ԳՈՒԺԱՆ ԸՆԴԴԵՄ ՄՈԼԴՈՎԱՅԻ ԳՈՐԾՈՎ

 

2008թ. փետրվարի 12-ի վճիռը

 

GUJA v. MOLDOVA CASE

 

ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ

 

ՓԱՍՏԵՐ

 

I.     ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

 

 8. Դիմողը` պրն Յակով Գուժան, ծնվել է 1970թ. և բնակվում է Չիսինոյում: Խնդրո առարկա ժամանակահատվածում նա Գլխավոր դատախազության Մամուլի ծառայության ղեկավարն էր:

 

1. Գործի նախապատմությունը

 

 9. 2002թ. փետրվարի 21-ին չորս ոստիկան (Մ. Ա.-ն, Բ. Ա.-ն, Ա. Պ.-ն և Գ. Վ.-ն) ձերբակալել էին պառլամենտական ընտրություններին առնչվող հանցագործությունների կատարման մեջ կասկածվող տասն անձի. նրանցից մեկը կասկածվում էր նաև քրեական խմբի ղեկավար լինելու մեջ: Հետագայում կասկածյալներն ազատ են արձակվել և բողոք են ներկայացրել Գլխավոր դատախազություն` չորս ոստիկանի կողմից վատ վերաբերմունքի և անօրինական կալանքի կապակցությամբ: Նրանց բողոքի արդյունքում քրեական գործ է հարուցվել ընդդեմ չորս ոստիկանի` inter alia, վատ վերաբերմունքի և անօրինական կալանքի կապակցությամբ:

10. 2002թ. հունիսին չորս ոստիկանը համատեղ ստորագրությամբ նամակ են հղել Նախագահ Վորոնինին, վարչապետ Տարլևին, Պառլամենտի փոխխոսնակ Միշինին` հայցելով պաշտպանություն հետապնդումից: Նրանք արտահայտել են իրենց տեսակետները քրեական գործի վերաբերյալ և գանգատվել Գլխավոր դատախազության գործողությունների չարաշահումների կապակցությամբ: Նրանք խնդրել են վերանայել իրենց առաջադրված մեղադրանքները: 2002թ. հունիսի 21-ին պրն Միշինն իրեն հասցեագրված նամակը` կից գրությամբ, ուղարկել է Գլխավոր դատախազին: Գրությունը զետեղված է եղել Պառլամենտի պաշտոնական ձևաթղթում և չի կրել խորհրդապահական լինելու վերաբերյալ նշում: Դրանում շարադրված էր.

«Հարգելի պրն Ռուսու,

Այս նամակը կարդալիս հարց է ծագում. Գլխավոր դատախազի տեղակալը պայքարում է հանցավորությա՞ն, թե՞ ոստիկանության դեմ: Այս հարցն ավելի է շեշտադրվում այն փաստի արդյունքում, որ ոստիկանները Ներքին գործերի նախարարության լավագույն թիմերից մեկին են պատկանում, որոնց գործունեությունը ներկայումս արգելափակվել է Գլխավոր դատախազության աշխատակիցների ջանքերով: Ես խնդրում են Ձեզ անձամբ զբաղվել այս գործով և այն լուծել օրենքի պահանջներին խստիվ համապատասխան»։

11. 2003թ. հունվարին պրն Վորոնինն այցելել է Տնտեսական հանցագործությունների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի կենտրոն, որի ընթացքում նա քննարկել է, inter alia, որոշ պաշտոնատար անձանց կողմից իրավապահ մարմինների վրա« քրեական գործերի կապակցությամբ« ոչ պատշաճ ճնշում գործադրելու հիմնախնդիրը: Նախագահ Վորոնինը կոչ է արել պայքարել ընդդեմ կոռուպցիայի և իրավապահ մարմիններին խնդրել է չենթարկվել պետական պաշտոնատար անձանց կողմից ճնշման փորձերին: Նախագահի հայտարարությունները հրապարակվել են մամուլում:

12. Չճշտված ամսաթվի ոստիկանների դեմ հարուցված քրեական գործը կարճվել է:

 

2. Փաստաթղթերի արտահոսքը

 

13. Պրն Վորոնինի` կոռուպցիայի դեմ պայքարի կոչից մի քանի օր անց դիմողը Jurnal de Chisinau լրագրին է ուղարկել Գլխավոր դատախազությունից ստացված երկու նամակ:

14. Առաջինը պրն Միշինի գրությունն էր (տե՜ս վերը` կետ 10): Երկրորդը գրված էր Ա. Ուրսաշի` Ներքին գործերի նախարարի տեղակալի կողմից և հասցեագրված էր Գլխավոր դատախազի տեղակալին: Գրությունը զետեղված է եղել Ներքին գործերի նախարարության պաշտոնական ձևաթղթում և չի կրել խորհրդապահական լինելու վերաբերյալ նշում: Դրանում, inter alia, շարադրված էր.

«Ոստիկանության մայոր Մ. Ա.-ն (չորս ոստիկանից մեկը. տես վերը` կետ 9) դատապարտվել է 1999թ. մայիսի 12-ին… քրեական օրենսգրքի 116(2) հոդվածի (կյանքը կամ առողջությունը վտանգող կամ ֆիզիկական տառապանք պատճառող անօրինական կալանք), 185 (2) հոդվածի (իշխանության չարաշահում` ուղեկցված բռնության գործողությամբ, զենքի գործադրմամբ կամ խոշտանգմամբ), 193 (2) հոդվածի (բռնությամբ և վիրավորանքով խոստովանության կորզում) հիման վրա և տուգանվել է 1440 մոլդովական լեյ գումարով (128 եվրո): Համաներման մասին օրենքի 2-րդ բաժնի հիման վրա նա ազատվել է տուգանքի վճարումից:

… 2001թ. հոկտեմբերի 24-ին մայոր Մ. Ա.-ն վերականգնվել է Ներքին գործերի նախարարությունում իր պաշտոնում»։

 

3. Հոդվածը Jurnal de Chisinau լրագրում

 

 15. 2003թ. հունվարի 31-ին Jurnal de Chisinau լրագրում հրատարակվել է «Վադիմ Միշինն ահաբեկում է դատախազներին» վերտառությամբ հոդված: Հոդվածում, inter alia, նշված էր.

 «Անցյալ շաբաթվա վերջին Տնտեսական հանցագործությունների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի կենտրոնում հանդիպման ժամանակ Նախագահն իրավապահ մարմիններին կոչ է արել համագործակցել կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարում և խնդրել է նրանց հաշվի չառնել բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց` քրեական գործերի վարույթներին առնչվող հեռախոսազանգերը:

 Նախագահի նախաձեռնությունը պատահական չէր: Ֆենոմենը լայն տարածում էր ստացել, հատկապես վերջին մի քանի տարիներին« և բանավեճի առարկա էր մամուլում ու միջազգային կազմակերպություններում:

 Վերջերս մամուլը հաղորդել է կոմունիստ պառլամենտական Մ. Ի.-ի հետ կապված գործի մասին, որը փորձել է ազդել հին ընկերոջ և Գյուղատնտեսության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյայի դեմ քրեական գործի ընթացքի վրա, որը բացահայտվել էր հանցագործությունը կատարելու պահին: Այնուամենայնիվ, որևէ իրավական քայլ չի ձեռնարկվել…

 Մամուլը նաև հայտնել է այն մասին, որ պրն Միշինը Գլխավոր դատախազից պահանջել է աշխատանքից ազատել երկու դատախազների` Ա. Վ.-ին և Պ. Բ.-ին, որոնք ներգրավված են եղել Տեղեկատվական տեխնոլոգիայի վարչության ղեկավարի` Պ. Դ.-ի անհետացման կապակցությամբ քրեական գործում. դա տեղի է ունեցել Ներքին գործերի նախարարության դեմ վկայող ապացույցներ հայտնաբերելուց հետո:

 Այս երկու դատախազների գործողությունների կապակցությամբ ներքին քննության արդյունքների մասին տեղեկություններ դեռևս հայտնի չեն: Այնուամենայնիվ, Գլխավոր դատախազության աղբյուրները լրագրին հայտնել են, որ չնայած դատախազները մեղավոր չեն ճանաչվել, նրանցից պահանջվել է հեռանալ` իշխանության ներկայացուցիչներից ինչ-որ մեկի պնդմամբ:

 Այժմ, քանի դեռ ճնշում գործադրելու վերաբերյալ Նախագահի հայտարարությունները դեռ թարմ են, մենք բացահայտել են նոր քննություն բարձրաստիճան պաշտոնյաների վերաբերյալ:

 Պառլամենտի փոխխոսնակը փորձել է պաշտպանել հետապնդվող չորս ոստիկաններին: Պրն Միշինի համակրանքը ոստիկանների հանդեպ նոր չէ, քանի որ նա իր արմատներով ոստիկանական ուժերից է: Մեր աղբյուրները վկայում են, որ սա առաջին դեպքը չէ, երբ պրն Միշինը միջամտել է ի շահ ոստիկանների` ի խախտումն օրենքի:

…

 Կիոկանայի դատախազությունը քրեական գործ է հարուցել չորս ոստիկանների նկատմամբ… մի խումբ անձանց ձերբակալելիս նրանց կողմից ուժ գործադրելու փաստի առթիվ:

… Ոստիկանները կալանավորներին վիրավորել են ծեծելով և հարվածելով… Բացի դրանից, ոստիկաններից մեկը ձերբակալության արձանագրության մեջ կեղծ ցուցմունքներ են ներառվել… Չորս ոստիկանները հետապնդվել են նաև բռնությամբ խոստովանություն կորզելու համար…

 Քննությունը տևել է ավելի քան մեկ տարի: Երբ այն ավարտվել է… ոստիկաններն սկսել են պաշտպանություն փնտրել իշխանության ներկայացուցիչների շրջանում:

…

 2002թ. հունիսի 20-ին ոստիկանները գրել են Նախագահ Վլադիմիր Վորոնինին, վարչապետ Վասիլի Տարլևին և Պառլամենտի փոխխոսնակ Վադիմ Միշինին` խնդրելով նրանց միջամտությունը քննությունն ավարտելու հարցում:

…

 Նրանց նամակներին առաջինն արձագանքել է Պառլամենտի փոխխոսնակ Վադիմ Միշինը: 2002թ. հունիսի 21-ին նա նամակ է հղել Գլխավոր դատախազին, որում հրամայական տոնով նրանից պահանջել է անձամբ միջամտել չորս ոստիկանների վերաբերյալ գործին: Չնայած նրան, որ նա գլխավոր դատախազին ցուցում է տվել այդ գործին միջամտել «օրենքին խստիվ համապատասխան», տոնը հստակորեն վկայում էր, որ նա կարգադրում էր գործն արագ քննել:

 Ազդեցիկ դեմքերի միջամտության արդյունքում Գլխավոր դատախազը դադարեցրել է քրեական գործի վարույթն ոստիկանների նկատմամբ և կարգադրել է ծառայողական քննություն` նրանց դեմ քրեական գործ հարուցելու որոշման հիմնավորվածության կապակցությամբ…

 Ներքին գործերի նախարարության աղբյուրները հաստատում են, որ ոստիկան Մ. Ա.-ն (չորս ոստիկաններից մեկը) նախկինում դատապարտվել է վերաքննիչ դատարանի կողմից և տուգանվել 1.440 մոլդովական լեյ գումարով: Համաներման մասին օրենքի համաձայն նա ազատվել է տուգանքի վճարումից: Ավելին, 2001թ. հոկտեմբերի 24-ին… նա վերականգնվել է Ներքին գործերի նախարարությունում իր պաշտոնում:

 Առանց վերաքննիչ դատարանի դատավճիռը մեկնաբանելու` ցանկանում ենք որոշ դիտողություններ անել: Մ. Ա.-ն դատապարտվել է Քրեական օրենսգրքի 116, 185, 193-րդ հոդվածների հիման վրա` իշխանության չարաշահման, բռնությամբ խոստովանություն կորզելու և անօրինական կալանքի համար: Այս հանցագործությունների համար քրեական օրենսգիրքը նախատեսում է մեկից մինչև հինգ տարի ազատազրկում: Նա միայն տուգանվել է:

 Ավելին, Ներքին գործերի նախարարությունը նրան վերականգնել է աշխատանքում` չնայած այն բանին, որ քննությունը շարունակվում էր»։

 

 16. Լրագրի հոդվածն ուղեկցվում էր պրն Միշինի և պրն Ուրսաշի կողմից ստորագրված նամակների լուսանկարներով:

 

 4. Գլխավոր դատախազության արձագանքը

 

 17. Չճշտված ամսաթվի` Գլխավոր դատախազությունը դիմողից պահանջել է բացատրել, թե ինչպես են այդ նամակները հայտնվել մամուլում:

 18. 2003թ. փետրվարի 14-ին դիմողը գրել է Գլխավոր դատախազությանը` ընդունելով, որ ինքը երկու նամակներն ուղարկել է լրագրին: Նա, inter alia, նշել է.

