա հանդիսացող դեպքերի ժամանակ Լիբիան բաց ծովում միջամտության ենթարկված միգրանտների համար «անվտանգ» հանգրվան էր:

Կառավարությունը հիմնավորում էր այդ տեսակետը` ելնելով այն կանխավարկածից, որ ապաստան տրամադրելու և փախստականներին պաշտպանելու հարցերում Լիբիան կատարում էր իր կողմից ստանձնած բոլոր միջազգային պարտավորությունները, այդ թվում՝ պահպանելով non-refoulement-ի սկզբունքը: Նրանք պնդում էին, որ 2008թ. Իտալիայի և Լիբիայի միջև կնքված Բարեկամության պայմանագրում, որի համաձայն անօրինական միգրանտները Լիբիա էին վերադարձվում, հատուկ նշված էին մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային նորմերը և Լիբիայի կողմից ստորագրված այլ միջազգային պայմանագրերի դրույթները:

128. Այդ կապակցությամբ Դատարանը նշում է, որ Լիբիայի կողմից միջազգային պարտավորությունների խախտումն այդ երկրի մասին միջազգային զեկույցներում քննադատվող փաստերից մեկն էր: Բոլոր դեպքերում Դատարանը ստիպված է հիշեցնելու, որ հիմնարար իրավունքների պահպանումը երաշխավորող ներպետական օրենքների առկայությունը և միջազգային պայմանագրերի վավերացումն ինքնին բավական չեն դաժան վերաբերմունքի վտանգից պատշաճ պաշտպանություն ապահովելու համար, երբ, ինչպես և սույն գործում, վստահելի աղբյուրները հաղորդել են իշխանությունների կողմից դրսևորված կամ հանդուրժվող գործելակերպի մասին, որն ակնհայտորեն հակասում է Կոնվենցիայի սկզբունքներին (տե՛ս վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece կետ 353, և, mutatis mutandis, վերը նշված ,Saadiե, կետ 147):

129. Դատարանն այնուհետև նշում է, որ Իտալիան չի կարող խուսափել սեփական պատասխանատվությունից` վկայակոչելով Լիբիայի հետ ստորագրված երկկողմանի համաձայնագրից բխող պարտավորությունները: Եթե նույնիսկ ենթադրվի, որ այդ համաձայնագրերում միանշանակորեն սահմանված է եղել բաց ծովում կանգնեցված միգրանտներին Լիբիա վերադարձնելու պարտավորությունը, Պայմանավորվող պետությունների պատասխանատվությունը չի դադարում նույնիսկ այն դեպքերում, երբ այդ պետությունները Կոնվենցիան կամ նրա Արձանագրությունները վավերացնելուց հետո պայմանագրային պարտավորություններ են ստանձնում (տե՛ս Prince Hans-Adam II of Liechtenstein v. Germany [GC], գանգատ թիվ 42527/98, կետ 47, ՄԻԵԴ 2001-VIII, և Al-Saadoon and Mufdhi v. the United Kingdom, գանգատ թիվ 61498/08, կետ 128, ՄԻԵԴ 2010թ.):

130. Ինչ վերաբերում է Տրիպոլիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակի ներկայության մասին Կառավարության փաստարկին, պետք է նկատի ունենալ, որ Լիբիայի կառավարությունն ընդհանրապես չի ճանաչել Գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի գործունեությունը նաև մինչ 2010թ. ապրիլ ամսին այն վերջնականապես արգելելը: Դատարանի կողմից ուսումնասիրված փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից տրվող փախստականի կարգավիճակն այն ստացած անձանց Լիբիայում որևէ պաշտպանություն չէր երաշխավորում:

131. Դատարանը կրկին նշում է, որ այդ իրավիճակը լավ հայտնի էր և այն հեշտությամբ կարող էր վերհաստատվել բազմաթիվ աղբյուրների հիման վրա: Ուստի Դատարանը եզրակացնում է, որ դիմողներին հեռացնելիս Իտալիայի իշխանությունները գիտեին կամ պետք է իմանային, որ, հանդիսանալով անկանոն միգրանտներ, այդ անձինք Լիբիայում կարող են ենթարկվել Կոնվենցիային հակասող վերաբերմունքի և որ այդ երկրում նրանց որևէ պաշտպանություն չի տրամադրվի:

132. Կառավարությունը հայտարարեց, որ դիմողներին չի հաջողվել բավարար ձևով ներկայացնել Լիբիայում առկա վտանգները, քանի որ նրանք չէին դիմել Իտալիայի իշխանություններին ապաստան տրամադրելու խնդրանքով: Կառավարության կարծիքով այն փաստը, որ դիմողները դեմ են եղել Լիբիայում նավերից իրենց իջեցմանը, ինքնին չի կարող պաշտպանության մասին խնդրանք համարվել, որը Իտալիայի համար կառաջացներ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով նախատեսված պարտականություն:

133. Դատարանը նախևառաջ նշում է, որ դիմողները վիճարկել էին այդ փաստը և հայտնել էին, որ իրենք տեղյակ էին պահել իտալական զինվորական անձնակազմին միջազգային պաշտպանություն հայցելու իրենց մտադրության մասին: Ավելին, հօգուտ դիմողների վարկածին են վկայում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և Human Rights Watch կազմակերպության կողմից հավաքած բազմաթիվ վկաների ցուցմունքները: Բոլոր դեպքերում Դատարանը գտնում է, որ, հաշվի առնելով վերևում ներկայացված իրավիճակը, համաձայն որի երկրում կանոնավոր կերպով տեղի էին ունենում մարդու իրավունքների խախտումներ, Իտալիայի իշխանությունները պարտավոր էին պարզելու թե ինչպիսի վերաբերմունքի կենթարկվեն դիմողները վերադարձից հետո (տե՛ս, mutatis mutandis, վերը նշված Chahal, կետեր 104 և 105, վերը նշված Jabari, կետեր 40 և 41, և վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece, կետ 359): Հաշվի առնելով գործի հանգամանքները` այն փաստը, որ գործում ներգրավված անձանց չէր հաջողվել ուղղակիորեն ապաստան հայցել, Իտալիային չի ազատում 3-րդ հոդվածով նախատեսված պատասխանատվությունից:

134. Այդ կապակցությամբ Դատարանը նշում է, որ Կառավարության կողմից վկայակոչվող միջազգային իրավունքի որևէ դրույթ չի արդարացնում դիմողներին Լիբիա վերադարձնելը, քանի որ ծովում հայտնված անձանց փրկության կանոնները պետությունների համար պարտավորություն են սահմանում՝ կատարելու փախստականների հարցերով միջազգային իրավունքից բխող իրենց պարտականությունները, այդ թվում՝ չխախտել non-refoulement սկզբունքը (տե՛ս սույն վճռի 23-րդ կետը):

135. Non-refoulement սկզբունքը նաև ամրագրված է Եվրոպական Միության Հիմնարար սկզբունքների կանոնադրության 19-րդ հոդվածում: Այդ կապակցությամբ Դատարանը հատուկ կարևորում է Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահ պրն Ժակ Բառոյի 2009թ. հուլիսի 15-ի նամակը, որում վերջինս ընդգծել էր non-refoulement սկզբունքը պահպանելու կարևորությունը՝ Եվրոպական Միության մասնակից պետությունների կողմից բաց ծովում իրականացվող գործողությունների համատեքստում (տե՛ս սույն վճռի 34-րդ կետը):

136. Հաշվի առնելով վերոհիշյալը` Դատարանը գտնում է, որ ներկա գործում առկա են էական հիմքեր, որպեսզի ձևավորվի այն կարծիքը, որ առկա էր իրական վտանգ առ այն, որ դիմողները Լիբիայում կենթարկվեն 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի: Այն փաստը, որ Լիբիայում զգալի թվով անկանոն ներգաղթյալներ էին հայտնվել նույն իրավիճակում, դիմողների համար այդ իրական վտանգը շարունակում էր անհատական բնույթ կրել (տե՛ս, mutatis mutandis, վերը նշված Saadi, կետ 132):

137. Հիմնվելով այդ եզրակացությունների վրա և հաշվի առնելով 3-րդ հոդվածով պետությունների համար սահմանված պարտավորությունները` Դատարանը գտնում է, որ դիմողներին Լիբիա վերադարձնելով` Իտալիայի իշխանությունները, որոնք ամբողջությամբ իրազեկված էին նշված փաստերի մասին, օժանդակել էին, որպեսզի դիմողները ենթարկվեին Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով արգելված վերաբերմունքին:

138. Հետևաբար, դիմողների մոտ զոհի կարգավիճակի բացակայության մասին Կառավարության առարկությունը չպետք է բավարարվի և պետք է արձանագրվի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում:

B. Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտումն այն հիմքերով, որ դիմողները ենթարկվել էին Էրիթրեա և Սոմալի կամայական ձևով արտաքսվելու վտանգին

1. Կողմերի փաստարկները

(a) Դիմողները

139. Դիմողները պնդում էին, որ նրանց տեղափոխումը Լիբիա, որտեղ փախստականներին և ապաստան հայցողներին որևէ պաշտպանություն չէր տրամադրվում, նրանց կանգնեցրել էր իրենց քաղաքացիության երկրներ՝ Սոմալի և Էրիթրեա վերադարձվելու վտանգի առջև: Նրանք նշում էին, որ միջազգային աղբյուրներից ստացվող զանազան զեկույցները վկայում էին այդ երկրներում մարդու իրավունքների ոտնահարման բազմաթիվ դեպքերի մասին:

140. Դիմողները, որոնք փախել էին իրենց քաղաքացիության երկրներից, պնդում էին, որ իրենց միջազգային պաշտպանությունից օգտվելու որևէ հնարավորություն չի ընձեռվել: Այն փաստը, որ Լիբիա ժամանելուց հետո նրանք փախստականի կարգավիճակ էին ձեռք բերել, վկայում էր դաժան վերաբերմունքի ենթարկվելու իրենց մտավախության հիմնավորված լինելու մասին: Նրանք պնդում էին, որ թեև Լիբիայի իշխանությունները չէին ճանաչում Տրիպոլիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գրասենյակի կողմից շնորհվող փախստականի կարգավիճակը, սակայն այն շնորհելն արդեն իսկ վկայում էր, որ միգրանտների խումբը, որին նրանք պատկանում էին, միջազգային պաշտպանության կարիք ուներ:

(b) Կառավարությունը

141. Կառավարությունն ընդգծեց, որ Լիբիան ստորագրել էր մարդու իրավունքների պաշտպանությունն ապահովող տարբեր միջազգային փաստաթղթեր և նշեց, որ կնքելով 2008թ. Բարեկամության պայմանագիրը, վերջինս անվերապահորեն պարտավորվեց պահպանել ՄԱԿ-ի կանոնակարգի և Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի սկզբունքները:

142. Կառավարությունը կրկին հայտարարեց, որ Լիբիայում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի ներկայությունը երաշխիք էր ստեղծում առ այն, որ ապաստանի կամ որևէ այլ միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցող որևէ անձ կամայականորեն երկրից չի արտաքսվի: Կառավարությունը նշեց, որ Լիբիայում կային փախստականի կարգավիճակ ձեռք բերած մեծ թվով անձինք, որը բացառում էր նրանց արտաքսումը:

(c) Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը

143. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն փաստեց, որ Լիբիայում հաճախ իրականացվում էին փախստականների և ապաստան հայցողների զանգվածային արտաքսումներ իրենց քաղաքացիության երկրներ, որտեղ նրանք կարող էին խոշտանգումների և այլ դաժան վերաբերմունքի ենթարկվել: Այն քննադատեց Լիբիայում միջազգային պաշտպանության համակարգի բացակայությունը, որը հանգեցնում էր պաշտպանության կարիք ունեցող անձանց ,շղթայական refoulementsե-ի շատ մեծ վտանգի:

ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը, Human Rights Watch և Amnesty International կազմակերպությունները նշեցին հարկադրաբար Էրիթրեա և Սոմալի ուղարկված մարդկանց համար խոշտանգումների և անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի ենթարկվելու, ինչպես նաև ծայրահեղ աղքատության պայմաններում ապրելու վտանգը:

144. AIRE կենտրոնը, Amnesty International կազմակերպությունը և FIDH-ն ներկայացրեցին այն տեսակետը, որ, հաշվի առնելով ապաստան հայցողների և բաց ծովում կանգնեցված անձանց մեծ խոցելիությունը, ինչպես նաև հարկադրական վերադարձը վիճարկելու համար նավերում բավարար երաշխիքների կամ ընթացակարգերի բացակայությունը, վերադարձի գործողություններում մասնակցող Պայմանավորվող պետությունների համար էլ ավելի էր կարևորվում ընդունող պետություններում իրական իրավիճակը, այդ թվում` վերադարձրած անձանց հետագայում իրենց քաղաքացիության երկիր ուղարկելու վտանգի առկայությունը պարզելու անհրաժեշտությունը:

2. Դատարանի գնահատականը

(a) Ընդունելիություն

145. Դատարանը գտնում է, որ սույն բողոքը բարձրացնում է իրավունքի և փաստի հետ կապված բարդ խնդիրներ, որոնք չեն կարող որոշվել առանց գործն ըստ էության քննելու. Դատարանը գտնում է, որ Կոնվենցիայի հոդված 35, կետ 3-ի իմաստով գանգատի այս մասն ակնհայտորեն անհիմն չէ: Այն նաև անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքերով: Ուստի այն պետք է ընդունելի հայտարարվի:

(b) Հանգամանքները

146. Դատարանը վերստին անդրադառնում է այն սկզբունքին` համաձայն որի օտարերկրացի քաղաքացու անուղղակի հեռացումը ուժի մեջ է թողնում Պայմանավորվող պետության պատասխանատվությունը, և որ պետությունը պարտավոր է գործող նախադեպային իրավունքին համապատասխան ապահովելու, որպեսզի գործում ներգրավված անձը վերադարձվելու դեպքում չենթարկվի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի (տե՛ս, mutatis mutandis, T.I. v. the United Kingdom (որոշում), գանգատ թիվ 43844/98, ՄԻԵԴ 2000-III, և վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece կետ 342):

147. Վերադարձնող պետության խնդիրն է ապահովելու, որպեսզի միջնորդ երկիրը բավարար երաշխիքներ տրամադրի, որ իր հերթին չի վերադարձնի համապատասխան անձին իր քաղաքացիության երկիր` առանց նրան այնտեղ սպասող վտանգները պատշաճ վերլուծելու: Դատարանը նշում է, որ այդ պարտավորությունն ավելի է կարևորվում այն դեպքում, երբ, ինչպես և սույն գործում, միջնորդ երկիրը Կոնվենցիայի մասնակից պետություն չի հանդիսանում:

148. Սույն գործում Դատարանի խնդիրը դիմողների վերադարձի դեպքում Կոնվենցիայի խախտումն արձանագրելը չէ, այլ պարզելը, թե արդյոք առկա էին բավարար երաշխիքներ առ այն, որ գործում ներգրավված անձինք կամայական հայրենադարձության չեն ենթարկվի, որը նրանց հիմնավորված կարծիքով կհանգեցներ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտմանը:

149. Դատարանն իր տրամադրության տակ ունի գործում ներգրավված կողմերի և երրորդ կողմ միջնորդների տրամադրած տարբեր նյութեր դիմողների քաղաքացիության երկրներում՝ Էրիթրեայում և Սոմալիում տիրող ընդհանուր իրավիճակի մասին (տե՛ս սույն վճռի 43 և 44 կետերը):

150. Դատարանը նշում է, որ համաձայն ՄԱԿ ՓԳՀ-ի և Human Rights Watch կազմակերպության` Էրիթրեա վերադարձվող անձանց սպառնում է խոշտանգվելու և անմարդկային պայմաններում հայտնվելու վտանգը՝ սոսկ այն պատճառով, որ նրանք փախել են երկրից: Ինչ վերաբերում է Սոմալիին, վերջերս Sufi and Elmi v. the United Kingdom (գանգատներ թիվ 8319/07 և 11449/07, 2011թ. հունիսի 28) գործով վճռում Դատարանը նշել էր Մոգադիշոյում տիրող բռնության ու վախի մթնոլորտը և երկիր արտաքսվող անձանց զինված հակամարտություններում ներգրավված տարածքների միջով իրենց հայրենիք հարկադրաբար ուղարկելու կամ տեղահանված անձանց և փախստականների համար ճամբարներում սարսափելի պայմաններում տեղավորելու աճող վտանգը:

151. Դատարանը գտնում է, որ իր տրամադրության տակ առկա ամբողջ տեղեկատվությունն ակնհայտորեն վկայում է այն մասին, որ Սոմալիում և Էրիթրեայում անվտանգության հետ կապված իրավիճակն ինչպես անցյալում, այնպես էլ ներկայումս համատարած լուրջ խնդիրներ է առաջացնում: Այդ եզրակացությունը, սակայն, Դատարանի առջև չի վիճարկվել:

152. Հետևաբար, դիմողները հիմքեր ունեին պնդելու, որ նրանց արտաքսումը կհակասեր Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին: Դատարանը պետք է այժմ պարզի, թե արդյոք Իտալիայի իշխանությունները կարող էին ողջամտորեն ակնկալել, որ Լիբիան բավարար երաշխիքներ կտրամադրի կամայական և հարկադիր հայրենադարձության դեմ:

153. Դատարանը նախևառաջ նշում է, որ Լիբիան չի վավերացրել Փախստականի կարգավիճակի մասին Ժնևի կոնվենցիան: Բացի այդ, միջազգային դիտորդները նշում են Լիբիայում ապաստանի և պաշտպանության հարցերը կարգավորող որևէ ընթացակարգերի բացակայությունը: Այդ կապակցությամբ Դատարանն արդեն առիթ ունեցել էր նշելու, որ Տրիպոլիում ՄԱԿ ՓԳՀ-ի ներկայությունն ապաստան հայցողներին Լիբիայի իշխանությունների բացասական վերաբերմունքից պաշտպանելու համար երաշխիք չի հանդիսացել, քանի որ վերջիններս այն ամբողջությամբ անտեսում էին (տե՛ս սույն վճռի 130-րդ կետը):

154. Նման հանգամանքներում Դատարանը չի կարող համաձայնվել Կառավարության այն փաստարկի հետ, որ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի գործունեությունը կամայական հայրենադարձության դեմ երաշխիք էր հանդիսանում: Ավելին, Human Rights Watch կազմակերպությունը և ՄԱԿ ՓԳՀ-ն քննադատել էին նախկինում անօրինական միգրանտների, այդ թվում՝ ապաստան հայցողների և փախստականների հարկադիր հայրենադարձության մի շարք դեպքերը բարձր ռիսկային երկրներ:

155. Ուստի, այն փաստը, որ դիմողների մի մասը փախստականի կարգավիճակ էր ձեռք բերել, Դատարանին չի ստիպում վերանայելու իր դիրքորոշումը կամայական հայրենադարձության վտանգի առկայության մասին: Հակառակ դրան, Դատարանը կիսում է դիմողների տեսակետն առ այն, որ այդ կարգավիճակը գործում ներգրավված անձանց խոցելիության լրացուցիչ ապացույց էր հանդիսանում:

156. Վերոշարադրյալի հիման վրա Դատարանը գտնում է, որ դիմողներին Լիբիա տեղափոխելիս իտալական իշխանությունները գիտեին կամ պետք է իմանային, որ այդ երկրում բացակայում էին վերջիններիս կամայական հայրենադարձության ենթարկելու դեմ բավարար երաշխիքները, հատկապես նկատի ունենալով ապաստանի ընթացակարգի բացակայությունը, ինչպես նաև այն, որ Լիբիայի իշխանություններին անհնար էր համոզել ճանաչելու ՄԱԿ ՓԳՀ-ի կողմից տրամադրվող փախստականի վկայականները:

157. Այնուհետև Դատարանը վերստին հիշեցնում է, որ այն փաստը, որ դիմողներին չի հաջողվել ապաստան հայցել կամ ներկայացնել Լիբիայում ապաստանի համակարգի բացակայության պատճառով իրենց սպառնացող վտանգը, Իտալիային չի ազատում Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով ստանձնած պարտավորություններից: Դատարանը կրկնում է, որ Իտալիայի իշխանությունները պետք է պարզեին, թե ինչպես են Լիբիայի իշխանությունները կատարում փախստականների պաշտպանության հարցում իրենց միջազգային պարտավորությունները:

158. Հետևաբար, դիմողներին Լիբիա տեղափոխելը նաև հակասում էր Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին, քանի որ այն դիմողներին կանգնեցնում էր կամայական հայրենադարձության վտանգի առջև:

 

IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԹԻՎ 4 ՀԱՎԵԼՎԱԾԻ 4-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ

 

159. Դիմողները նշել էին, որ նրանք ենթարկվել էին հիմնովին անօրինական հավաքական արտաքսման: Նրանք հղում էին կատարում Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի վրա, որտեղ ասված է.