 «Իմ գործողությունը հետևանք էր կոռուպցիայի և ճնշում գործադրելու դեմ պայքարի վերաբերյալ Նախագահի հայտարարությունների: Ես դա արել եմ, որովհետև համոզված եմ, որ օգնում եմ ճնշում գործադրելու դեմ պայքարին, մի երևույթ, որը վերջերս սովորական է դարձել:

Ես հավատում էի և շարունակում եմ հավատալ, որ յուրաքանչյուրս պետք է օգնենք բացահայտելու իրենց դիրքը չարաշահողներին` պատշաճ արդարադատության իրականացումն ապահովելու, իրավիճակը շտկելու համար:

 Բացի դրանից, ես գտնում եմ, որ Jurnal de Chisinau լրագրին փոխանցված նամակները գաղտնի չեն: Ես մտադիր չեմ գործել ընդդեմ Գլխավոր դատախազության, այլ, ընդհակառակն, իմ մտադրությունն է ստեղծել դրական պատկերացում դատախազության մասին»։

 

 19. Չճշտված ամսաթվի` դատախազ Ա. Դ.-ն, որը կասկածվում էր նամակները դիմողին հանձնելու մեջ, հեռացվել է աշխատանքից:

 20. 2003թ. փետրվարի 17-ին դիմողը կրկին նամակ է հղել Գլխավոր դատախազությանը` նշելով, որ նամակներն ինքը ձեռք չի բերել դատախազ Ա. Դ.-ի միջոցով: Նա հավելել է.

 «Եթե իմ գործունեության ձևն այնպիսին է, որ այն համարվում է ներքին կանոնների խախտում, ապա դրա համար միայն ես եմ պատասխանատու:

Ես գործել եմ Տեղեկատվության մատչելիության մասին օրենքին, Դատախազության մասին օրենքին և քրեական օրենսգրքին համապատասխան: Ես համոզված եմ, որ Նախագահի հայտարարությունները` կոռուպցիայի և ճնշում գործադրելու դեմ պայքարի վերաբերյալ, անկեղծ էին: Ես շատ ցավում եմ, որ Գլխավոր դատախազությունը պետական պաշտոնյայի նամակին (որը ես գնահատում եմ որպես ուղղակի քաղաքական միջամտություն արդարադատության իրականացմանը) տվել է պետական գաղտնիքի կարգավիճակ: Այս փաստը` զուգորդված դատախազ Ա. Դ.-ի պաշտոնանկության հետ, մտահոգում է ինձ և պարտադրում լրջորեն կասկածել Մոլդովայում իրավունքի գերակայության ու մարդու իրավունքների պաշտպանության հարցում»։

 21. 2003թ. մարտի 3-ին դիմողն ազատվել է աշխատանքից: Պատճառաբանությունը, inter alia, այն էր, որ դիմողի կողմից բացահայտված նամակները եղել են գաղտնի« և նախքան այդ նամակները լրագրին հանձնելը նա չի խորհրդակցել գլխավոր դատախազության այլ ստորաբաժանումների ղեկավարների հետ` ի խախտումն Մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգի 1.4 և 4.11 բաժինների (տե՜ս ստորև` կետ 31):

 

 5. Դիմողի` աշխատանքում վերականգնման կապակցությամբ հարուցած վարույթը

 

 22. 2003թ. մարտի 21-ին դիմողը քաղաքացիական հայց է հարուցել ընդդեմ Գլխավոր դատախազության` իրեն աշխատանքում վերականգնելու պահանջով: Նա նշել է, inter alia, որ լրագրին հանձնված նամակներն օրենքի համաձայն չեն համարվում գաղտնի, որ ինքը պարտավոր չէր խորհրդակցել այլ ստորաբաժանումների ղեկավարների հետ, որ ինքը նամակները լրագրին հանձնել է նրա խնդրանքով, և որ իր ազատումը հանդիսացել է իր արտահայտվելու ազատության իրավունքի խախտում:

 23. 2003թ. սեպտեմբերի 16-ին Չիսինոյի վերաքննիչ դատարանը մերժել է դիմողի հայցը: Այն նշել է, inter alia, որ դիմողը խախտել է Մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգի 1.4 կետը` չխորհրդակցելով այլ ստորաբաժանումների ղեկավարների հետ, և Կանոնակարգի 4.11 կետը` բացահայտելով գաղտնի փաստաթղթեր:

 24. Դիմողը բողոքարկել է` նշելով սկզբնական հայցի փաստարկները: Նա նաև պնդել է, որ մամուլում նամակների հրապարակումը որևէ կերպ չի վնասել իր գործատուին:

 25. 2003թ. նոյեմբերի 26-ին Գերագույն դատարանը մերժել է հայցը` նույն այն հիմքերով, ինչ Չիսինոյի վերաքննիչ դատարանը: Անդրադառնալով արտահայտվելու ազատության վերաբերյալ դիմողի փաստարկներին` Գերագույն դատարանը նշել է, որ դիրքի չարաշահմամբ տեղեկատվության ձեռքբերումն արտահայտվելու ազատության մաս չէ:

 26. Ո՜չ Գլխավոր դատախազությունը, ո՜չ Պառլամենտի փոխխոսնակ պրն Միշինը չեն վիճարկել Jurnal de Chisinau-ում հրատարակված նամակների նույնականությունը, ոչ էլ 2003թ. հունվարի 31-ի հոդվածում զետեղված տեղեկատվության ճշմարտացիությունը, և չեն ձեռնարկել որևէ այլ քայլ:

 

 6. Jurnal de Chisinau-ի քրեական բողոքը

 

 27. Քանի որ Գլխավոր դատախազությունը 2003թ. հունվարի 31-ի հոդվածի հրատարակումից հետո չարձագանքեց, ինչպես ակնկալում էր Jurnal de Chisinau-ն (տես վերը` կետ 15), վերջինս դիմել է Գլխավոր դատախազություն` ընթացքում գտնվող գործի քննությանը պրն Միշինի կողմից միջամտության կապակցությամբ քրեական գործ հարուցելու պահանջով: Լրագիրը փաստարկում էր, որ քրեական դատավարության օրենսգրքի համաձայն` լրագրերում հրատարակված հոդվածներն ու նամակները քրեական գործ հարուցելու հիմք են, և Գլխավոր դատախազը պարտավոր է քրեական գործ հարուցել:

 28. Լրագրի հայցը մերժվել է Ռասանի շրջանային դատարանի կողմից 2003թ. մարտի 25-ին և Չիսինոյի շրջանային դատարանի կողմից` 2003թ. ապրիլի 9-ին: Դատարանները գտել են, որ, inter alia, լրագիրը չուներ բողոք ներկայացնելու իրավական հիմք, և, ամեն դեպքում, 2003թ. հունվարի 31-ի հոդվածը պարզապես լրագրի հոդված էր, որն արտահայտում էր անձնական տեսակետ և իրենից չէր ներկայացնում քրեական գործ հարուցելու պահանջ:

 

 7. Jurnal de Chisinau-ի հաջորդող հոդվածը

 

 29. 2003թ. մարտի 14-ին Jurnal de Chisinau-ն հրատարակել է 2003թ. հունվարի 31-ի հոդվածին հետևող մի հոդված` «Միշինը ճնշում է գործադրում դատախազների վրա» վերտառությամբ: Այս հոդվածում նկարագրվել են առաջին հոդվածին հաջորդած իրադարձությունները և նշվել է, որ պրն Միշինը բարկացել է հոդվածի կապակցությամբ և կարգադրել Գլխավոր դատախազին պարզել ու պատժել իր գրությունը մամուլում հրատարակելու պատասխանատուներին: Գլխավոր դատախազը զիջելով նրան` պատերազմ է հայտարարել իր այն ենթականերին, ովքեր հրաժարվել են հանդուրժել քրեական արդարադատության համակարգի աշխատանքներին քաղաքական միջամտությունը: Հոդվածում նշվել է, որ Գլխավոր դատախազի գործողությունները համապատասխանում են վերջին տարիներին նկատվող այն ընդհանուր միտումին, որի համաձայն` փորձառու մասնագետները, ովքեր պատրաստ չեն ենթարկվելու նոր Կառավարության սահմանած կանոններին, փոխարինվում են կասկածելի անցյալ ունեցող անձանցով: Հոդվածում նշվում է, որ ըստ Գլխավոր դատախազության աղբյուրների` Գլխավոր դատախազությունը պարբերաբար ստանում է պրն Միշինի ցուցումները և Նախագահի խորհրդականների խորհուրդները` կապված այն հարցի հետ, թե ով պետք է աշխատի, և ով պետք է աշխատանքից ազատվի:

 Հոդվածը նաև նշել է, որ պրն Միշինի ճնշման արդյունքում աշխատանքից ազատվել է նաև դիմողը, և որ Գլխավոր դատախազության աղբյուրները հայտնում են, որ ստացվել է պրն Միշինի և Վ. Ս.-ի (մեկ այլ բարձրաստիճան պաշտոնյա) տասը նամակ` կապված ընթացքի մեջ գտնվող գործերի քննության հետ:

 Համաձայն լրագրի աղբյուրների` պրն Միշինի պնդմամբ աշխատանքից ազատվել է երկու դատախազ, քանի որ նրանք բացահայտել էին այնպիսի նյութեր, որոնք վկայում էին հայտնի գործարար Պ. Դ.-ի անհետացման գործում նրա մասնակցության մասին: Այս ազատումներից հետո քրեական գործի վարույթը կարճվել է:

 

II. ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ ԵՎ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

 

 1. Աշխատանքային օրենսգիրք

 

 30. Աշխատանքային օրենսգրքի 263/1 հոդվածը սահմանում է, որ կենտրոնական պետական մարմինների աշխատակիցներն աշխատանքից կարող են ազատվել իրենց պարտականությունների լուրջ խախտումների համար:

 

 2. Գլխավոր դատախազության մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգը

 

 31. Գլխավոր դատախազության մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգի 1.4 բաժինը և 4.11 բաժինը սահմանում են.