«Օտարերկրացիների կոլեկտիվ արտաքսումն արգելվում է»:

A. Կողմերի փաստարկները

1. Կառավարությունը

160. Կառավարությունը ներկայացրեց այն տեսակետը, որ Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը ներկա գործին կիրառելի չէ: Նա պնդում էր, որ այդ դրույթով սահմանված երաշխիքը գործում է միայն անձանց այլ պետության տարածք արտաքսելու դեպքում, կամ այն անձանց դեպքում, ովքեր անօրինական ձևով անցել են պետական սահմանը: Ներկա գործում քննության առարկա հանդիսացող միջոցառումը պետության տարածք մուտքն արգելելն էր, այլ ոչ թե պետությունից ,արտաքսելը»:

2. Դիմողները

161. Ընդունելով, որ «արտաքսում» բառը կարող է էապես խոչընդոտել Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառելիությանը, դիմողներն արտահայտեցին այն կարծիքը, որ զարգացողական մոտեցումը Դատարանին պետք է հանգեցնի սույն գործում թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառելիության ճանաչմանը:

162. Դիմողները, մասնավորապես, փորձում էին մեկնաբանել այդ դրույթը գործառույթի և հետապնդվող նպատակի տեսանկյունից: Իրենց կարծիքով հավաքական արտաքսման արգելման գլխավոր նպատակն էր պետություններին զերծ պահել օտարերկրացիների խմբերին հարկադրաբար այլ երկրներ ուղարկելուց` առանց նրանց անհատական հանգամանքների ուսումնասիրության: Այդ արգելքը պետք է նաև վերաբերեր բաց ծովում միգրանտներին առանց որևէ նախապես ընդունված պաշտոնական որոշման հետ ուղարկելու գործելակերպը, քանզի նման քայլերը հավասարազոր էին ,քողարկված արտաքսման»: Հետապնդվող նպատակի և «արտատարածքային» իմաստով մեկնաբանելու արդյունքում այդ դրույթը տեսական և ցնորականի փոխարեն գործնական և արդյունավետ էր դառնում:

163. Դիմողների կարծիքով, եթե նույնիսկ Դատարանը որոշեր խիստ տարածքային սկզբունքով կիրառել Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը, նրանց վերադարձը Լիբիա բոլոր դեպքերում դիտվելու էր այդ հոդվածի կիրառելիության շրջանակում, որովհետև այն տեղի էր ունեցել Իտալիայի դրոշի տակ շարժվող նավի վրա, որը Իտալիայի Ծովագնացության օրենսգրքի 4-րդ հոդվածի համաձայն համարվում էր ,Իտալիայի տարածք»:

Նրանց արտահանձնումը Լիբիային, որն իրականացվել էր առանց նրանց ինքնությունը նախապես հաստատելու և յուրաքանչյուր դիմողի անհատական հանգամանքներն ուսումնասիրելու, ըստ էության «հավաքական» հեռացման միջոցառում էր:

3. Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը

164. ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարը (OHCHR), որի դիրքորոշման հետ համամիտ էր նաև ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, վստահեցնում էր սույն գործում Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառելիության մասին: Վերջինիս կարծիքով այդ խնդիրը հատուկ նշանակություն էր ձեռք բերում` հաշվի առնելով այդ դրույթի ընդլայնված մեկնաբանության հնարավոր մեծ ազդեցությունը միջազգային միգրացիոն գործընթացների վրա:

Ընդգծելով, որ օտարերկրացիների, այդ թվում՝ անկանոն իրավիճակում գտնվող անձանց հավաքական արտաքսումն ընդհանրապես արգելված է միջազգային և Համայնքի օրենքով, OHCHR-ն արտահայտեց այն տեսակետը, որ բաց ծովում միջամտության ենթարկված անձանց պետք է նման արտաքսումից պաշտպանվելու հնարավորություն ընձեռվի, նույնիսկ եթե նրանց չի հաջողվել հասնելու ուղևորման պետության սահմանին:

Բաց ծովում հավաքական արտաքսումն արգելված է` ելնելով բարեխղճության սկզբունքից, որի լույսի ներքո պետք է մեկնաբանվեն Կոնվենցիայի դրույթները: Պետություններին բաց ծովում կանգնեցված միգրանտներին հետ վերադարձնելու հնարավորություն ընձեռելը, հաշվի չառնելով Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածով ամրագրված երաշխիքը, հավասարազոր էր համաձայնվելուն, որ սահմանապահ գործողություններ իրականացնելիս պետությունները կարող են խուսափել Կոնվենցիայով ստանձնած իրենց պարտավորությունները կատարելուց:

Միևնույն ժամանակ, բաց ծովում տեղի ունեցած գործողությունների նկատմամբ Պայմանավորվող պետությունների իրավազորության իրականացման ճանաչումը ենթադրում էր, որ Կոնվենցիայով և կից Արձանագրություններով երաշխավորված բոլոր իրավունքները կիրառելի են:

165. Կոլումբիայի իրավագիտության դպրոցի Մարդու իրավունքների բաժանմունքի ներկայացուցիչներն ընդգծեցին փախստականների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ընթացակարգային երաշխիքների պահպանման կարևորությունը: Պետությունները պարտավոր են պատշաճ ձևով քննել յուրաքանչյուր անհատի անհատական հանգամանքները, որպեսզի երաշխավորեն բոլոր այդ մարդկանց հիմնարար իրավունքների պաշտպանությունը և վնաս պատճառելու վտանգի դեպքում զերծ մնան նրանց հեռացնելուց:

Կոլումբիայի իրավագիտության դպրոցի Մարդու իրավունքների բաժանմունքի ներկայացուցիչները նշեցին, որ թեև ծովային ճանապարհով անօրինական միգրացիան նոր երևույթ չէր, սակայն միջազգային հանրությունը գնալով ավելի շատ էր մտահոգվում ներգաղթողների նկատմամբ Պետությունների կողմից իրականացվող հսկիչ գործունեության պատճառով` կարևորելով ծովային միջամտությունները սահմանափակելու ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը: Non-refoulement-ի սկզբունքը պետություններին արգելում է արտահանձնել անձանց՝ առանց գնահատելու նրանցից յուրաքանչյուրի հանգամանքները:

ՄԱԿ-ի տարբեր գործակալություններ, այդ թվում՝ Խոշտանգումների դեմ հանձնաժողովը, միանշանակ պնդում են, որ նման գործունեությունը կարող է հանգեցնել մարդու իրավունքների միջազգային չափորոշիչների խախտման և ընդգծում են յուրաքանչյուր անձի ինքնության հաստատման և դեպքի գնահատման անհրաժեշտությունը, որը թույլ կտա կանխելու մարդկանց վերադարձն այն դեպքերում, երբ դա վտանգավոր է: Մարդու իրավունքների միջամերիկյան հանձնաժողովը ճանաչել էր այդ ընթացակարգային երաշխիքների կարևորությունը The Haitian Centre for Human Rights et al. v. United States գործով կայացրած վճռում (գանգատ թիվ 10.675, զեկույց թիվ 51/96, կետ 163), որտեղ նա կարծիք էր արտահայտել, որ Միացյալ Նահանգներն անթույլատրելի կերպով վերադարձրել էին Հաիթիից եկած չգրանցված միգրանտներին` առանց նրանց կարգավիճակը համապատասխան ձևով որոշելու և զրկելով նրանց կարծիք հայտնելու հնարավորությունից, որի հիման վրա կկայացվեր վերջիններիս փախստականի կարգավիճակ շնորհելու մասին որոշումը: Այդ վճիռը չափազանց կարևոր էր, քանի որ այն չհամընկավ ԱՄՆ-ի Գերագույն դատարանի կողմից նախկինում արտահայտված դիրքորոշման հետ Sale v.Haitian Centers Council գործում (113 S. Ct., 2549, 1993թ.):

B. Դատարանի գնահատականը

1. Ընդունելիությունը

166. Դատարանն առաջին հերթին քննության է առնելու թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառելիությունը: Becker v. Denmark գործում (գանգատ թիվ 7011/75, 1975թ. հոկտեմբերի 3-ի Հանձնաժողովի որոշումը, Decisions and Reports (DR) 4, էջ 236), որը վերաբերում էր դանիական իշխանությունների կողմից մոտ 200 վիետնամցի երեխաների խմբի հարկադիր հայրենադարձությանը, Հանձնաժողովն առաջին անգամ «օտարերկրացիների հավաքական արտաքսումը» սահմանել էր որպես «իրավասու իշխանության կողմից ձեռնարկված ցանկացած միջոց, որով օտարերկրացիներին որպես խմբի հարկադրվում են լքել երկիրը, բացառությամբ այն դեպքի, երբ նման միջոցառումն իրականացվում է խմբի յուրաքանչյուր օտարերկրացի անդամի անհատական գործի ողջամիտ և անաչառ քննության հիման վրա և արդյունքում»:

167. Այդ սահմանումը հետագայում կիրառվել է Կոնվենցիայի մարմինների կողմից թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածին վերաբերող այդ գործերում: Դատարանը նշում է, որ նման գործերը հիմնականում վերաբերել են քննության առարկա հանդիսացող տարածքում գտնվող անձանց (տե՛ս K.G. v. the Federal Republic of Germany, գանգատ թիվ 7704/76, 1977թ. մայիսի 11-ի Հանձնաժողովի որոշում, O. and Others v. Luxembourg, գանգատ թիվ 7757/77, 1978 մարտի 3-ի Հանձնաժողովի որոշում, A. and Others v. the Netherlands գանգատ թիվ 14209/88, 1988թ. դեկտեմբերի 16-ի Հանձնաժողովի որոշում, DR 59, էջ 274, Andric v. Sweden (որոշում), թիվ 45917/99, 1999թ. փետրվարի 23, Čonka v.Belgium, գանգատ թիվ 51564/99, ՄԻԵԴ 2002‑I, Davydov v. Estonia (dec.), գանգատ թիվ 16387/03, 2005թ. մայիսի 31, Berisha and Haljiti v. եthe former Yugoslav Republic of Macedonia” (dec.), գանգատ թիվ 18670/03, ՄԻԵԴ 2005-VIII, Sultani v. France, գանգատ թիվ 45223/05, ՄԻԵԴ 2007-IV, Ghulami v. France (dec.), գանգատ թիվ 45302/05, 2009թ. ապրիլի 7, և Dritsas and Others v. Italy (dec.), գանգատ թիվ 2344/02, 2011թ. փետրվարի 1):