 «1.4. Մամուլի ստորաբաժանումը ծրագրում և կազմակերպում է, լրագրերի, ամսագրերի և ռադիոհեռուստակայանների խմբագրությունների և Գլխավոր դատախազության այլ ստորաբաժանումների ղեկավարների հետ համատեղ, Գլխավոր դատախազության գործունեության վերաբերյալ նյութերի հրատարակում զանգվածային լրատվամիջոցներում:

…

 4.11. Մամուլի ստորաբաժանման ղեկավարը պատասխանատու է հրատարակվող նյութի որակի, ստացվող և տրամադրվող տեղեկատվության հավաստիության և Մոլդովայի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան խորհրդապահությունը պահպանելու համար»։

 

 32. Խնդրո առարկա ժամանակահատվածում ո՜չ Գլխավոր դատախազության մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգը, ո՜չ Մոլդովայի օրենսդրությունը` ընդհանրապես, չէին պարունակում որևէ դրույթ` աշխատակիցների կողմից իրենց աշխատավայրում տեղ գտած թերությունները բացահայտելու վերաբերյալ:

 

 3. Քրեական և քրեական դատավարության օրենսգրքերը

 

 33. Խնդրո առարկա ժամանակահատվածում քրեական օրենսգիրքը պարունակում էր 190/1 հոդվածը, որն արգելում էր միջամտությունը քրեական գործի վարույթին: Այն սահմանում էր.

 «Ցանկացած միջամտություն քրեական գործի վարույթին, այն է` վարույթն իրականացնող անձի նկատմամբ ցանկացած ձևի ազդեցության անօրինական գործադրում… պատժվում է ազատազրկմամբ մինչև երկու տարի ժամկետով կամ տուգանքով` մինչև նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկի չափով»։

 

 34. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածը սահմանում է, inter alia, լրագրում հրատարակված հոդվածներում կամ գրություններում կամ նամակներում պարունակվող` քրեական հանցագործության վերաբերյալ տեղեկատվությունը կարող է հիմք հանդիսանալ դատախազի կողմից քրեական գործ հարուցելու համար:

 35. Քրեական դատավարության օրենսգրքի 122-րդ հոդվածը սահմանում է, որ հետաքննության փուլում քրեական գործի նյութերը չեն կարող բացահայտվել, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա կատարվում է հետաքննության համար պատասխանատու անձի թույլտվությամբ:

 

 4. Դատախազական մարմինների կազմակերպումը Մոլդովայում

 

 36. Սահմանադրության 125-րդ հոդվածի համաձայն` դատախազներն անկախ են:

 37. Դատախազության մասին օրենքի համապատասխան հատվածը սահմանում է.

 

«Բաժին 3. Դատախազության գործունեության հիմնական սկզբունքները

 

 1. Դատախազությունը.

- իր գործառույթներն իրականացնում է պետական մարմիններից անկախ… օրենքին համապատասխան,…

3. Դատախազները և քննիչները չեն կարող անդամակցել որևէ քաղաքական կուսակցության կամ այլ հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունների և պատասխանատու են միայն օրենքի առջև…»։

 

«Բաժին 13. Գլխավոր դատախազը

 

1. Գլխավոր դատախազը.

(i) նշանակվում է Պառլամենտի կողմից` Պառլամենտի խոսնակի առաջարկությամբ` հինգ տարի ժամկետով, և

(ii) ունի ավագ տեղակալ և տեղակալներ, ովքեր նշանակվում են Պառլամենտի կողմից` իր առաջարկությամբ…»։

 

 5. Դիմում-բողոքների մասին օրենքը և Պառլամենտի անդամների կարգավիճակի մասին օրենքը

 

 38. Դիմում-բողոքների մասին օրենքը քաղաքացիական ծառայողներից կամ գործադիր մարմիններից պահանջում է գրավոր դիմումներին պատասխանել երեսուն օրվա ընթացքում: Եթե նրանք իրավասու չեն, պարտավոր են դիմումը երեք օրվա ընթացքում փոխանցել իրավասու մարմնին:

 39. Պառլամենտի անդամների կարգավիճակի մասին 1994թ. ապրիլի 7-ի օրենքի համապատասխան դրույթները նախատեսում են.

 

Բաժին 22(1)

«Պառլամենտի անդամներն իրավունք ունեն առնչվելու ցանկացած պետական մարմնի, ոչ կառավարական կազմակերպության կամ պաշտոնյայի հետ` Պառլամենտի անդամի գործունեությանն առնչվող հիմնախնդիրների կապակցությամբ և մասնակցել դրանց քննարկմանը»։

 

Բաժին 23

«(1) Պառլամենտի անդամները` որպես բարձրագույն օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչներ, իրավունք ունեն պահանջելու ցանկացած անօրինական վարքագծի անմիջապես դադարեցում: Անհրաժեշտության դեպքում նրանք կարող են պահանջել պետական մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց միջամտությունն անօրինական վարքագիծը դադարեցնելու համար…»։

 

 B. Մոլդովայում իշխանությունների տարանջատման և դատարանների անկախության վերաբերյալ զեկույցներ

 

40. Իրավաբանների միջազգային հանձնաժողովի` Մոլդովայում իրավական պետության վերաբերյալ 2004թ© զեկույցի համապատասխան բաժիններում նշված էր.

«…Իրավաբանների միջազգային հանձնաժողովի` դատավորների և իրավաբանների անկախության կենտրոնի (ICJ/CIJL) կողմից Մոլդովայում իրականացված առաքելությունը եզրակացրել է, որ չնայած հետխորհրդային Մոլդովայի կառավարության` իրենց դատական համակարգը բարեփոխելու ջանքերին, իրավական պետությունն ունի լուրջ բացթողումներ, որոնք պետք է շտկվեն: ICJ/CIJL-ն գտել է, որ իշխանությունների տարանջատման համակարգի թերությունները կրկին իրենց ազդեցությունն են գործել դատարանների վրա` նրանց մեծապես կախվածության մեջ դնելով Կառավարությունից: Վերադարձել է« այսպես կոչված« «հեռախոսային արդարադատությունը»: Գործադիրը կարողանում է էական ազդեցություն գործել դատավորների նշանակումների վրա, ինչը կատարվում է Մագիստրների գերագույն խորհրդի կողմից, որի անկախությունն ապահովված չէ: Բացի կոռուպցիայի կապակցությամբ մեղադրանքներից Մոլդովայում արդարադատությունը վերջին երեք տարիներում հետադիմել է, ինչի արդյունքում դատարանների որոշումները խեղաթյուրում են արդարադատության իրականացումը, երբ խնդիրն առնչվում է Կառավարության շահերին…»։

 

41.Մոլդովայի վերաբերյալ Freedom House-ի 2003թ. զեկույցում, inter alia, նշված էր.

 «…2002թ. իրավական պետությունը Մոլդովայում կասկածի տակ է… Օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունների միջև թույլ հակակշիռները 2002թ. հանգեցրին նաև դատավորների այնպիսի նշանակումների, որոնք հիմնվում էին կառավարող կուսակցության նկատմամբ հավատարմության վրա, ինչպես նաև օմբուդսմենի պաշտոնանկությանը, սահմանադրական դատարանի անկախությունը սահմանափակելու փորձերի… 2002թ. ապրիլին Մոլդովայի դատավորների միությունն ահազանգեց, որ Կառավարությունն սկսել է դատական համակարգի «զանգվածային զտում»: Յոթ դատավոր կորցրեց իր աշխատանքը… Իրավիճակն ավելի վատացավ, երբ Նախագահ Վորոնինը հրաժարվեց երկարացնել 57 այլ դատավորների լիազորությունների ժամկետը…»։

 42. Բաց հասարակության արդարադատություն նախաձեռնության Freedom House-ի 2003թ. զեկույցում, inter alia, նշվել է.

 «…Ձևավորվել է կոմունիստական կուսակցության կամ պետական մարմինների շահերին առնչվող գործերը «վերահսկողության տակ պահելու» պրակտիկա: Այդ պրակտիկան դրսևորվում է հետևյալում. Մագիստրների գերագույն խորհուրդը կամ Գերագույն դատարանը (երկու ինստիտուտներն էլ ղեկավարվում են միևնույն անձի կողմից) ցուցումներ են ստանում Նախագահից, Կառավարությունից կամ Պառլամենտից` կապված շահ հետապնդող գործերի և դրանց լուծումների հետ: Այս ցուցումների արդյունքում Գերագույն դատարանը կամ Մագիստրների գերագույն խորհուրդն ուղղակիորեն դիմում է այն դատարանի նախագահին, որտեղ տվյալ գործը քննվում է` վերջինիս քննությունը վերահսկողության տակ վերցնելու նպատակով: Այսպես կոչված` «վերահսկողության տակ վերցնելը» փաստորեն իրենից ներկայացնում է ուղղակի ցուցումներ կոնկրետ գործի լուծման վերաբերյալ»։

 

 C. Միավորված ազգերի կազմակերպության նյութեր

 

 43. Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության Աշխատանքից ազատելու մասին թիվ 158 կոնվենցիան, որը Մոլդովան վավերացրել է 1997թ. փետրվարի 14-ին, գործին առնչվող մասով սահմանում է.

 

Հոդված 5

«Հետևյալը, inter alia, չի հանդիսանում աշխատանքից ազատելու վավեր պատճառ.

…

(c) օրենքների կամ ենթաօրենսդրական ակտերի ենթադրյալ խախտումների առնչությամբ գործատուի դեմ գանգատ ներկայացնելը կամ նրա դեմ վարույթի մասնակցելը կամ իրավասու վարչական մարմիններին դիմելը,…»։

 

 44. Կոռուպցիայի դեմ Միավորված ազգերի կազմակերպության կոնվենցիան, որը Գլխավոր ասամբլեայի կողմից ընդունվել է 2003թ. հոկտեմբերի 31-ի 58/4 բանաձևով և ուժի մեջ է մտել 2005թ. դեկտեմբերի 14-ին, գործին առնչվող մասով սահմանում է.

 

«Հոդված 33

Հայտարարություն կատարող անձանց պաշտպանությունը

Յուրաքանչյուր մասնակից պետություն պետք է ներպետական իրավական համակարգում ներառի համապատասխան միջոցառումներ` ապահովելու համար պաշտպանությունն ընդդեմ ցանկացած չարդարացված վերաբերմունքի այն անձանց հանդեպ, որոնք բարեխղճորեն և ողջամիտ հիմքերով իրավասու մարմիններին զեկուցում են Կոնվենցիայով սահմանված հանցագործություններին վերաբերող փաստերի մասին»։

 

Վճիռը կայացնելու պահին Կոնվենցիան ստորագրվել էր 140 երկրների և վավերացվել` 77 երկրների կողմից, բացառությամբ Մոլդովայի:

 

 C. Եվրոպայի խորհրդի նյութերը

 

 45. Եվրոպայի խորհրդի` Կոռուպցիայի մասին քրեական իրավունքի 1999թ. հունվարի 27-ի կոնվենցիան գործին առնչվող մասով սահմանում է.

 «Նախաբան

 Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունները և կոնվենցիան ստորագրած այլ պետությունները սույնով,

 …

 Ընդգծելով, որ կոռուպցիան վտանգում է իրավական պետությունը, ժողովրդավարությունը և մարդու իրավունքները, խաթարում է լավ կառավարումը, արդարացիությունը և սոցիալական արդարությունը, խեղաթյուրում է մրցակցությունը, կանխում է տնտեսական զարգացումը և վտանգում է ժողովրդավարական ինստիտուտների կայունությունը և հասարակության բարոյական հիմքերը,

…

 Համաձայնում են սույնի շուրջ.

…

 Հոդված 22. Արդարադատության հետ համագործակցողների և վկաների պաշտպանությունը

 

 Յուրաքանչյուր մասնակից պետություն ընդունում է այնպիսի միջոցներ, որոնք կարող են անհրաժեշտ լինել արդյունավետ և պատշաճ պաշտպանություն ապահովելու համար.

a. այն անձանց համար, ովքեր հայտնում են 2-14-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցագործությունների մասին կամ որևէ այլ կերպ համագործակցությամբ քննչական կամ դատախազական մարմինների հետ,

b. այդ հանցագործությունների կապակցությամբ ցուցմունք տվող վկաների համար»։

 

 Այս Կոնվենցիայի Բացատրական զեկույցը 22-րդ հոդվածի վերաբերյալ նշում է.

 «111. …«վկա» բառը նշանակում է անձ, ով տիրապետում է Կոնվենցիայի 2-14-րդ հոդվածներով նախատեսված կոռուպցիոն հանցագործությունների կապակցությամբ քրեական գործի վարույթին առնչվող տեղեկատվության»։

 

 Այս Կոնվենցիան Մոլդովայի կողմից ստորագրվել է 1999թ. հունիսի 24-ին և նրա համար ուժի մեջ է մտել 2004թ. մայիսի 1-ին:

 

 46. Եվրոպայի խորհրդի` Կոռուպցիայի մասին քաղաքացիական իրավունքի 1999թ. նոյեմբերի 4-ի կոնվենցիան գործին առնչվող մասով նախատեսում է.

 «Նախաբան

Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունները, այլ պետություններ և Եվրոպական համայնքը, ստորագրելով Կոնվենցիան,

…

Ընդգծելով, որ կոռուպցիան վտանգում է իրավական պետությունը, ժողովրդավարությունը և մարդու իրավունքները, արդարացիությունը և սոցիալական արդարությունը, կանխում է տնտեսական զարգացումը և վտանգում է շուկայական տնտեսության պատշաճ և արդար գործունեությունը,

Գիտակցելով անհատների, կազմակերպությունների և պետությունների, ինչպես նաև միջազգային հաստատությունների վրա կոռուպցիայի բացասական հետևանքները,

 …

Համաձայնում են սույնի շուրջ.

…

Հոդված 9© Աշխատողների պաշտպանությունը

Յուրաքանչյուր մասնակից պետություն պետք է իր ներպետական իրավունքում նախատեսի համապատասխան պաշտպանություն ընդդեմ այն աշխատակիցների ցանկացած չարդարացված պատասխանատվության, ովքեր ունեն կոռուպցիայի վերաբերյալ կասկածի ողջամիտ հիմքեր« և ովքեր իրենց այդ կասկածի վերաբերյալ բարեխղճորեն հայտնում են իրավասու անձանց կամ մարմինների»։

 

Այս Կոնվենցիայի Բացատրական զեկույցը 9-րդ հոդվածի վերաբերյալ նշում է.

 «66. Այս հոդվածն առնչվում է այն անհրաժեշտությանը, որ յուրաքանչյուր մասնակից պետություն պետք է ձեռնարկի անհրաժեշտ միջոցներ ցանկացած ոտնձգությունից պաշտպանելու համար այն աշխատողներին, ովքեր բարեխղճորեն և ողջամիտ հիմքերով կոռուպցիոն պրակտիկայի կամ վարքագծի մասին հայտնել են պատասխանատու անձանց:

 67. Ինչ վերաբերում է Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածով նախատեսված` աշխատողների պաշտպանության անհրաժեշտ միջոցներին, մասնակից պետությունների օրենսդրությունները, օրինակ, կարող են նախատեսել, որ գործատուները պետք է փոխհատուցում տրամադրեն այն աշխատակիցներին, ովքեր չարդարացված պատասխանատվության զոհ են դարձել:

 68. Գործնականում կոռուպցիայի դեպքերը դժվար է հայտնաբերել և հետաքննել, և նման հանցագործություններում ներգրավված անձանց աշխատակիցները կամ գործընկերները (պետական կամ մասնավոր) հաճախ այն անձինք են, ովքեր առաջինն են հայտնաբերում դրանք կամ կասկածում, որ ինչ-որ բան այն չէ:

 69. «Համապատասխան պաշտպանություն ընդդեմ ցանկացած չարդարացված պատասխանատվության» արտահայտությունը նշանակում է, որ աշխատողի ցանկացած պատասխանատվություն, որին նա ենթարկվել է իրավասու մարմիններին կոռուպցիայի դեպքի վերաբերյալ տեղեկություն հայտնելու համար, Կոնվենցիայի հիման վրա արդարացված չէ: Նման չարդարացված պատասխանատվության օրինակներ կարող են լինել աշխատանքից ազատելը կամ որևէ կերպ նրանց առաջխաղացմանը խոչընդոտելը:

 70. Պետք է հստակեցվի, որ չնայած ոչ ոք չի կարող գործատուներին խոչընդոտել իրենց աշխատակիցների նկատմամբ տվյալ գործի հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի համապատասխան դրույթների համաձայն (աշխատանքային իրավունքի ոլորտում) պատասխանատվության միջոցներ կիրառելու, գործատուները չպետք է իրենց աշխատակիցների նկատմամբ պատասխանատվության միջոցներ կիրառեն սոսկ այն հիմքով, որ վերջիններս իրենց կասկածների մասին հայտնել են իրավասու անձանց կամ մարմինների:

 71. Ուստի այն պաշտպանությունը, որը մասնակից պետություններից պահանջվում է ապահովել, պետք է աշխատակիցներին խրախուսի հայտնելու իրենց կասկածներն իրավասու անձանց կամ մարմինների: Անշուշտ, շատ դեպքերում, կոռուպցիոն գործունեության վերաբերյալ տեղեկություն ունեցող շատ անձինք խուսափում են այդ մասին հայտնելուց` վախենալով բացասական հետևանքներից:

 72. Այնքանով, որքանով վերաբերում է աշխատողներին, այս պաշտպանությունը տրամադրվում է միայն այն աշխատողներին, ովքեր ունեն իրենց կասկածները հայտնելու ողջամիտ հիմքեր և հայտնում են բարեխղճորեն: Այլ կերպ ասած, այն կիրառվում է միայն իրական և ոչ թե մտածված դեպքերում»։

 

Այս Կոնվենցիան Մոլդովայի կողմից ստորագրվել է 1999թ. նոյեմբերի 4-ին և նրա համար ուժի մեջ է մտել 2004թ. հուլիսի 1-ին:

 

47. Պետական ծառայողների վարքագծի կանոնների վերաբերյալ Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 2000թ. մայիսի 11-ի 2000 (Rec(2000)10) հանձնարարականը` այնքանով, որքանով առնչվում է գործին, նախատեսում է.

«Հոդված 11

Հաշվի առնելով պաշտոնական տեղեկատվության մատչելիության իրավունքը` պետական ծառայողը պարտավոր է պատշաճորեն վերաբերվել իր կողմից կամ իր աշխատանքի ընթացքում ձեռք բերված տեղեկատվությանը` պահպանելով անհրաժեշտ խորհրդապահությունը:

Հոդված 12. Զեկուցումը

…

5. Պետական ծառայողը պետք է իրավասու մարմիններին հայտնի հանրային ծառայությանը վերաբերող անօրինական կամ քրեական գործունեության ցանկացած ապացույց, ենթադրություն կամ կասկած, որն իրեն հայտնի է դարձել իր աշխատանքի ընթացքում կամ ծագել է դրանից: Հայտնված փաստերի վերաբերյալ քննությունն իրականացվում է իրավասու մարմինների կողմից:

6.Պետական կառավարումը պետք է երաշխավորի, որ որևէ խոչընդոտ չպետք է ստեղծվի այն պետական ծառայողի համար, որը ողջամիտ հիմքերով և բարեխղճորեն հայտնել է վերոհիշյալ որևէ տեղեկություն»։

 

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

 

48. Դիմողը պնդել է, որ Jurnal de Chisinau-ում խնդրո առարկա նամակները հրատարակելու համար իրեն աշխատանքից ազատելը հանդիսացել է իր արտահայտվելու ազատության իրավունքի, մասնավորապես, տեղեկություններ և գաղափարներ տարածելու իրավունքի խախտում: Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածը սահմանում է.

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատորեն արտահայտվելու իրավունք։ Այս իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, տեղեկություններ և գաղափարներ ստանալու և տարածելու ազատությունը` առանց պետական մարմինների միջամտության և անկախ սահմաններից։ Այս հոդվածը չի խոչընդոտում պետություններին` սահմանելու ռադիոհաղորդումների, հեռուստատեսային կամ կինեմատոգրաֆիական ձեռնարկությունների լիցենզավորում։

2. Այս ազատությունների իրականացումը, քանի որ այն կապված է պարտավորությունների և պատասխանատվության հետ, կարող է պայմանավորվել այնպիսի ձևականություններով, պայմաններով, սահմանափակումներով կամ պատժամիջոցներով«,որոնք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, տարածքային ամբողջականության կամ հասարակության անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու, առողջությունը կամ բարոյականությունը« ինչպես և այլ անձանց հեղինակությունը կամ իրավունքները պաշտպանելու, խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկատվության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով»։

 

I. ԳՈՐԾԻ ԸՆԴՈՒՆԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

A. Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վրա հիմնված գանգատը

 

49. Իր սկզբնական դիմումում դիմողը գանգատ է ներկայացրել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հիման վրա` նշելով, որ դատարաններն աշխատանքում վերականգնման գործի վարույթում չեն քննարկել իր ներկայացրած փաստարկները: Սակայն իր հետագա բացատրություններում Դատարանին խնդրել է այս գանգատը քննության չառնել: Հետևաբար, Դատարանն այն քննության չի առնի:

 

B. A. Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի վրա հիմնված գանգատը

 

50. Կառավարությունը չի վիճարկել պրն Միշինի` Գլխավոր դատախազին հասցեագրած նամակի նույնականությունը: Այնուամենայնիվ, Կառավարությունը պնդել է, որ դիմողի արտահայտվելու ազատության իրավունքի խախտում տեղի չի ունեցել, քանի որ նա չի հանդիսանում Jurnal de Chisinau-ում տպագրված հոդվածների հեղինակը և աշխատանքից ազատվել է ոչ թե իր արտահայտվելու ազատությունն իրացնելու, այլ պարզապես Գլխավոր դատախազության ներքին կանոնները խախտելու համար: Ըստ Կառավարության` քանի որ դիմողի գանգատներն ըստ էության վերաբերում են իր աշխատանքային իրավունքներին, 10-րդ հոդվածը կիրառելի չէ:

51. Ըստ դիմողի` 10-րդ հոդվածն իր գործի նկատմամբ կիրառելի է` անկախ այն փաստից, որ ինքը չի հանդիսանում լրագրին ուղարկված նամակների հեղինակը: Հիմնվելով Թովման ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի (թիվ 38432/97, ECHR 2001-III) և Յերսիլդն ընդդեմ Դանիայի (1994թ. սեպտեմբերի 23-ի վճիռ, Շարքեր A թիվ 298) գործերի վրա` դիմողը նշել է, որ Դատարանն արդեն գտել է, որ արտահայտվելու ազատությունը վերաբերում է նաև երրորդ անձանցից ստացված տեղեկությունները տարածելուն:

52. Դատարանը կրկնում է, որ 10-րդ հոդվածը տարածվում է նաև աշխատավայրի վրա` ընդհանրապես, և հանրային ծառայողների վրա` մասնավորապես (տե՜ս Վոգթն ընդդեմ Գերմանիայի, 1995թ. սեպտեմբերի 26-ի վճիռ, Շարքեր A թիվ 323, կետ 53, Վիլն ընդդեմ Լիխտենշտեյնի, թիվ 28396/95, կետ 41, ECHR 1999-VII, Ահմեդը և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1998թ. սեպտեմբերի 2-ի վճիռ, Վճիռների և որոշումների ժողովածու 1998-VI, 56, և Ֆունետոս Բուբոն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 39293/98, կետ 38, 2000թ. փետրվարի 29):

53. Դիմողը նամակներն ուղարկել է լրագրին, որն այնուհետև տպագրել է դրանք: Քանի որ 10-րդ հոդվածը ներառում է տեղեկություններ տարածելու ազատությունը, և դիմողն աշխատանքից ազատվել է նամակների տպագրությանը մասնակցության համար, Դատարանը մերժում է Կառավարության նախնական առարկությունը:

54. Դատարանը գտնում է, որ 10-րդ հոդվածի վրա հիմնված` դիմողի գանգատը բարձրացնում է փաստի և իրավունքի հարցեր, որոնք բավականաչափ լուրջ են« և դրանց լուծումը կախված է գործի ըստ էության քննությունից, և գանգատն անընդունելի ճանաչելու հիմքեր չեն հաստատվել: Կոնվենցիայի 29-րդ հոդվածի 3-րդ կետը կիրառելու մասին այս որոշմանը համապատասխան (տե՜ս վերը` կետ 4) Դատարանն անմիջապես անցնում է գործի ըստ էության քննությանը:

II. ԳՈՐԾԻ ԸՍՏ ԷՈՒԹՅԱՆ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

 

A. Միջամտության առկայությունը

 

55. Դատարանը վերոհիշյալ 53-րդ կետում գտել է, որ 10-րդ հոդվածը կիրառելի է սույն գործի առնչությամբ: Դատարանն այնուհետև գտնում է, որ նամակները հրապարակելու համար դիմողին աշխատանքից ազատելը հանդիսանում է «հանրային իշխանությունների միջամտություն» նրա արտահայտվելու ազատության իրավունքին` այդ հոդվածի առաջին կետի հիման վրա:

56. Նման միջամտությունը կհանդիսանա 10-րդ հոդվածի խախտում, եթե «նախատեսված չէ օրենքով», չի հետապնդում 2-րդ կետով նախատեսված մեկ կամ մի քանի իրավաչափ նպատակ և «անհրաժեշտ չէ ժողովրդավարական հասարակությունում» այդ նպատակներին հասնելու համար:

 

B. Արդյո՞ք «միջամտությունը նախատեսված էր օրենքով»

 

57. Իր սկզբնական գանգատում դիմողը պնդել է, որ միջամտությունը նախատեսված չէ օրենքով, քանի որ իշխանությունների կողմից մատնանշվող օրենքը բավականաչափ կանխատեսելի չէ: Այնուամենայնիվ, իր հետագա բանավոր բացատրություններում նա հետամուտ չի եղել այս պնդմանը:

58. Դատարանը նկատում է, որ դիմողն աշխատանքից ազատվել է Աշխատանքային օրենսգրքի 263/1 հոդվածի հիման վրա` Գլխավոր դատախազության մամուլի ստորաբաժանման ներքին կանոնակարգի 1.4 և 4.11 կետերը խախտելու համար (տե՜ս վերը` կետ 31): Այնուամենայնիվ, քանի որ կողմերը այս հարցը չեն վիճարկել Դատարանում, վերջինս իր քննությունը շարունակում է այն կանխավարկածից ելնելով, որ Ներքին կանոնակարգի 1.4 և 4.11 կետերում ներառված դրույթները բավարարում են միջամտության` «օրենքով նախատեսված» լինելու պահանջը:

 

C. Արդյո՞ք «միջամտությունը հետապնդել է իրավաչափ նպատակ»

 

59. Դիմողը պնդել է, որ միջամտությունը որևէ իրավաչափ նպատակ չի հետապնդել: Կառավարությունը պնդել է, որ միջամտությունը հետապնդել է դատական իշխանության հեղինակությունը պահպանելու, հանցագործությունները կանխելու և այլոց հեղինակությունը պաշտպանելու իրավաչափ նպատակ: Դատարանն իր հերթին պատրաստ է ընդունելու, որ միջամտությունը նաև հետապնդել է խորհրդապահական տեղեկատվության բացահայտումը կանխելու իրավաչափ նպատակ: Նման եզրահանգման համար հիմք է հանդիսացել այն փաստը, որ աշխատանքից ազատելիս դիմողը հրաժարվել է բացահայտել տեղեկատվության աղբյուրը, ինչը նշանակում է, որ այն դյուրորեն հասանելի կամ հանրությանը մատչելի չէ (տե՜ս Հասելդինն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 18957/91, Հանձնաժողովի 1992թ. մայիսի 13-ի որոշում, Որոշումներ և զեկույցներ (DR) 73): Ուստի Դատարանը պետք է քննության առնի այն հարցը, թե արդյո՞ք միջամտությունն անհրաժեշտ էր ժողովրդավարական հասարակությունում, մասնավորապես, կա՞ր, արդյոք, համամասնություն միջամտության և հետապնդվող նպատակի միջև:

 

D. Արդյո՞ք «միջամտությունն անհրաժեշտ էր ժողովրդավարական հասարակությունում»

 

1. Կողմերի բացատրությունները

 

(a) Դիմողը

 

60. Ըստ դիմողի` նամակների բացահայտումը պետք է համարվեր ապօրինի վարքագծի վերաբերյալ ահազանգ:

 61. Նա նշել է, որ ինքն առաջին հերթին գործել է բարեխղճորեն, և երբ ինքը նամակները տրամադրել է լրագրին, համոզված է եղել, որ դրանք պարունակում են տեղեկություն Պառլամենտի փոխխոսնակի կողմից լուրջ հանցագործությունների կատարման մասին: Այդ նամակները բացահայտելու միակ դրդապատճառը եղել է կոռուպցիայի և ազդեցիկ դիրքը շահարկելու դեմ պայքարին աջակցությունը: Նա չի համաձայնել, որ պրն Միշինի գրության նպատակը պարզապես եղել է Դիմում-բողոքների օրենքի հիման վրա (տե՜ս վերը` կետ 38) ոստիկանների նամակը Գլխավոր դատախազին փոխանցելը, ինչպես նաև այն պնդմանը, որ պրն Միշինի գործողությունները համապատասխանել են Պառլամենտի անդամների կարգավիճակի մասին օրենքի 22 և 23-րդ բաժիններին (տե՜ս վերը` կետ 39): Նա նաև պնդել է, որ նամակները քրեական գործի մաս չէին կազմում:

Դիմողը պնդել է, որ Գլխավոր դատախազին և նրա տեղակալներին նշանակելու կարգի լույսի ներքո և հաշվի առնելով Պառլամենտում կոմունիստական կուսակցության գերակայող դիրքը` հասարակությունն ունի այնպիսի ընկալում, որ Գլխավոր դատախազը լրջորեն գտնվում է Պառլամենտի ազդեցության ներքո: Դատախազության անկախությունը երաշխավորված է տեսականորեն, բայց ոչ գործնականում: Ըստ դիմողի` Գլխավոր դատախազը կարող է պաշտոնանկ արվել Պառլամենտի կամքով` առանց որևէ պատճառի: 2002-2003թթ. ավելի քան երեսուն դատախազ, ովքեր հավատարիմ (լոյալ) չեն համարվել կոմունիստական կուսակցության համար, աշխատանքից ազատվել են: Ավելին, պրն Միշինին, որն իշխող կուսակցության պարագլուխներից էր և Պառլամենտի փոխխոսնակը, ևս ընկալում էին որպես դատական գործերի վրա ազդելու նպատակով իր դիրքն օգտագործող պաշտոնյա:

Դիմողը հավելել է, որ պրն Միշինի նամակի ոճն այնպիսին է, որ այն անառարկելիորեն վկայում էր չորս ոստիկանների դեմ քրեական գործի կապակցությամբ ճնշում գործադրելու մտադրության մասին: Նման վարքագիծը հանդիսանում է քրեական հանցագործություն` ըստ քրեական օրենսգրքի 190/1 հոդվածի (տե՜ս վերը` կետ 33): Դիմողը նաև մատնանշել է այն փաստը, որ նամակն ստանալուց կարճ ժամանակ անց Գլխավոր դատախազը կարգադրել է վարույթի վերսկսում, իսկ այնուհետև կարգադրել է քրեական գործը կարճել: Այն հանգամանքը, որ չորս ոստիկանները խնդրել էին ամենաբարձր մակարդակի պետական մարմինների ներկայացուցիչներին պարզել իրենց առաջադրված մեղադրանքների օրինականությունը, վկայում է Մոլդովայի Հանրապետությունում իշխանությունների տարանջատման սկզբունքին հակասող պրակտիկայի առկայության մասին: Խիստ անհավանական է թվում այն, որ հանցագործության հետաքննությամբ զբաղվող ոստիկաններն անտեղյակ լինեին այն բանին, որ պաշտոնյաները, ում իրենք հասցեագրել էին իրենց նամակները, ունեցել են դատական գործառույթներ:

 Ըստ դիմողի` ուստի իր կողմից բացահայտված տեղեկությունը   հասարակական մեծ հետաքրքրություն էր ներկայացնում:

62. Տեղեկությունը բացահայտելու համար նա չուներ որևէ այլընտրանք, քան լրագրին դիմելը: Քանի որ Մոլդովայում չկա ահազանգի վերաբերյալ օրենսդրություն, չկա որևէ ընթացակարգ, որի միջոցով աշխատողները կարող են բացահայտել իրենց աշխատավայրում առկա թերությունները: Խնդիրը Գլխավոր դատախազին ներկայացնելն անիմաստ կլիներ, քանի որ վերջինս զուրկ է անկախությունից: Նույնիսկ չնայած նրան, որ նա պրն Միշինի նամակի մասին իմացել է վեց ամիս առաջ, երևում է, որ պարզապես թաքցրել է դրա գոյությունը` միաժամանակ կատարելով դրա պահանջները: Այն հանգամանքը, որ լրագրում հոդվածների հրատարակումից հետո (տե՜ս վերը` կետեր 15 և 29) Գլխավոր դատախազությունը մերժել է պրն Միշինի դեմ քրեական գործի հարուցումը, վկայում է այն մասին, որ Գլխավոր դատախազի առջև ցանկացած բացահայտում կլիներ անիմաստ: Ավելին, դիմողը ողջամիտ հիմքեր ուներ երկյուղելու, որ իր վերադասներին ապացույցը ներկայացնելու դեպքում այն կքողարկվի կամ կոչնչացվի:

Դիմողը նաև նշել է, որ ողջամիտ չէր լինի նաև իրենից պահանջել դիմել Պառլամենտին, քանի որ 101 անդամից 71-ը իշխող կուսակցության անդամներ էին և չի եղել այդ կուսակցությունից որևէ պառլամենտականի քրեական հանցագործության համար հետապնդելու նախադեպ: Ավելին, 2001թ. և 2004թ. միջև ընկած ժամանակահատվածում իշխող կուսակցության շահերին հակասող` ընդդիմության որևէ նախաձեռնություն Պառլամենտում հաջողություն չի ունեցել:

63. Դիմողը նաև գանգատվել է իր նկատմամբ կիրառված պատժամիջոցի ծանրությունից` նշելով, որ դա հնարավոր ծանրագույն պատասխանատվության միջոցն է:

 

(b) Կառավարությունը

 

64. Ըստ Կառավարության` խնդրո առարկա բացահայտումն իրենից ահազանգ չէր ներկայացնում:

65.Կառավարությունը պնդել է, որ նամակները ներքին փաստաթղթեր էին, որոնք դիմողին, իր գործառույթների ուժով, մատչելի չէին: Ուստի նա դրանք արդյունավետորեն «գողացել է»: Ավելին, այդ նամակները խորհրդապահական բնույթ ունեին և կազմում էին քրեական գործի մաս: Ըստ քրեական դատավարության օրենսգրքի` քրեական գործի նյութերը չեն կարող հրապարակվել առանց քրեական վարույթն իրականացնող անձի թույլտվության (տե՜ս վերը` կետ 35):