168. Xhavara and Others v. Italy and Albania գործը ((որոշում), գանգատ թիվ 39473/98, 11 հունվարի 2001թ.), սակայն, վերաբերում էր Ալբանիայի երկու քաղաքացիներին, որոնք փորձել էին ալբանական նավի վրա գտնվելիս անօրինական ձևով մուտք գործել Իտալիա, բայց կանգնեցվել էին իտալական ռազմանավի կողմից Իտալիայի ափերից մոտ 35 ծովային մղոն հեռավորության վրա: Իտալական զինվորականները փորձել էին կասեցնել ալբանական նավի վրա գտնվող անձանց մուտքը իրենց պետության տարածք, որի արդյունքում նավերը բախվել էին միմյանց և հիսուն հինգ մարդ այդ թվում՝ դիմողների ծնողները, զոհվել էին: Այդ գործում դիմողները մասնավորապես բողոքարկել էին 1997թ. թիվ 60 Օրենսդրական որոշումը, որի համաձայն երկիր անօրինական ձևով մուտք գործած օտարերկրացիներն անմիջապես ենթակա էին արտաքսման, ընդ որում` նման արտաքսումը կարող է միայն բողոքարկվել դատարանում` առանց վճռի կասեցման հնարավորության: Նրանք գտնում էին, որ դա խախտում էր թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածով սահմանված երաշխիքը: Դատարանը մերժեց բողոքը ratione personae անհամատեղելիության հիմքով, քանի որ նշված դրույթն իրենց դեպքում չէր կիրառվել, և գտավ, որ թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը այդ գործի նկատմամբ կիրառելի չէր:

169. Ուստի, ներկա գործում, Դատարանը պետք է առաջին անգամ ուսումնասիրի, թե արդյոք թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը կիրառելի է օտարերկրացիներին երրորդ պետություն հեռացնելու դեպքում, եթե այն իրականացվել է հեռացնող պետության սահմաններից դուրս գտնվող տարածքից: Դատարանը պետք է որոշի, թե արդյոք դիմողների տեղափոխումը Լիբիա քննության առնվող դրույթի իմաստով հանդիսացել էր ,օտարերկրացիների հավաքական արտաքսում»:

170. Կոնվենցիայի դրույթները մեկնաբանելիս Դատարանն առաջնորդվում է Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին Վիեննայի կոնվենցիայի 31-33 (տե՛ս օրինակ` Golder v. the United Kingdom, 1975թ. փետրվարի 21, կետ 29, Սերիա A, գանգատ թիվ 18, Demir and Baykara v. Turkey [GC], գանգատ թիվ 34503/97, կետ 65, ՄԻԵԴ 2008թ., և Saadi v. the United Kingdom [GC], գանգատ թիվ 13229/03, կետ 62, ՄԻԵԴ 2008թ.):

171. Համաձայն Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին Վիեննայի կոնվենցիայի` Դատարանը պետք է մեկնաբանի պայմանագրի հասկացությունները` դրանց համատեքստում տրվող սովորական իմաստին համապատասխան, ինչպես նաև պայմանագրի առարկայի և նպատակի լույսի ներքո։ Նա պետք է հաշվի առնի այն փաստը, որ քննության առնվող դրույթը կազմում է մարդու իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության մասին միջազգային պայմանագրի մասը և, որ Կոնվենցիան պետք է դիտվի իր ամբողջականության ներքո և մեկնաբանվի այնպիսի եղանակով, որը կնպաստի տարբեր դրույթների ներքին հետևողականությանն ու ներդաշնակությանը (տե՛ս Stec and Others v. the United Kingdom (որոշում) [GC], գանգատներ թիվ 65731/01 և 65900/01, կետ 48, ՄԻԵԴ 2005-X): Դատարանը պետք է նաև հաշվի առնի Պայմանավորվող կողմերի միջև հարաբերություններում կիրառվող միջազգային իրավունքի համապատասխան կանոններն ու սկզբունքները (տե՛ս Al-Adsani v.the United Kingdom [GC], գանգատ թիվ 35763/97, կետ 55, YollariՄԻԵԴ 2001-XI, և Bosphorus Hava v. Ireland [GC], գանգատ թիվ 45036/98, կետ 150, ՄԻԵԴ 2005-VI, տե՛ս նաև Վիեննայի կոնվենցիայի հոդված 31, կետ 3 (c)-ը): Դատարանը նաև կարող է դիմել մեկնաբանության լրացուցիչ միջոցների, այդ թվում` Կոնվենցիայի travaux prռparatoires [նախապատրաստական նյութերին և պայմանագրի կնքման հանգամանքներին]՝ վերը նշված միջոցներին համապատասխան որոշված իմաստը հաստատելու կամ այն բացատրելու համար, երբ մեկնաբանությունն իմաստը թողնում է երկիմաստ կամ անհասկանալի, կամ հանգեցնում է բացարձակ անհեթեթ կամ անմիտ արդյունքի (տե՛ս Վիեննայի կոնվենցիայի 32-րդ հոդվածը):

172. Կառավարությունն արտահայտել էր այն տեսակետը, որ ներկա գործում թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառմանը խանգարում է տրամաբանական խոչընդոտ՝ այն փաստը, որ Լիբիա տեղափոխման պահին դիմողներն Իտալիայի տարածքում չէին գտնվել, որի պատճառով, Կառավարության կարծիքով, միջոցառումը չէր կարող «արտաքսում» համարվել այդ հասկացության սովորական իմաստով:

173. Դատարանն այդ հարցում Կառավարության հետ համամիտ չէ: Այն նախևառաջ նշում է, որ թեև մինչ ներկա պահը քննության առնված գործերը վերաբերում էին անձանց, ովքեր արդեն իսկ տարբեր եղանակներով հայտնվել էին համապատասխան երկրի տարածքում, թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի ձևակերպումն ինքնին չի խոչընդոտում վերջինիս արտատարածքային կիրառմանը: Հարկ է նշել, որ թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածում «տարածք» հասկացությունն ընդհանրապես նշված չէ, մինչդեռ Արձանագրության 3-րդ հոդվածում, ընդհակառակը, հատուկ նշվում է արտաքսման համար անթույլատրելի հանդիսացող տարածային շրջանակը: Կոնվենցիայի թիվ 7 Արձանագրության 1-ին հոդվածում նույնպես հստակ նշված է պետության տարածքում օրինական կարգով բնակվող օտարերկրացիների արտաքսման անթույլատրելիության մասին: Դատարանը գտնում է, որ այդ ձևակերպումն անտեսել չի կարելի:

174. Թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառման շրջանակը և ոլորտը travaux prռparatoires-ով հստակ չեն բացահայտվում: Այնուամենայնիվ թիվ 4 Արձանագրության 1963թ. Բացատրական զեկույցում նշված է, որ Փորձագետների հանձնաժողովի տեսանկյունից 4-րդ հոդվածի նպատակն է եղել պաշտոնապես արգելելու «այդպիսի օտարերկրացիների վերջին տարիներին տեղի ունեցող հավաքական արտահանումը»: Հետևաբար, «հասկանալի է, որ [4-րդ հոդվածի] և 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի ընդունումը բացարձակապես չի կարող մեկնաբանվել որպես ,անցյալում հնարավոր հավաքական արտաքսման որևէ միջոցառում արդարացնող»: Փաստաթղթի նախագծի մեկնաբանությունից հետևում է, որ Փորձագետների հանձնաժողովի կարծիքով օտարերկրացիները, որոնց մասին խոսք է գնում այդ հոդվածում, ոչ միայն նրանք են, ովքեր օրինական կարգով բնակվում են երկրի տարածքում, այլ «բոլոր նրանք, ովքեր չունեն պետության քաղաքացիության փաստացի իրավունք` անկախ նրանից, թե նրանք անցնում են այդ երկրի տարածքով, ժամանակավոր գտնվում են այնտեղ, թե մշտապես բնակվում են, փախստական են, թե մուտք են գործել երկիր սեփական նախաձեռնությամբ, չունեն քաղաքացիություն, թե այլ երկրի քաղաքացի են» (Հանձնաժողովի վերջնական նախագծի 4-րդ հոդված, էջ 505, կետ 34): Ի վերջո թիվ 4 Արձանագրության նախագծի հեղինակների կարծիքով «արտաքսել» բառը պետք է մեկնաբանվի ,բառի ներկայումս կիրառվող բուն իմաստով (տեղից հեռացնել)»: Թեև վերջին սահմանումը տրված է Արձանագրության 3-րդ հոդվածին վերաբերող բաժնում, Դատարանը գտնում է, որ այն կարելի է կիրառել նաև Արձանագրության 4-րդ հոդվածի նկատմամբ: Այդ ամենից հետևում է, որ travaux prռparatoires-ը չեն բացառում թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի արտատարածքային կիրառումը:

175. Մնում է պարզել, սակայն, թե արդյոք նման կիրառումն արդարացված է: Այդ հարցին պատասխան տալու համար հաշվի պետք է առնել ուսումնասիրվող դրույթի նպատակն ու իմաստը, որոնք իրենց հերթին պետք է վերլուծվեն Դատարանի նախադեպային իրավունքում խորապես արմատավորված սկզբունքի լույսի ներքո` ըստ որի Կոնվենցիան «կենդանի գործիք» է և պետք է մեկնաբանվի արդի պայմանների լույսի ներքո (տե՛ս օրինակ վերը նշված Souring, կետ 102, Dudgeon v. the United Kingdom կետ 1981թ. հոկտեմբերի 22, Սերիա A, գանգատ թիվ 45, X,Yand Z v. the United Kingdom, 1997թ. ապրիլի 22, Զեկույցներ 1997-II, V. v. the United Kingdom [GC], գանգատ թիվ 24888/94, կետ 72, ՄԻԵԴ 1999-IX, և Mamatkulov and Askarov v. Turkey [GC], գանգատ թիվ 24833/94, կետ 39, ՄԻԵԴ 1999-I): Բացի այդ, կարևոր է, որպեսզի Կոնվենցիան մեկնաբանվի և կիրառվի այնպիսի ճանապարհով, որը տեսական և ցնորականի փոխարեն երաշխիքները գործնական և արդյունավետ դարձնի (տե՛ս Airey v. Ireland, 9 հոկտեմբերի 1979թ., կետ 26, Սերիա A, գանգատ թիվ 32, Mamatkulov and Askarov v. Turkey [GC], գանգատներ թիվ 46827/99 և 46951/99, կետ 121, ՄԻԵԴ 2005-I, և Leyla Şahin v. Turkey [GC], գանգատ թիվ 44774/98, կետ 136, ՄԻԵԴ 2005-XI):