Կասկածի տակ է նաև դիմողի բարի կամքի առկայությունը, քանի որ պրն Միշինի գրած նամակը չէր կարող ողջամտորեն համարվել որպես Գլխավոր դատախազի վրա ոչ պատշաճ ճնշման դրսևորում: «Ես խնդրում են Ձեզ անձամբ զբաղվել այս գործով և այն լուծել օրենքի պահանջներին խստիվ համապատասխան» ձևակերպումը տարբեր պետական մարմինների միջև` օրենքին համապատասխան հաղորդակցության բնականոն ձև է: Պրն Միշինը պարզապես չորս ոստիկաններից ստացված նամակը փոխանցել է իրավասու մարմնին` Գլխավոր դատախազությանը` Դիմում-բողոքների մասին օրենքին (տե՜ս վերը` կետ 38) և Պառլամենտի անդամների կարգավիճակի մասին օրենքին (տե՜ս վերը` կետ 39) համապատասխան: Վերջին օրենքի համաձայն` Պառլամենտի անդամը, inter alia, իրավունք ունի քննության առնելու քաղաքացիների դիմում-բողոքները, դրանք փոխանցելու իրավասու մարմիններին, մասնակցելու դրանց քննությանը և հսկել դրա օրինական իրականացման ընթացքը:

Պրն Միշինի նամակի և չորս ոստիկանների դեմ հարուցված քրեական գործի վարույթի կարճման միջև որևէ պատճառական կապ չկա: Ըստ Կառավարության` Գլխավոր դատախազությունը լիարժեք անկախ մարմին է, որի անկախությունը երաշխավորված է Մոլդովայի Սահմանադրությամբ և օրենքներով (տե՜ս վերը` կետեր 36 և 40):

Ավելին, դիմողը դատարանում` որպես իր գործողությունների պատճառաբանություն, չի ներկայացրել այն պատճառները, որոնք ներկայացրել է իր գործատուին (տե՜ս վերը` կետեր 18 և 20): Ըստ Կառավարության` այդ փաստը ևս վկայում է այն մասին, որ դիմողը գործել է անբարեխիղճ և նրա գործողությունների իրական շարժառիթը եղել է ոչ թե կոռուպցիայի դեմ պայքարը, այլ շահագրգիռ անձանց խոչընդոտելը:

66. Քանի որ, ինչպես նշվել է վերը, պրն Միշինը չի փորձել ճնշում գործադրել Գլխավոր դատախազի վրա, նամակում պարունակվող տեղեկությունը հանրային հետաքրքրություն չէր ներկայացնում:

67. Ավելին, դիմողը տեղեկությունը չի բացահայտել իրավասու մարմնին և գործել է հապշտապ: Տեղեկությունը չի ունեցել անձի կյանքին, առողջությանը կամ շրջակա միջավայրին առնչվող հրատապ կամ անդառնալի բնույթ: Դիմողն իրավասու էր տեղեկությունը բացահայտել դրսում, եթե միայն  չի ունեցել այն ներսում բացահայտելու հնարավորություն: Ցանկացած նման տեղեկություն առաջին հերթին պետք է ներկայացվի Գլխավոր դատախազության ղեկավարությանը, այնուհետև` Պառլամենտին (ներառյալ պառլամենտական հանձնաժողովները, խմբակցությունները և ընդդիմությունը)` ուղղակիորեն մամուլին դիմելու փոխարեն:

 Ի հիմնավորումն իր պնդումների` Կառավարությունը Դատարանին է ներկայացրել Պառլամենտին ուղղված` քաղաքացիների մի քանի գանգատներ` կապված իրենց աշխատավայրում անօրինական դրսևորումների և այլ հարցերի հետ: Բոլոր գանգատները Պառլամենտը վերահասցեագրել է այնպիսի իրավասու մարմինների, ինչպիսիք են Գլխավոր դատախազությունը և Մագիստրանտների գերագույն խորհուրդը` առանց Պառլամենտի ներգրավմանը խնդրո առարկա հարցերի լուծմանը:

 Կառավարությունը փաստել է, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների քսանմեկ նահանգներում մամուլում արված բացահայտումներին պաշտպանություն չի տրամադրվում, իսկ Միացյալ Թագավորությունում արտաքին բացահայտման համար պաշտպանությունը հնարավոր է միայն բացառիկ հազվադեպ և խիստ որոշակիացված հանգամանքներում:

68. Քաղաքացիական ծառայողների պարտականությունների և պարտավորությունների բնույթի տեսանկյունից` պետության կողմից նրանց արտահայտվելու ազատության իրավունքին միջամտության կապակցությամբ հայեցողության շրջանակները շատ լայն են: Կառավարությունը նաև պնդել է, որ պատասխանատվության ծանրությունը համարժեք է դիմողի գործողությունների ծանրությանը:

 

2. Դատարանի գնահատականը

 

(a) Սույն գործում կիրառելի ընդհանուր սկզբունքները

 

69. Լուծման ենթակա առանցքային հարցն այն է, թե արդյո՞ք միջամտությունը եղել է «անհրաժեշտ ժողովրդավարական հասարակությունում»: Այս կապակցությամբ հիմնարար սկզբունքները ձևավորվել են Դատարանի նախադեպային իրավունքում, և դրանք հանգում են հետևյալին (տե՜ս, ի թիվս այլոց, վերոհիշյալ Յերսիլդն ընդդեմ Դանիայի, էջ 23, կետ 31, Հերթելն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1998թ. օգոստոսի 25-ի վճիռ, Զեկույցներ 1998-VI, էջեր 2329-30, կետ 46, Ստիլը և Մորիսն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 68416/01, կետ 87, ECHR 2005-II):

«(i) Արտահայտվելու ազատությունը հանդիսանում է ժողովրդավարական հասարակության հիմնաքարերից մեկը և դրա առաջընթացի ու յուրաքանչյուր անհատի ինքնակայացման հիմնական պայմաններից մեկը: 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան այն կիրառելի է ոչ միայն այն «տեղեկության» կամ «գաղափարների» առնչությամբ, որոնք ընդունվում են առանց դժկամության կամ վիրավորական չեն, այլ նաև նրանց առնչությամբ, որոնք վիրավորում են, ցնցում կամ անհանգստացնում: Այսպիսին են բազմակարծության, հանդուրժողականության և ազատամտության պահանջները, առանց որոնց չկա «ժողովրդավարական հասարակություն»: Ինչպես նշված է 10-րդ հոդվածում` այս ազատությունը ենթակա է բացառությունների, որոնք… պետք է, այնուամենայնիվ, սահմանվեն հստակ, և յուրաքանչյուր սահմանափակման անհրաժեշտությունը պետք է լինի համոզիչ…

(ii) «անհրաժեշտ» ածականը, 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետի իմաստով, ենթադրում է «ճնշող հասարակական կարիքի առկայություն»: Պայմանավորվող պետություններն ունեն հայեցողության որոշակի շրջանակ այդ կարիքի առկայությունը գնահատելու հարցում, որը, սակայն, ենթակա է եվրոպական վերահսկողությանը, ինչը տարածվում է ինչպես օրենսդրության, այնպես էլ դրա կիրառմամբ ընդունված որոշումների, ներառյալ` անկախ դատարանների որոշումների վրա: Ուստի Դատարանն իրավասու է տալու վերջնական եզրակացություն առ այն, թե արդյոք «սահմանափակումը» համապատասխանում է 10-րդ հոդվածով պաշտպանվող արտահայտվելու ազատությանը:

(iii) Իր վերահսկողական իրավազորությունն իրականացնելիս Դատարանի խնդիրն է ոչ թե փոխարինել ներպետական իրավասու մարմիններին, այլ 10-րդ հոդվածի հիման վրա վերահսկել այն որոշումները, որոնք նրանք ընդունել են իրենց հայեցողական լիազորության համաձայն: Սա չի նշանակում, որ վերահսկողությունը սահմանափակվում է` պարզելով, թե արդյոք պատասխանող պետությունն իր հայեցողությունն իրականացրել է ողջամտորեն, հետևողականորեն և բարեխղճորեն. այն, ինչ Դատարանը պետք է անի, հետևյալն է. վիճարկվող միջամտությունը դիտարկել տվյալ գործի` որպես ամբողջության լույսի ներքո և որոշել, թե արդյոք այն «համաչափ է հետապնդվող իրավաչափ նպատակին», և արդյոք ներպետական իշխանությունների կողմից ի հիմնավորումն ներկայացվող պատճառները «վերաբերելի են և բավարար»… Սա անելիս Դատարանը պետք է համոզվի, որ ներպետական իշխանությունները կիրառել են չափորոշիչներ, որոնք համապատասխանում են 10-րդ հոդվածում ամրագրված սկզբունքներին, և, ավելին, որ դրանք հիմնվում են համապատասխան փաստերի ընդունելի գնահատման վրա…»:

 

70. Դատարանն այնուհետև կրկնում է, որ 10-րդ հոդվածը կիրառվում է նաև աշխատավայրի նկատմամբ, և քաղաքացիական ծառայողները, ինչպես դիմողը, օգտվում են արտահայտվելու ազատության իրավունքից (տե՜ս վերը` կետ 52): Միևնույն ժամանակ, Դատարանն ընդունում է, որ աշխատողներն ունեն իրենց գործատուի հանդեպ օրինապահության պարտականություն: Սա հատկապես կարևորվում է քաղաքացիական ծառայողների պարագայում, քանի որ նրանց ծառայության բնույթը պահանջում է, որ քաղաքացիական ծառայողը կաշկանդված է օրինապահության պարտականությամբ (տե՜ս վերոհիշյալ Վոգթն ընդդեմ Գերմանիայի, կետ 53, վերոհիշյալ Ահմեդը և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, կետ 55 և Դե Դիեգո Նաֆրիան ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 46833/99, կետ 37, 2002թ. մարտի 14):

71. Քանի որ քաղաքացիական ծառայողների առաքելությունն է աջակցել Կառավարությանն իր գործառույթներն իրականացնելու հարցում, և քանի որ հանրությունն իրավունք ունի ակնկալելու, որ նրանք պետք է օգնեն և ոչ թե խոչընդոտեն ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված Կառավարությանը, օրինապահության պարտականությունը հատուկ կարևորություն է ձեռք բերում նրանց համար (տես, mutatis mutandis, վերոհիշյալ Ահմեդը և այլոք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, կետ 53): Ի լրումն, հաշվի առնելով նրանց կարգավիճակի բուն էությունը` քաղաքացիական ծառայողներին  հաճախ մատչելի է այնպիսի տեղեկությունը, որը կառավարությունը, տարբեր իրավաչափ պատճառներով, կարող է շահագրգռված լինել պահելու խորհրդապահորեն կամ գաղտնի: Ուստի քաղաքացիական ծառայողների օրինապահության պարտականությունը պետք է ընդհանուր առմամբ լուրջ լինի:

72. Մինչ այսօր, սակայն, Դատարանը գործ չի ունեցել այնպիսի դեպքերի հետ, երբ քաղաքացիական ծառայողը հրապարակավ բացահայտել է ներքին տեղեկություն: Այդ առումով սույն գործը բարձրացնում է նոր հիմնախնդիր, որը տարբերվում է Սթոլն ընդդեմ Շվեյցարիայի գործից (թիվ 69698/01, 2007թ. դեկտեմբերի 10), որում բացահայտումը տեղի էր ունեցել առանց քաղաքացիական ծառայողի միջամտության: Այս կապակցությամբ Դատարանը նշում է, որ քաղաքացիական ծառայողն իր աշխատանքի ընթացքում կարող է ծանոթանալ ներքին տեղեկության, ներառյալ` գաղտնի տեղեկությունը, որի բացահայտումը կամ հրապարակումը համապատասխանում է լուրջ հանրային շահի: Դատարանը, ուստի, գտնում է, որ քաղաքացիական ծառայողի կամ հանրային ոլորտում աշխատողների կողմից իրենց աշխատավայրում տեղ գտած անօրինական վարքագծի կամ թերությունների մասին արձագանքելը որոշ հանգամանքներում պաշտպանության եղանակ է: Դա հնարավոր է այն դեպքում, երբ տվյալ աշխատողը կամ քաղաքացիական ծառայողն անձ է կամ անձանց փոքր խումբ, որոնք տեղյակ են իրենց աշխատավայրի անցուդարձին և այդպիսով առավել շահեկան դիրքում են` իրենց գործատուին կամ հանրությանն ահազանգելու միջոցով հանրային շահերի օգտին գործելու հարցում: Այս համատեքստում Դատարանը պետք է հաշվի առնի Եվրոպայի խորհրդի` Կոռուպցիայի դեմ քաղաքացիական իրավունքի կոնվենցիայի Բացատրական զեկույցից հետևյալը (տե՜ս վերը` կետ 46).

«Գործնականում կոռուպցիայի դեպքերը դժվար է հայտնաբերել և հետաքննել, և նման հանցագործություններում ներգրավված անձանց աշխատակիցները կամ գործընկերները (պետական կամ մասնավոր) հաճախ այն անձինք են, ովքեր առաջինն են հայտնաբերում դրանք կամ կասկածում, որ ինչ-որ բան այն չէ»:

73. Վերոհիշյալ` օրինապահության պարտականության լույսի ներքո, բացահայտումն առաջին հերթին պետք է կատարվի տվյալ անձի վերադասի կամ այլ իրավասու մարմնի առջև: Միայն այն դեպքում, երբ դա գործնականում անել հնարավոր չէ, այդ տեղեկությունը` որպես վերջնական միջոց, կարող է բացահայտվել հանրության համար (տե՜ս, mutatis mutandis, վերոհիշյալ Հասելդինը): Արտահայտվելու ազատության սահմանափակման համաչափությունը գնահատելու համար, ուստի, Դատարանը պետք է հաշվի առնի, թե արդյոք եղել է որևէ այլ արդյունավետ միջոց այն թերությունները շտկելու համար, որոնք նա մտադիր է բացահայտել:

74. Նման դեպքում քաղաքացիական ծառայողի արտահայտվելու ազատությանը միջամտության համամասնությունը որոշելու համար Դատարանը պետք է հաշվի առնի նաև այլ գործոններ: Առաջին հերթին, որոշակի ուշադրություն պետք է դարձվի բացահայտված տեղեկության նկատմամբ հանրային հետաքրքրությանը: Դատարանը կրկնում է, որ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ կետը նեղ շրջանակ է նախատեսում հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի վերաբերյալ բանավեճերի սահմանափակման համար (տե՜ս, ի թիվս այլոց, Սուրեկն ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 26682/95, կետ 61, ECHR 1999-IV): Ժողովրդավարական համակարգում Կառավարության գործողությունները և անգործությունը պետք է լինեն ոչ միայն օրենսդիր և դատական մարմինների խիստ հսկողության ներքո, այլ նաև մամուլի և հանրության կարծիքի հսկողության ներքո: Կոնկրետ տեղեկության կապակցությամբ հանրության հետաքրքրությունը երբեմն կարող է այնքան մեծ լինել, որ այն գերակշռի վստահության օրինականորեն վերագրված պարտականությունը (տե՜ս Ֆրեսոսը և Ռոյրեն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 29183/95, ECHR 1999-I, և Radio Twist, A.S. ընդդեմ Սլովակիայի, թիվ 62202/00, ECHR 2006-…):

75. Երկրորդ գործոնը, որը պետք է հաշվի առնել հավասարակշռման այս տեստն անցկացնելիս, բացահայտված տեղեկության նույնականությունն է: Իրավասու պետական մարմիններն ազատ են ձեռնարկել միջոցներ, որոնց նպատակն է առանց չափազանցությունների պատշաճորեն հակազդելու հիմնազուրկ և անբարեխիղճ ձևակերպված զրպարտչական մեղադրանքներին (տե՜ս Կաստելսն ընդդեմ Իսպանիայի, 1992թ. ապրիլի 23 -ի վճիռ, Շարքեր A թիվ 236, կետ 46): Ավելին, արտահայտվելու ազատությունը կապված է պարտականությունների և պատասխանատվության հետ, և յուրաքանչյուր ոք, ով ցանկանում է տեղեկություն բացահայտել, պետք է հնարավորինս զգուշավոր ստուգի, որ այն ճիշտ է և վստահելի (տե՜ս mutatis mutandis Մորիսենսն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 11389/85, Հանձնաժողովի 1988թ. մայիսի 3-ի որոշում, DR 56, էջ 127, և Բլադետ Տրոմսոն և Ստենսասն ընդդեմ Նորվեգիայի, թիվ 21980/93, կետ 65, ECHR 1999-III):

76. Մյուս կողմից, Դատարանը պետք է գնահատի այն վնասը, եթե առկա, որը պետական մարմինը կարող է կրել խնդրո առարկա տեղեկության բացահայտման արդյունքում, և պետք է գնահատի, թե արդյոք այդ վնասը գերազանցում է հանրության` բացահայտված տեղեկությունն ստանալու շահը (տե՜ս mutatis mutandis Հաջիանաստասիուն ընդդեմ Հունաստանի, 1992թ. դեկտեմբերի 16-ի վճիռ, Շարքեր A թիվ 252, կետ 45, և վերոհիշյալ Ստոլն ընդդեմ Շվեյցարիայի, կետ 130): Այս կապակցությամբ պետք է հաշվի առնվեն բացահայտման առարկան և խնդրո առարկա պետական մարմինների բնույթը (տե՜ս վերը` Հասելդինը):

77. Պարզելու համար, թե խնդրո առարկա տեղեկության բացահայտումն օգտվում է պաշտպանությունից, պետք է հաշվի առնել մեկ այլ որոշիչ գործոն ևս, այն է` տեղեկությունը բացահայտած աշխատողի գործողությունների շարժառիթը: Օրինակ` այն գործողությունը, որը կատարվել է անձնական ոխի թելադրմամբ կամ անձնական օգուտ, ներառյալ` նյութական ձեռքբերում, ստանալու նպատակով, չի արդարացնի պաշտպանության որոշակի լուրջ աստիճանը (տե՜ս վերը` Հասելդինը): Անհրաժեշտ է հաստատել, որ բացահայտումը կատարելիս անձը գործել է բարեխղճորեն և այն համոզմունքով, որ տվյալ տեղեկությունը ճիշտ է, որ դրա բացահայտումը թելադրված է հանրության շահով, և առկա չէ տվյալ թերությունը շտկելու համար որևէ այլ ավելի մեղմ միջոց:

78. Վերջապես, միջամտության և հետապնդվող իրավաչափ նպատակի միջև համամասնության նկատմամբ վերահսկողության կապակցությամբ աչալուրջ վերլուծության պետք է ենթարկվեն նաև սահմանված պատժամիջոցը և դրա հետևանքները (տե՜ս վերը` Ֆուենտոս Բոբոն, կետ 49):

79. Դատարանն այժմ կգնահատի սույն գործի փաստերը` վերոհիշյալ սկզբունքների լույսի ներքո:

 

(b) Վերոհիշյալ սկզբունքների կիրառումը սույն գործում

 

(i) Արդյո՞ք դիմողն ուներ տեղեկությունը բացահայտելու այլընտրանքային միջոցներ

 

80. Դիմողը պնդել է, որ չի ունեցել տեղեկությունը բացահայտելու որևէ արդյունավետ այլընտրանքային միջոց, մինչդեռ Կառավարությունը, ընդհակառակը, պնդել է, որ դիմողը կարող էր խնդիրն առաջինը բարձրացնել իր վերադասների առջև, այնուհետև` Պառլամենտի և, անհրաժեշտության դեպքում` օմբուդսմենի:

81. Դատարանը նկատում է, որ ո՜չ Մոլդովայի օրենսդրությունը, ո՜չ Գլխավոր դատախազության ներքին կանոնակարգը չեն պարունակում որևէ դրույթ` կապված աշխատողների կողմից ապօրինությունների մասին զեկուցելու հետ (տե՜ս վերը` կետ 32): Ուստի, բացի դիմողի վերադասից, չկար որևէ այլ մարմին, որին դիմողը կարող էր զեկուցել իր մտահոգությունների մասին, և չկար նման հարցերի կապակցությամբ զեկուցելու որևէ ընթացակարգ:

82. Նաև պարզ է դառնում, որ բացահայտումը վերաբերում էր Պառլամենտի փոխխոսնակի վարքագծին, որը բարձրաստիճան պաշտոնյա էր, և անկախ նրանից, որ Գլխավոր դատախազը վեց ամիս շարունակ տեղյակ էր եղել իրավիճակին, ոչինչ չէր վկայում այն մասին, որ նա արձագանքելու մտադրություն է ունեցել, այլ փոխարենը հիմք է տվել կարծելու, որ ինքը ենթարկվել է իր վրա գործադրված ճնշմանը:

83. Ինչ վերաբերում է Կառավարության առաջարկած` բացահայտման այլընտրանքային միջոցներին (տե՜ս վերը` կետ 67), Դատարանը գտնում է, որ չի ներկայացվել որևէ բավարար ապացույց ընդդեմ դիմողի այն պնդման, որ առաջարկվող այլընտրանքներից և ոչ մեկը տվյալ գործի հանգամանքներում չէր կարող լինել արդյունավետ:

84. Ելնելով վերոհիշյալից` Դատարանը գտնում է, որ սույն գործի հանգամանքներում, արտաքին բացահայտումը, նույնիսկ լրագրին, կարող է արդարացված լինել:

 

(ii) Բացահայտված տեղեկատվության կապակցությամբ հանրության հետաքրքրությունը

 

85. Դիմողը պնդել է, որ պրն Միշինի գրությունն իրենից ներկայացրել է վարչական արդարադատությանը քաղաքական միջամտության դրսևորում: Կառավարությունն առարկել է դրա դեմ:

86. Դատարանը նկատում է, որ ոստիկաններն իրենց նամակում պրն Միշինին խնդրում էին ստուգել Գլխավոր դատախազության կողմից իրենց ներկայացված քրեական մեղադրանքների օրինականությունը (տե՜ս վերը` կետ 10): Պրն Միշինի արձագանքն այդ նամակին եղել է Գլխավոր դատախազին գրություն ուղարկելը: Կառավարությունը, inter alia, պնդել է, որ պրն Միշինի գործողությունները համապատասխանել են Պառլամենտի անդամների կարգավիճակի մասին օրենքին: Այս համատեքստում, Դատարանն անհրաժեշտ է համարում կրկնել, որ ժողովրդավարական հասարակությունում դատարանները և քննչական մարմինները պետք է ազատ լինեն քաղաքական ճնշումներից: Պառլամենտի անդամների իրավունքներին վերաբերող ցանկացած օրենսդրության մեկնաբանություն պետք է ենթարկվի այս սկզբունքին:

Ուսումնասիրելով Գլխավոր դատախազին ուղղված` պրն Միշինի գրությունը, Դատարանը չի կարող ընդունել, որ դրա մտադրությունն ավելին չէր, քան ոստիկանների նամակն իրավասու մարմնին փոխանցելը, ինչպես ներկայացրել է Կառավարությունը (տե՜ս վերը` կետ 65): Ավելին, պրն Միշինի կողմից օգտագործված համատեքստից և ոճից ելնելով, չի բացառվում, որ գրության հետևանքը Գլխավոր դատախազի վրա ճնշում գործադրելն էր` անկախ գրության մեջ այնպիսի ձևակերպման առկայությունից, ինչպիսին էր «գործը քննության առնել օրենքի պահանջներին խստիվ համապատասխան» ձևակերպումը (տե՜ս վերը` կետ 10):