176. Թիվ 4 արձանագրությունը կազմելուց հետո երկար ժամանակ է անցել: Այդ ընթացքում Եվրոպայում միգրանտների հոսքերը շարունակում էին աճել, ավելանում էր նաև ծովով ժամանող միգրանտների թիվը, թեև միգրանտներին բաց ծովում միջամտելը և նրանց տարանցման կամ քաղաքացիության երկիր վերադարձնելը ներկայումս դարձել են միգրանտների վերահսկողության միջոցներ, որոնք կիրառվում են պետությունների կողմից անկանոն միգրացիայի դեմ պայքարում:

Տնտեսական ճգնաժամը և վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալական և քաղաքական փոփոխությունները հատկապես մեծ ազդեցություն են ունեցել Աֆրիկայի և Մերձավոր Արևելքի մի շարք տարածաշրջանների վրա` նոր մարտահրավերներ ստեղծելով եվրոպական պետությունների համար միգրացիայի վերահսկողության ոլորտում:

177. Դատարանն արդեն նշել էր, որ Հանձնաժողովի և Դատարանի գործող նախադեպային իրավունքի համաձայն` թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի նպատակն է արգելելու պետություններին իրենց տարածքից հեռացնել որոշ օտարերկրացիների՝ առանց նրանց անձնական հանգամանքները քննելու և, հետևաբար, զրկելով նրանց իշխանությունների կողմից ձեռնարկվող միջոցառման դեմ փաստարկներ ներկայացնելու հնարավորությունից: Հետևաբար, եթե թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը կիրառվեր միայն Կոնվենցիայի Մասնակից պետությունների տարածքից հավաքական արտաքսումների դեպքում, ներկա միգրացիոն հոսքերի զգալի մասը դուրս կմնար այդ դրույթի շրջանակից, չնայած այն հանգամանքի, որ վարվելագիծը, որն այն ձգտում է արգելել, կարող է դրսևորվել նաև պետության սահմաններից դուրս գտնվող տարածքում, մասնավորապես, բաց ծովում, ինչպես որ դա եղել էր ներկա գործի հանգամանքներում: Նման դեպքում, որոնք ներկայումս աճի միտում ունեն, 4-րդ հոդվածը գործնականում կկորցնի իր արդյունավետությունը: Արդյունքում այն միգրանտները, որոնք հաճախ վտանգի ենթարկելով իրենց կյանքը, ընտրել են ծովային ճանապարհը և չեն կարողացել հասնել պետության սահմաններին, ի տարբերություն ցամաքով ճանապարհորդող միգրանտների, կզրկվեն մինչ արտաքսվելն իրենց անհատական հանգամանքների քննության իրավունքից:

178. Ուստի պարզ է, որ թեև «իրավազորություն» հասկացությունը սկզբունքորեն տարածքային է և նախատեսում է, որ այն իրականացվի պետությունների տարածքում (տե՛ս սույն վճռի 71-րդ կետը) արտաքսման հասկացությունը նույնպես սկզբունքորեն տարածքային է այն իմաստով, որ արտաքսումները հիմնականում իրականացվում են ազգային սահմաններում գտնվող տարածքից: Սակայն այն դեպքերում, երբ, ինչպես և ներկա գործում, Դատարանը գտնում է, որ Պայմանավորվող պետությունն իր իրավասությունը իրականացրել է իր ազգային սահմաններից դուրս գտնվող տարածքից, այն որևէ արգելք չի տեսնում համարելու համար, որ այդ պետության կողմից արտատարածքային իրավազորության իրականացումը հավաքական արտաքսման ձևով է իրականացվել: Հակառակ եզրակացության հանգելու և այդ հասկացությունը զուտ տարածքային շրջանակով սահմանափակելու դեպքում անհամապատասխանություն կառաջանար Կոնվենցիայի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի կիրառման շրջանակի միջև, որը կհակասեր այն սկզբունքին, որ Կոնվենցիան պետք է ամբողջական տեսքով մեկնաբանվի: Բացի այդ, ինչ վերաբերում է պետության կողմից իր իրավազորության իրականացմանը բաց ծովում, Դատարանն արդեն նշել էր, որ ծովային միջավայրի հատուկ պայմանները չեն կարող արդարացնել վերջինիս օրենքի կարգավորման շրջանակից դուրս բերումը, որի արդյունքում մարդիկ զրկված կլինեն որևէ իրավական համակարգի պաշտպանությունից, որը թույլ կտար նրանց օգտվելու Կոնվենցիայով պաշտպանված իրավունքներից և երաշխիքներից, որոնք պետությունները ձեռնամուխ են եղել ապահովելու իրենց իրավազորության ներքո (տե՛ս վերը նշված Medvedyev and Others, կետ 81):

179. Վերը նշված նկատառումները հարցականի տակ չեն դնում սեփական միգրացիոն քաղաքացիությունը սահմանելու պետությունների իրավունքը: Սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ միգրացիոն հոսքերի կառավարման հետ կապված խնդիրները չեն կարող արդարացնել Կոնվենցիայով պետությունների կողմից ստանձնված պարտավորությունների հետ անհամատեղելի գործելակերպի դիմելը: Դատարանն այդ կապակցությամբ կրկնում է, որ միջազգային պայմանագրերի դրույթները պետք է մեկնաբանվեն բարեխղճության ոգով՝ միջազգային պայմանագրի առարկայի և նպատակի լույսի ներքո և արդյունավետության սկզբունքին համապատասխան (տե՛ս վերը նշված Mamatkulov and Askarov, կետ 123):

180. Հաշվի առնելով վերոհիշյալը` Դատարանը գտնում է, որ պետության կողմից իր ինքնիշխան իրավունքն իրականացնելիս բաց ծովում կատարվող միջամտությունների համատեքստում օտարերկրացիների հեռացումը, որը միտված է միգրանտներին իր սահմաններին հասնելու կանխարգելմանը, կամ նույնիսկ նրանց հետ ուղարկելն այլ պետություն, հանդիսանում է կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի իմաստով իրավազորության իրականացում, որն առաջացնում է համապատասխան պետության պատասխանատվությունը թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի հիմքերով:

181. Սույն գործի հանգամանքներում Դատարանը գտնում է, որ գործողությունը, որը հանգեցրել էր դիմողներին Լիբիա տեղափոխելուն, իտալական իշխանությունների կողմից իրականացվել էր անկանոն միգրանտներին Իտալիայի տարածքում նավից վայրէջքը կանխելու նպատակով: Այդ կապակցությամբ այն կարևորում է նշված դեպքերից հետո իտալական մամուլում և պետական Սենատում Իտալիայի ներքին գործերի նախարարի արված հայտարարությունները, որոնցում նա ընդգծել էր բաց ծովում միգրանտների հետադարձի գործողությունների կարևորությունը և նշել էր 2009թ. մայիսին իրականացված գործողությունների շնորհիվ ծովային ճանապարհով Իտալիա ժամանող միգրանտների թվի զգալի նվազումը (տե՛ս սույն վճռի 13-րդ կետը):

182. Հետևաբար, Դատարանը մերժում է Կառավարության առարկությունը և գտնում է, որ թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածը կիրառելի է սույն գործում:

2. Հանգամանքները

183. Դատարանը նշում է, որ մինչ օրս Čonka-ի գործը (տե՛ս վերը նշված վճռի մեջբերումը) միակ դեպքն էր, երբ այն թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի խախտում էր արձանագրել: Գործը քննելիս հավաքական արտաքսում տեղի ունենալու մասին կարծիք ստեղծելու համար Դատարանն ուսումնասիրում էր գործի հանգամանքները, որպեսզի պարզեր, թե արդյոք արտաքսման մասին որոշումներ կայացնելիս հաշվի էին առվել գործում ներգրավված անձանց անհատական հանգամանքները: Արդյունքում Դատարանը հայտարարել էր (կետեր 61-63).

«Դատարանը, սակայն, նշում է, որ քննության առնվող կալանքի տակ վերցնելու և արտաքսելու մասին հրամանները տրվել էր 1999թ. սեպտեմբերի 29-ին տարածքը լքելու հրամանի կիրառումն ապահովելու համար, որն արձակվել էր բացարձակապես Օտարերկրացիների մասին օրենքի 7-րդ բաժնի առաջին մասի 2-րդ կետի հիման վրա, և որտեղ դիմողների անհատական հանգամանքների մասին միակ հղումն այն էր, որ նրանց կացությունը Բելգիայում գերազանցել էր երեք ամիսը: Փաստաթղթում, մասնավորապես, որևէ հղում չէր արվում ապաստան ստանալու նրանց հայցի կամ 1999թ. մարտի 3-ի և հունիսի 18-ի որոշումների վրա: Հավանաբար այդ որոշումները նույնպես ուղեկցվել էին երկրի տարածքը լքելու հրամանով, սակայն այդ հրամանն ինքնին չէր լիազորում դիմողների հեռացումը: Ուստի դիմողների ձերբակալության մասին հրամանն առաջին անգամ տրվել էր 1999թ. սեպտեմբերի 29-ի որոշմամբ՝ ապաստան հայցելու նրանց միջնորդության հետ կապ չունեցող իրավական հիմքով, որն այնուամենայնիվ բավական էր, որպեսզի ընթացք տրվեր վիճարկվող միջոցառումներին: Նման հանգամանքներում և հաշվի առնելով նույն երկրի քաղաքացիություն ունեցող մեծ թվով անձանց թիվը, որոնք արժանացել են նույն ճակատագրին, ինչ որ դիմողները, Դատարանը գտնում է, որ կիրառված ընթացակարգը թույլ չի տալիս վերացնելու բոլոր կասկածները, որ արտաքսումը կարող էր հավաքական բնույթի լինել:

Այդ կասկածը էլ ավելի է ամրապնդվում մի շարք գործոնների պատճառով: Առաջին՝ մինչ դիմողների արտաքսումը գործում ներգրավված երկրի իշխանությունները հայտարարել էին, որ նախատեսվում են նման տեսակի գործողություններ և համապատասխան հանձնարարություններ էին տվել պատասխանատու մարմիններին դրանց իրականացման ուղղությամբ ..., երկրորդ՝ գործողությունում ներգրավված բոլոր օտարերկրացիներին հրամայել էին ոստիկանության բաժանմունք ներկայանալ նույն ժամին, երրորդ՝ երկիրը լքելու և ձերբակալելու բոլոր հրամանները ձևակերպված էին նույնանման ոճով, չորրորդ՝ օտարերկրացիների համար չափազանց դժվար էր կապ հաստատել փաստաբանի հետ, և վերջապես, ապաստանի ընթացակարգն ավարտին չէր հասցվել:

Ամփոփելով` ոստիկանության բաժանմունք ժամանելու մասին օտարերկրացիներին ծանուցելու և նրանց արտաքսելու միջև ընկած ժամանակահատվածի որևէ փուլում ընթացակարգը բավարար երաշխիքներ չէր նախատեսում, որոնք ցույց կտային, որ գործում ներգրավված յուրաքանչյուր անձի անհատական հանգամանքներն իրականում և հիմնովին կերպով հաշվի էին առնվել»:

184. Բացի այդ կոնվենցիոն մարմիններն իրենց նախադեպային իրավունքում նշել էին, որ այն փաստը, որ մի շարք օտարերկրացիների նկատմամբ կայացվում էր նույնանման որոշում, ինքնին չի հանգեցնում այն եզրակացության, որ առկա է հավաքական արտաքսում, եթե գործում ներգրավված անձանցից յուրաքանչյուրին հնարավորություն է ընձեռվել իրավասու մարմիններին անհատական փաստարկներ ներկայացնել իր արտաքսման գործով (տե՛ս վերը նշված K.G.v.the Federal Republic of Germany, վերը նշված Andric, և վերը նշված Sultani, կետ 81): Ի վերջո Դատարանը որոշել էր, որ այն դեպքում, երբ արտաքսման որոշումն անհատական կարգով չկայացնելը [դիմողների] սեփական անօրինական վարվելակերպի հետևանք է, թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի խախտում տեղի չի ունենում (տե՛ս վերը նշված Berisha and Haljiti, և վերը նշված Dritsas and Others):

185. Ներկա գործում Դատարանը կարող է միայն արձանագրել, որ դիմողների տեղափոխումը Լիբիա իրականացվել էր առանց դիմողների անհատական իրավիճակի որևէ ուսումնասիրության: Չէր վիճարկվում, որ Իտալիայի իշխանությունները դիմողների ինքնության հաստատման որևէ ընթացակարգ չէին կիրառել, որը որ կսահմանափակեր բոլոր կանգնեցված դիմողներին ռազմական նավեր տեղափոխելու և այնուհետև Լիբիայում իջեցնել նրանց հնարավորությունը: Բացի այդ Դատարանը նշում է, որ ռազմական նավերի անձնակազմն անձնական հարցազրույցներ անցկացնելու համար անհրաժեշտ նախապատրաստում չէր անցել և որ նրանց թարգմանիչներ կամ իրավաբանական խորհրդականներ չէին օժանդակում:

Դատարանի կարծիքով այդ ամենը համոզիչ կերպով վկայում է այն մասին, որ գործում ներգրավված անձանցից յուրաքանչյուրի անհատական հանգամանքները մանրամասն ուսումնասիրելու համար բավարար երաշխիքները բացակայում էին:

186. Նկատի ունենալով վերոշարադրյալը` Դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ դիմողների հեռացումը կրել էր հավաքական բնույթ` հակասելով թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածինը: Հետևաբար, տեղի է ունեցել այդ հոդվածի խախտում:

V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ թիվ 4 Արձանագրության 3-րդ և 4-րդ հոդվածների հետ համատեղ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 13-րդ հոդվածի ենթադրյալ խախտումը

187. Դիմողները բողոքել էին, որ իրենց հնարավորություն չէր ընձեռվել օգտվելու Իտալիայի օրենսդրությամբ նախատեսված իրավական պաշտպանությունից և դրա շնորհիվ ներկայացնելու Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքները: Նրանք վկայակոչում էին Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածը, որտեղ ասված է.

,Յուրաքանչյուր ոք, ում սույն Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք»:

A. Կողմերի փաստարկները

1. Դիմողները

188. Դիմողները հայտարարել էին, որ Իտալիայի կողմից բաց ծովում գտնվող անձանց առաջ շարժման խափանումները հակասում էին օրենքին, և որ ներպետական մարմինները քննության չէին առել այդ որոշումների օրինականությունը՝ դրանք բեկանելու նպատակով: Այդ իսկ պատճառով դիմողները Լիբիա ժամանելիս զրկված էին եղել գանգատ հղելու հնարավորությունից, որն ինքնին Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի ենթադրյալ խախտում է:

189. Դիմողները պնդում էին, որ Իտալիայի իշխանությունները չէին կատարել Դատարանի նախադեպային իրավունքով սահմանված իրավական պաշտպանության միջոցների արդյունավետության որևէ պահանջ և նույնիսկ չէին ճշտել իրենց կողմից կալանավորված անձանց ինքնությունն ու անտեսել էին պաշտպանություն տրամադրելու նրանց խնդրանքները: Բացի այդ, եթե նույնիսկ ենթադրվեր, որ նրանք հնարավորություն էին ունեցել ռազմական անձնակազմին հայտնել ապաստան հայցելու իրենց խնդրանքի մասին, նրանք զրկված էին իտալական օրենսդրությամբ սահմանված ընթացակարգային երաշխիքներից, այդ թվում՝ դատարանին դիմելու հնարավորությունից, այն պարզ պատճառով, որ գտնվել էին նավի վրա:

190. Դիմողները գտնում էին, որ տարածքային ինքնիշխանության իրավունքն իմիգրացիոն քաղաքականության համատեքստում ոչ մի դեպքում չպետք է հանգեցնի պետությունների համար Կոնվենցիայով սահմանված պարտավորությունների խախտման, այդ թվում՝ նրանց իրավազորության տակ գտնվող անձանց ներպետական դատարանում արդյունավետ իրավական պաշտպանություն հայցելու իրավունքից զրկելուն:

2. Կառավարությունը

191. Կառավարությունը ներկայացրեց, որ քանզի գործի դեպքերը ծավալվել էին նավերի վրա, դիմողներին ներպետական դատարան դիմելու իրավունքի երաշխավորելը հնարավոր չէր:

192. Մեծ Պալատում անցկացված դատաքննության ժամանակ Կառավարությունը պնդում էր, որ դիմողները պետք է դիմեին ներպետական դատարաններին՝ Կոնվենցիայի ենթադրյալ խախտումը ճանաչելու և, այդ դեպքում, փոխհատուցում ստանալու համար: Կառավարության կողմից արտահայտված տեսակետի համաձայն` իտալական դատաիրավական համակարգը թույլ կտար սահմանելու դիմողներին փրկած ռազմական անձնակազմի պատասխանատվությունն ինչպես ներպետական, այնպես էլ միջազգային օրենքին համապատասխան:

Կառավարությունը հայտարարեց, որ դիմողները, որոնց ՄԱԿ ՓԳՀ-ն փախստականի կարգավիճակ էր շնորհել, կարող էին ցանկացած պահ մուտք գործել Իտալիայի տարածք և իրականացնել Կոնվենցիայով սահմանված իրենց իրավունքները, այդ թվում՝ դատական մարմիններին դիմելու իրավունքը:

3. Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը

193. ՄԱԿ ՓԳՀ-ն հայտարարեց, որ non-refoulement սկզբունքը պետությունների համար նախատեսում էր ընթացակարգային պարտավորություններ: Բացի այդ, իրավասու մարմնի կողմից իրականացվող արդյունավետ ապաստանի ընթացակարգից օգտվելու իրավունքն էլ ավելի էր կարևորվում, երբ խոսքը գնում էր «խառը» միգրացիոն հոսքերի մասին, որոնց շրջանակից պետք է առանձնացվեին և մյուս միգրանտներից տարբերվեին հնարավոր ապաստան հայցողները:

194. AIRE կենտրոնը, Amnesty International կազմակերպությունը և Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան (FIDH) գտնում էին, որ բաց ծովում միջամտության արդյունքում հետ ուղարկված անձինք զրկված էին նման գործողությունների համար պատասխանատու Պայմանավորվող պետություններում իրավական պաշտպանության որևէ հնարավորությունից, առավել ևս 13-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխանող իրավական պաշտպանության հնարավորությունից: Դիմողները զրկված էին իրենց վերադարձի դեմ փաստարկներ ներկայացնելու բավարար հնարավորությունից և անհրաժեշտ օժանդակությունից, մասնավորապես` թարգմանչի օգնությունից, առավել ևս իրենց հանգամանքների մանրակրկիտ ուսումնասիրության հնարավորությունից, որը կբավարարեր Կոնվենցիայի պահանջներին: Միջամտող կազմակերպությունները պնդում էին, որ այն դեպքում, երբ Պայմանավորվող կողմերը ներգրավված են ուղևորների վերադարձին հանգեցնող ծովային միջամտության գործողություններում, նրանք պարտավոր են ապահովելու, որպեսզի բոլոր վերադարձվող անձանց արդյունավետ հնարավորություն ընձեռվի վիճարկելու իրենց վերադարձը՝ Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների լույսի ներքո և պահանջելու, որպեսզի մինչ վերադարձի իրականացումն ուսումնասիրվեն իրենց դիմումները:

Երրորդ անձ ներգրավված կողմերը գտնում էին, որ դիմողների ինքնության հաստատման և նրանց պաշտպանության ու հայցերի անհատական գնահատման համար անհրաժեշտ իրավական պաշտպանության միջոցների բացակայությունը լուրջ բացթողում էր, նույնը կարելի էր ասել նաև վերադարձված անձանց հետագա ճակատագիրը պարզելու նպատակով ձեռնարկվող որևէ հետագա քայլերի բացակայության մասին:

195. Կոլումբիայի իրավագիտության դպրոցի Մարդու իրավունքների բաժանմունքի ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ մարդու իրավունքների և փախստականների հարցերով միջազգային իրավունքը նախևառաջ պահանջում է, որպեսզի պետությունը միգրանտներին իրազեկի պաշտպանություն հայցելու իրենց իրավունքի մասին: Նման ծանուցումը չափազանց կարևոր էր կանգնեցված անձանց միջև միջազգային պաշտպանության կարիք ունեցողներին բացահայտելու հարցում պետության պարտավորության իրականացման համար: Այդ պահանջն էլ ավելի էր կարևորվում ծովում կանգնեցված մարդկանց պարագայում, որովհետև տեղական օրենքներին վերջիններիս ծանոթ լինելը, ինչպես նաև թարգմանչի կամ իրավաբանի ծառայություններից օգտվելու հնարավորությունը գրեթե անհավանական էր: Այդ դեպքում յուրաքանչյուր անձ պետք է առանձին հարցաքննվեր իրավասու մարմնի կողմից՝ որպեսզի նրա դիմումին տրվեր անհատական լուծում:

B. Դատարանի գնահատականը

1. Ընդունելիությունը

196. Դատարանը կրկնում է, որ որոշել է ներպետական իրավական միջոցները չսպառելու մասին Մեծ Պալատում դատաքննության ժամանակ Կառավարության կողմից հայտարարված առարկությունը (տե՛ս սույն դատավճռի 62-րդ կետը) քննության առնելու` 13-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքի ըստ էության հետ միաժամանակ: Դատարանը նաև գտնում է, որ գանգատի այս մասը բարձրացնում է իրավունքի և փաստի հետ կապված բարդ խնդիրներ, որոնք հնարավոր չէ լուծել առանց գործն ըստ էության քննելու: Դատարանը գտնում է, որ Կոնվենցիայի հոդված 35-ի 3 (ա) կետի իմաստով գանգատն ակնհայտորեն անհիմն չէ: Այն նաև անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքերով: Ուստի այն պետք է ընդունելի հայտարարվի: Դատարանը նաև գտնում է, որ գանգատի այդ մասը բարձրացնում է իրավունքի և փաստի հետ կապված բարդ խնդիրներ, որոնց հնարավոր չէ պատասխանել` առանց գործն ըստ էության քննելու:

2. Հանգամանքները

(a) Ընդհանուր սկզբունքները

197. Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածով երաշխավորվում է Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքների և ազատությունների պարտադիր կիրառումն ապահովող իրավական պաշտպանության միջոցների առկայությունը ներպետական մակարդակով: Այդ դրույթի իրականացումը, ուստի, պահանջում է ներպետական իրավական պաշտպանության միջոցների տրամադրումը Կոնվենցիայի հիմքերով ներկայացված «ոչ անհիմն գանգատի» ըստ էության քննության և համապատասխան օգնության տրամադրման համար: Դիմողի բողոքի բնույթից կախված` 13-րդ հոդվածի ներքո Պայմանավորվող պետությունների պարտավորությունների շրջանակը տարբեր է: Սակայն 13-րդ հոդվածով պահանջվող իրավական պաշտպանությունը պետք է լինի «արդյունավետ» ինչպես գործնականում, այնպես էլ օրենքի տեսանկյունից: «Իրավական պաշտպանության» «արդյունավետությունը» 13-րդ հոդվածի իմաստով չի նշանակում դիմողի համար պարտադիր բարենպաստ արդյունքի ապահովում: Նաև այդ դրույթում վկայակոչվող ,իրավասու մարմինըե ոչ միշտ կարող է դատական մարմնին վերաբերել, սակայն, այդ դեպքում, տրամադրված իրավական պաշտպանության արդյունավետությունը որոշելիս հաշվի է առնվում վերջինիս իրավասությունների ու տրամադրվող երաշխիքների համապատասխանությունը: Բացի այդ, եթե նույնիսկ տրամադրված իրավական պաշտպանության մեկ միջոցը բավարար չէ 13-րդ հոդվածի պահանջներն ամբողջությամբ բավարարելու համար, ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսվող նման միջոցների միասնությունը կարող է բավարարել այդ պահանջներին (տե՛ս Kudla մի շարք այլ աղբյուրների թվում, Kudła v. Poland [GC], գանգատ թիվ 30210/96, կետ 157, ՄԻԵԴ 2000‑XI):

198. Դատարանի նախադեպային իրավունքից հետևում է, որ դիմողի կողմից ներկայացված բողոքն առ այն, որ երրորդ երկիր հեռացվելու դեպքում նրան կսպառնա Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով արգելված վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգը պետք է անմիջապես ենթարկվի «ներպետական մարմինների» խորը վերլուծությանը (տե՛ս Shamayev and Others v. Georgia and Russia, գանգատ թիվ 36378/02, կետ 448, ՄԻԵԴ 2005-III, տե՛ս նաև վերը նշված Jabari, կետ 39): Առաջնորդվելով այդ սկզբունքով` Դատարանը վճռել էր, որ «արդյունավետ պաշտպանության միջոցը» 3-րդ հոդվածի հետ միասնաբար 13-րդ հոդվածի իմաստով նախ պահանջում է նման իրավիճակում ցանկացած անձի ներկայացրած բողոքի «անկախ և մանրակրկիտ քննություն», եթե ,գոյություն ունի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի ենթարկվելու լուրջ մտավախությունե և, երկրորդ, «վիճարկվող միջոցի կիրառումը կասեցնելու հնարավորություն» (տե՛ս վերը նշված վճիռների համապատասխան 460 և 50-րդ կետերը):

199. Ավելին, Čonka գործով դատավճռում (վերը նշված, կետեր 79 et seq.), Դատարանը, անդրադառնալով Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի հետ համատեղ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածին, նշել էր, որ պաշտպանության միջոցը չի բավարարում վերջինիս պահանջներն, եթե այն չի նախատեսում կայացված որոշման կասեցնելու հնարավորությունը: Այն մասնավորապես ընդգծեց (կետ 79).

«Դատարանը գտնում է, որ 13-րդ հոդվածին համապատասխան արդյունավետ պաշտպանության միջոցի հասկացությունը պահանջում է, որպեսզի պաշտպանության միջոցը թույլ տա կանխելու Կոնվենցիային հակասող այն միջոցառումների իրականացումը, որոնք կարող են ունենալ անուղղելի հետևանքներ ... Հետևաբար, նման միջոցառումների իրականացումն առանց ներպետական մարմինների կողմից դրանց համապատասխանությունը Կոնվենցիայի ուսումնասիրելու, հակասում է 13-րդ հոդվածին, թեև այդ պայմանի պահպանման ձևաչափի հարցում Պայմանավորվող պետություններին տրվում է հայեցողության որոշակի շրջանակ ...»:

200. Հաշվի առնելով Դատարանի կողմից Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին տրվող կարևորությունը և խոշտանգումների կամ դաժան վերաբերմունքի վտանգն իրականացվելու դեպքում առաջացած վնասի անշտկելիությունը` Դատարանը վճռել էր, որ որոշման կասեցման հնարավորությունը պետք է գործի նաև այն դեպքերում, երբ Մասնակից պետությունը որոշում է հեռացնել օտարերկրացուն այնպիսի երկիր, որտեղ անձի համար առկա է նման վտանգի իրական սպառնալիք (տե՛ս Gebremedhin [Geberamadhien] v. France, գանգատ թիվ 25389/05, կետ 66, ՄԻԵԴ 2007-II, և վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece, կետ 293):

(b) Կիրառումը սույն գործում

201. Դատարանն արդեն եզրակացրել էր, որ դիմողներին Լիբիա վերադարձնելը հանգեցրել էր Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի խախտումների: Ուստի այդ կետերով դիմողների ներկայացված բողոքները 13-րդ հոդվածի նպատակների համար ,անհիմն չեն»:

202. Դատարանը գտնում է, որ մինչ դիմողներին Լիբիա վերադարձնելը նրանց համար հնարավորություն չի ընձեռվել օգտվելու անձի ինքնության հաստատման և անհատական հանգամանքների գնահատման ընթացակարգից (տե՛ս սույն վճռի 185-րդ կետը): Կառավարությունն ընդունել էր, որ ռազմական նավերի վրա, որոնցով դիմողները վերադարձվել էին, նման ընթացակարգեր նախատեսված չեն եղել: Նավերի անձնակազմում ընդգրկված չեն եղել ո՛չ թարգմանիչներ, ո՛չ էլ իրավաբանական խորհրդականներ:

203. Դատարանը նշում է, որ դիմողները պնդում էին, որ իտալական ռազմական անձնակազմը նրանց որևէ տեղեկատվություն չի տրամադրել, այլ վստահեցրել է, որ նրանց ուղևորում են Իտալիա, ինչպես նաև չի իրազեկել այն ընթացակարգի մասին, որի շնորհիվ նրանք կարող էին խուսափել Լիբիա վերադառնալուց:

Կառավարության կողմից վիճարկվող այս հանգամանքը գնահատելիս Դատարանն իրականությանն ավելի մոտ է համարում դիմողների վարկածը, քանի որ վերջինիս օգտին են վկայում նաև բազմաթիվ վկաների ցուցմունքները, որոնք տրամադրել են ՄԱԿ ՓԳՀ-ն, Եվրոպայի խորհրդի Խոշտանգումների և անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի և պատիժների կանխարգելման հանձնաժողովը (CPT) և Human Rights Watch կազմակերպությունը:

204. Դատարանը նախկինում արձանագրել էր, որ տեղեկատվության անհասանելիությունն ապաստանի ընթացակարգերից օգտվելու համար հիմնական խոչընդոտն է (տե՛ս վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece կետ 304): Այն վերստին ընդգծում է անշտկելի հետևանքների հավանականություն ունեցող վերադարձի ենթակա յուրաքանչյուր անձի համար բավարար տեղեկատվություն ստանալու իրավունքի երաշխավորման կարևորությունը, որը թույլ կտա նման անձանց արդյունավետ ձևով օգտվելու համապատասխան ընթացակարգերից և հիմնավորելու իրենց բողոքները:

205. Անդրադառնալով սույն գործի հանգամանքներին` Դատարանը գտնում է, որ դիմողները զրկված են եղել որևէ իրավական պաշտպանության հնարավորությունից, որը թույլ կտար իրենց բողոքներ ներկայացնել իրավասու մարմիններին Կոնվենցիայի 3-րդ և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածների հիմքերով և վերջիններիս ստիպել մինչ հեռացման միջոցառումն իրականացնելը մանրակրկիտ և անհապաղ ուսումնասիրելու դիմողների պահանջները:

206. Ինչ վերաբերում է Կառավարության այն փաստարկին, որ Լիբիա ժամանելուց անմիջապես հետո դիմողները պետք է օգտվեին իտալական քրեական դատարաններ դիմելու հնարավորությունից, Դատարանը կարող է միայն նշել, որ թեև գործնականում իրավական պաշտպանության նման միջոցն առկա էր, սակայն ռազմական նավերի անձնակազմի դեմ քրեական գործ հարուցելը բացարձակապես չէր բավարարի Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի պահանջներին, քանի որ դա չէր բավարարի սույն վճռի վերևի մասում մեջբերված Čonka գործով վճռում ամրագրված որոշման կասեցման հնարավորության չափանիշին: Դատարանը կրկնում է, որ 13-րդ հոդվածից բխող պահանջն առ այն, որ վիճարկվող միջոցառման կատարումը կարող է կասեցվել, չի կարող դիտվել որպես երկրորդական միջոց (տե՛ս վերը նշված M.S.S. v. Belgium and Greece կետ 388):

207. Դատարանը գալիս է այն եզրակացության, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի հետ համատեղ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում: Հետևաբար, դիմողներին չի կարելի մեղադրել իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները բավարար չսպառելու համար և Կառավարության նախնական առարկությունը (տե՛ս սույն վճռի 62-րդ կետը) պետք է մերժվի:

 

VI. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 46 ԵՎ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ

 

A. Կոնվենցիայի 46-րդ Հոդվածը

208. 46-րդ Հոդվածում ամրագրված է.

«1. Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են կատարել Դատարանի վերջնական վճիռները ցանկացած գործի վերաբերյալ, որոնցում նրանք կողմեր են:

2. Դատարանի վերջնական վճիռն ուղարկվում է Նախարարների կոմիտե, որը վերահսկողություն է իրականացնում դրա կատարման նկատմամբ»:

209. Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի համաձայն` Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են կատարելու Դատարանի վերջնական վճիռները բոլոր այն գործերով, որոնցում նրանք կողմեր են, որոնց կատարման վերահսկողությունն իրականացնում է Նախարարների կոմիտեն: Դա նշանակում է, որ Դատարանի կողմից խախտում արձանագրելու դեպքում պատասխանող Պետությունը պարտավոր է ոչ միայն վճարել շահակիցներին 41-րդ հոդվածին համապատասխան շնորհված արդարացի փոխհատուցման գումարը, այլ նաև իրականացնել պահանջվող ընդհանուր և/կամ անհատական միջոցառումները: Քանի որ Դատարանի վճիռները որպես կանոն դեկլարատիվ բնույթ են կրում, ապա համապատասխան պետությունը, Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ, հիմնականում ինքն է որոշում միջոցները, որոնք կիրառում է Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածով սահմանված իրավական պարտավորությունները կատարելու համար, այն պայմանով, որ այդ միջոցները համահունչ լինեն Դատարանի վճռում ներկայացված եզրահանգումներին: Որոշ հատուկ իրավիճակներում, սակայն, Դատարանը կարող է նպատակահարմար գտնել պատասխանող Պետությանը մատնացույց անելու միջոցի տեսակը, որը կարող է կիրառվել վերջ դնելու համար պարբերաբար բնույթ կրող իրավիճակին, որը հիմք է ծառայում խախտման մասին եզրահանգման համար (տե՛ս օրինակ` Ocalan v. Turkey [GC], գանգատ թիվ 46221/99, կետ 210, ՄԻԵԴ 2005-IV, և Popov v. Russia, գանգատ թիվ 26853/04, կետ 263, 2006թ. հուլիսի 13): Երբեմն խախտումը կարող է այնպիսի բնույթ կրել, որ այլ միջոցի ընտրության որևէ իրական հնարավորություն այլևս չի մնում (տե՛ս վերը նշված Assanidze, կետ 198, Aleksanyan v. Russia, գանգատ թիվ 46468/06, կետ 239, 2008թ. դեկտեմբերի 22, և Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. Switzerland (թիվ 2) [GC], գանգատ թիվ 32772/02, կետեր 85 և 88, ՄԻԵԴ 2009թ.):

210. Ներկա գործում Դատարանն անհրաժեշտ է գտնում նշելու սույն դատավճռի իրականացման համար անհրաժեշտ անհատական միջոցները, որոնք, սակայն, ուժի մեջ են թողնում նման խախտումները կանխարգելմանն ուղղված ընդհանուր միջոցները (տես՝ վերը նշված M.S.S v. Belgium and Greece, կետ 400):

211. Դատարանը գտել է, inter alia, որ դիմողների վերադարձը Լիբիա առաջացրել էր վերջիններիս նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի և Սիրիա ու Էրիթրեա կամայական հայրենադարձության վտանգ: Նկատի ունենալով գործի հանգամանքները` Դատարանը գտնում է, որ Իտալիայի կառավարությունը պետք է ձեռնարկի բոլոր անհրաժեշտ քայլերը, որպեսզի հավաստիացում ստանա Լիբիայի իշխանություններից առ այն, որ դիմողները չեն ենթարկվի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունքի կամ կամայականորեն չեն վերադարձվի իրենց երկրները:

B. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը

212. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածում սահմանված է.

,Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

213. Դիմողներից յուրաքանչյուրը հայցել էր 15000 եվրո՝ ենթադրյալ բարոյական վնասի համար:

214. Կառավարությունը դեմ էր հանդես եկել այդ հայցին` նշելով, որ շնորհիվ Իտալիայի իշխանությունների միջամտությանը դիմումատուները փրկվել էին մահվանից:

215. Դատարանը գտնում է, որ դիմողները պետք է հայտնվեին հոգեկան ընկճվածության վիճակում, որի դեպքում Դատարանի կողմից սոսկ խախտման արձանագրումը չի կարող բավարար փոխհատուցում հանդիսանալ: Հաշվի առնելով սույն գործով խախտումների բնույթը` Դատարանն արդարացի է համարում բավարարել դիմողների հայցը և նրանցից յուրաքանչյուրին շնորհել 15000 եվրո բարոյական վնասի փոխհատուցման համար, ընդ որում` վերոնշյալ գումարն ի պահ է առնվում դիմողների ներկայացուցիչների հավատարմագրային հաշվին:

C. Ծախսեր և ծախքեր

216. Դիմողները նաև հայցել էին 1,575.74 եվրո Դատարանում կրած ծախսերի և ծախքերի համար:

217. Կառավարությունը վիճարկում էր այդ հայցը:

218. Համաձայն դատարանի գործող նախադեպային իրավունքի` ծախսերը և ծախքերը կարող են փոխհատուցվել այնքանով, որքանով նրանք դիմողի կողմից փաստացիորեն եղել են անհրաժեշտ և իրենց չափով ողջամիտ: Ներկա գործի հանգամանքներից ելնելով և հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ առկա փաստաթղթերն ու Դատարանի նախադեպային իրավունքը` Դատարանը գտնում է որ Դատարանում անցկացված դատավարության համար հայցված փոխհատուցման ընդհանուր գումարը ողջամիտ է և որոշում է, որ այն պետք է փոխհատուցվի դիմողներին:

D. Չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը

219. Դատարանը նպատակահարմար է համարում, որ չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը պետք է հիմնված լինի Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից սահմանված փոխառության տրամադրման առավելագույն տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է գումարվի երեք տոկոս:

 

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԴԱՏԱՐԱՆԸ

1. Վճռում է ձայների տասներեք կողմ չորս դեմ հարաբերակցությամբ, ցուցակից դուրս բերել հայցը՝ պրն Մոհամեդ Աբուկար Մոհամեդին և պրն Հասան Շարիֆֆ Աբբիրահմանին վերաբերող մասով:

2. Վճռում է միաձայն ցուցակից դուրս չբերել հայցը՝ մնացյալ դիմողներին վերաբերող մասով:

3. Եզրահանգում է միաձայն, որ Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի նպատակների համար դիմողները գտնվել են Իտալիայի իրավազորության ներքո:

4. Որոշում է միաձայն գործի էության հետ միաժամանակ քննության առնել Կառավարության նախնական առարկությունները իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները չսպառելու և դիմողների մոտ զոհի կարգավիճակի բացակայության մասին:

5. Ընդունելի է հայտարարում միաձայն 3-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքները:

6. Վճռում է միաձայն, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում՝ ելնելով այն փաստից, որ դիմողները հայտնվել են Լիբիայիում դաժան վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգի առջև և մերժում է Կառավարության նախնական առարկությունը՝ դիմողների մոտ զոհի կարգավիճակի բացակայության վերաբերյալ:

7. Վճռում է միաձայն, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում` ելնելով այն փաստից, որ դիմողները հայտնվել են Սոմալի և Էրիթրեա հայրենադարձության վտանգի առջև,

8. Ընդունելի է հայտարարում միաձայն թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքը:

9. Վճռում է միաձայն, որ տեղի է ունեցել թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածի խախտում:

10. Ընդունելի է հայտարարում միաձայն Կոնվենցիայի թիվ 4 Արձանագրության 3-րդ և 4-րդ հոդվածների հետ համատեղ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի հիմքերով բողոքը:

11. Վճռում է միաձայն, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ համատեղ 13-րդ հոդվածի և թիվ 4 Արձանագրության 4-րդ հոդվածների հետ համատեղ Կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի խախտում և մերժում է միաձայն Կառավարության նախնական առարկությունը՝ իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցների չսպառման վերաբերյալ:

12. Վճռում է միաձայն, որ.

(a) պատասխանող պետությունը երեք ամիսների ընթացքում պարտավոր է դիմողներին վճարել հետևյալ գումարները.

(i) 15000 եվրո (տասնհինգ հազար եվրո) յուրաքանչյուրին` գումարած բոլոր հարկերը, որոնք կարող են ծագել բարոյական վնասի փոխհատուցման արդյունքում, ընդ որում` այդ գումարներն ի պահ են առնվում դիմողների ներկայացուցիչների հավատարմագրային հաշվին,

(ii) 1575,74 եվրո (հազար հինգ հարյուր յոթանասուն հինգ եվրո յոթանասուն չորս ցենտ) ընդհանուր գումար` գումարած հարկերը, որոնք կարող են գանձման ենթակա լինել ծախսերի և ծախքերի գծով,

(b) վերը նշված երեք ամսվա ավարտից հետո մինչև կարգավորումը պետք է պարտքերի չվճարման ժամանակահատվածում վճարվի վերը նշված գումարի հասարակ տոկոսը Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած վարկի մարգինալ տոկոսադրույքին հավասար դրույքով, որին պետք է ավելացվի երեք տոկոսային կետ:

Կատարված է անգլերեն և ֆրանսերեն լեզուներով, հրապարակվել է 2012թ. փետրվարի 23-ին հրապարակային նիստում, որը տեղի է ունեցել Մարդու Իրավունքների Դատարանի շենքում` Ստրասբուրգում՝ Դատարանի կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի համաձայն:

 

Մայքլ օ Բոյլ Քարտուղար

Նիկոլաս Բրացա Նախագահ

 

Համաձայն Կոնվենցիայի 45-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և Դատարանի կանոնակարգի 74-րդ կանոնի 2-րդ կետի` սույն վճռին կից ներկայացվում է դատավոր Պինտո դե Ալբուքյուերքյուի հատուկ կարծիքը:

Հատուկ կարծիքները չեն թարգմանվել, սակայն ներկայացված են անգլերեն և/կամ ֆրանսերեն լեզուներով վճռի պաշտոնական լեզվով կազմված տարբերակում (տարբերակներում), որոնց կարելի է ծանոթանալ Դատարանի նախադեպային իրավունքի տվյալների շտեմարանում (HUDOC):

___________________________

¹ Hirsi Jamaa and Others v. Italy