87. Դատարանը նկատում է, որ Մոլդովայի Նախագահը պայքար է սկսել քրեական արդարադատության համակարգին քաղաքական գործիչների միջամտության դեմ, և մոլդովական մամուլը լայնորեն անդրադառնում էր այդ հարցին (տե՜ս վերը` կետ 11): Դատարանը մատնանշում է նաև միջազգային ոչ կառավարական կազմակերպությունների զեկույցները (տե՜ս վերը` կետեր 40-42), որոնք մտահոգություն են արտահայտում Մոլդովայում իշխանությունների տարանջատման խաթարման և դատական իշխանության անկախության բացակայության կապակցությամբ:

88. Ելնելով վերոհիշյալից` Դատարանը գտնում է, որ դիմողի կողմից բացահայտված նամակները վերաբերել են այնպիսի խնդիրների, ինչպիսիք են իշխանությունների տարանջատումը, բարձրաստիճան քաղաքական գործիչների ոչ պատշաճ վարքագիծը և Կառավարության վերաբերմունքը ոստիկանության բռնությունների առնչությամբ (տե՜ս վերը` կետեր 10 և 14): Կասկած չկա, որ սրանք ժողովրդավարական հասարակությունում շատ կարևոր խնդիրներ են, որոնց տեղեկանալու իրավաչափ շահ ունի հասարակությունը, և որոնք քաղաքական բանավեճերի շրջանակում են:

 

(iii) Բացահայտված տեղեկության նույնականությունը

 

89. Ակնհայտ է, որ դիմողի կողմից Jurnal de Chisinau-ին փոխանցված նամակներն իսկական էին (տե՜ս վերը` կետ 26):

 

(iv) Գլխավոր դատախազության վնասը

 

90. Դատարանը նկատում է, որ հանրության շահը պահանջում է պետության դատախազական մարմինների անկախության և քաղաքական չեզոքության նկատմամբ վստահության պահպանում (տե՜ս, mutatis mutandis, Պրագերը և Օբերշլիկն ընդդեմ Ավստրիայի, 1995թ. ապրիլի 26-ի վճիռ, Շարքեր A թիվ 313, կետ 34): Դիմողի կողմից լրագրին ուղարկված նամակները գրված չէին Գլխավոր դատախազության աշխատակիցների կողմից և, ըստ Կառավարության, պրն Միշինի նամակը բնականոն հաղորդակցություն էր պետական մարմինների միջև, ինչը չի ազդել Գլխավոր դատախազության` ոստիկանների դեմ քրեական գործի վարույթը կարճելու որոշման վրա: Այնուամենայնիվ, լրագրում արված եզրահանգումն առ այն, որ Գլխավոր դատախազը ենթարկվել է ոչ պատշաճ ազդեցության, կարող է լուրջ բացասական ազդեցություն ունեցած լինել այդ հաստատության անկախության հանդեպ հասարակության վստահության վրա:

91. Այնուամենայնիվ, Դատարանը գտնում է, որ Գլխավոր դատախազության վրա  ոչ պատշաճ ճնշում գործադրելու և այդ մարմնում թերությունների վերաբերյալ տեղեկության բացահայտման հարցում հասարակության շահն այնքան կարևոր է ժողովրդավարական հասարակությունում, որ այն գերակշռում է Գլխավոր դատախազության նկատմամբ վստահության պահպանման շահը: Դատարանը կրկնում է այս համատեքստում, որ հասարակական հետաքրքրության հարցերի շուրջ բաց քննարկումն էական է ժողովրդավարության համար և պետք է մեծ կարևորություն տրվի նման հարցերի վերաբերյալ իրենց կարծիքն արտահայտելու հարցում հասարակության անդամներին խրախուսելուն (տե՜ս Բարֆոդն ընդդեմ Դանիայի, 1989թ. փետրվարի 22, Շարքեր A թիվ 149, կետ 29):

 

(v) Արդյո՞ք դիմողը գործել է բարեխղճորեն

 

92. Դիմողը պնդել է, որ իր  կողմից նամակները բացահայտելու միակ շարժառիթը եղել է աջակցությունը կոռուպցիայի և ազդեցիկ դիրքն օգտագործելու դեմ պայքարին: Այս պնդումը չի վիճարկվել նրա գործատուի կողմից: Կառավարությունը, մյուս կողմից, կասկած է հայտնել դիմողի բարեխղճության առնչությամբ` փաստարկելով, որ, inter alia, դիմողն այս բացատրությունը ներպետական դատարաններում չի տվել:

93. Իր տրամադրության տակ եղած նյութերի հիման վրա Դատարանը չի տեսնում որևէ պատճառ հավատալու, որ դիմողին առաջնորդել է անձնական առավելություն ստանալու ցանկությունը, որևէ անձնական թշնամանք իր գործատուի կամ պրն Միշինի նկատմամբ կամ եղել է որևէ այլ թաքնված շարժառիթ: Այն փաստը, որ դիմողը ներպետական դատարաններում չի նշել կոռուպցիայի և ազդեցիկ դիրքն օգտագործման դեմ պայքարի մասին, ըստ Դատարանի, էական չէ, քանի որ հնարավոր է, որ նա կենտրոնացել է իր գործատուի կողմից իրեն ազատելու վերաբերյալ ներկայացված պատճառները վիճարկելու վրա և անհրաժեշտ չի համարել անդրադառնալ այն հարցերին, որոնք իր գործատուն չի վիճարկել:

94. Հետևաբար, Դատարանը եզրահանգում է, որ դիմողի գործողությունների շարժառիթներն իր կողմից մատնանշված շարժառիթներն են,  և նա գործել է բարեխղճորեն:

 

(vi) Պատժի խստությունը

 

95. Վերջապես, Դատարանը նկատում է, որ դիմողի համար որպես պատիժ նշանակվել է հնարավոր ամենածանր պատիժը: Չնայած նրան, որ իշխանությունները հնարավորություն են ունեցել կիրառելու նվազ ծանր պատժամիջոց, նրանք ընտրել են աշխատանքից ազատելը, ինչը, անկասկած, շատ ծանր միջոց է (տե՜ս վերոհիշյալ Վոգթը, կետ 60): Նման պատժամիջոցը ոչ միայն ունեցել է բացասական հետևանքներ դիմողի կարիերայի համար, այլ նաև կանխարգելիչ ազդեցություն է ունեցել Գլխավոր դատախազության մնացած աշխատակիցների համար` նրանց հետ պահելով ցանկացած անօրինական վարքագծի մասին հայտնելուց: Ավելին, հաշվի առնելով դիմողի դեպքում մամուլի ներգրավումը` պատժամիջոցը ոչ միայն կանխարգելիչ ազդեցություն է ունեցել Գլխավոր դատախազության աշխատակիցների, այլ նաև շատ այլ քաղաքացիական ծառայողների և աշխատողների համար:

96. Դատարանը նկատում է, որ Կառավարությունը փաստարկել է, որ դիմողը փաստորեն «գողացել է» նամակները, որոնք, ըստ Կառավարության, գաղտնի էին և կազմում էին քրեական գործի մաս: Կառավարությունը նաև նշել է, որ պրն Միշինի նամակը Գլխավոր դատախազի վրա որևէ անպատշաճ ճնշում չի գործել: Դա բնականոն հաղորդակցություն էր պետական մարմինների միջև և կապված չէր ոստիկանների դեմ քրեական գործի վարույթը կարճելու որոշման հետ: Այս հանգամանքներում, Դատարանը գտնում է, որ նման ծանր պատժամիջոցի կիրառումը չի կարող արդարացված լինել:

 

(c) Եզրահանգում

 

97. Հաշվի առնելով ընդհանուր հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերում արտահայտվելու ազատության իրավունքի, իրենց աշխատավայրում տեղ գտած անօրինականությունների մասին հայտնելու` քաղաքացիական ծառայողների և այլ աշխատակիցների իրավունքի, իրենց գործատուների հանդեպ աշխատողների ունեցած պարտականությունների և պատասխանատվության և իրենց աշխատակազմը կառավարելու` գործատուների իրավունքի կարևորությունը և կշռադատելով սույն գործում առկա այլ տարբեր շահեր, Դատարանը եզրահանգում է, որ դիմողի արտահայտվելու ազատության իրավունքին, մասնավորապես, տեղեկություններ տարածելու իրավունքին միջամտությունը «անհրաժեշտ չէր ժողովրդավարական հասարակությունում»:

Հետևաբար, տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում:

 

III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ

 

98. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածը սահմանում է.

«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

 

A. Վնասը

 

99. Դիմողը պահանջել է 15.000 եվրո` որպես նյութական և ոչ  նյութական վնասի փոխհատուցում, որը ներառում էր 6000 եվրո` աշխատանքից ազատված լինելու ժամանակահատվածում կորցրած վարձատրության դիմաց, 6000 եվրո` կարիերայում կորցրած հեռանկարների դիմաց և 3000 եվրո` որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում:

100. Կառավարությունն առարկել է այս պահանջի դեմ` նշելով, որ այն անհիմն է և չափազանցված:

101. Դատարանը գտնում է, որ դիմողն աշխատանքից ազատվելու արդյունքում կրել է նյութական և ոչ նյութական վնաս: Արդարացիորեն գնահատելով` Դատարանը տրամադրում է 10.000 եվրո:

 

B. Ծախսեր և ծախքեր

 

102. Դիմողի ներկայացուցիչները պահանջել են 6.843 եվրո` որպես հոնորար, որից 4.400 եվրոն` պրն Գրիբինսի համար և 2.443 եվրոն` պրն Զամայի համար: Նրանք ներկայացրել են մանրամասնված ժամանակացույց և պայմանագիր, որը վկայում է, որ յուրաքանչյուր փաստաբանի վարձատրությունը համապատասխանաբար եղել 80 և 70 եվրո: Ժամանակացույցում հաշվարկը չէր ներառում այն ժամանակը, որն օգտագործվել էր 6-րդ հոդվածին առնչվող գանգատի համար, որից դիմողը հետագայում հրաժարվել էր:

103. Նրանք պնդել են, որ գործի համար իրենց օգտագործած ժամանակը չափազանցված չէ և արդարացված է գործի բարդությամբ ու այն փաստով, որ բացատրությունները գրվել են անգլերենով:

104. Ինչ վերաբերում է ժամավճարին, դիմողի փաստաբանները պնդել են, որ Մոլդովայի իրավաբանների միության կողմից երաշխավորված` 40-150 եվրո վարձատրության սահմաններում է:

105. Դիմողների ներկայացուցիչները պահանջել են նաև 2413 եվրո` կապված 2007թ. հունիսի 6-ին լսումներին մասնակցելու ծախսերի հետ. այս գումարը ներառում էր ճանապարհածախսը, մուտքի արտոնագրի, ապահովագրական և կեցության ծախսերը:

106. Կառավարությունը առարկել է դիմողների ներկայացուցիչների համար պահանջվող այս գումարների դեմ: Կառավարությունը նշել է, որ դրանք չափազանցված են և վիճարկել է գործի համար դիմողի փաստաբանների օգտագործած ժամաքանակը, ժամավճարի չափը, մասնավորապես` պրն Զամայի առնչությամբ, ով, ըստ նրա, չուներ նման բարձր վարձատրություն պահանջելու համար համապատասխան փորձ:

107. Դիմողների մյուս ծախսերի առնչությամբ Կառավարությունը նշել է, որ դրանք կարող էին պահանջվել Դատարանից:

108. Դատարանը կրկնում է, որ ծախսերն ու ծախքերը Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի հիման վրա տրամադրվող գումարում ներառելու համար պետք է հաստատվի, որ դրանք փաստացիորեն և անհրաժեշտաբար կատարվել են և իրենց չափով ողջամիտ են (տե՜ս, օրինակ, Ամիհալաչիոն ընդդեմ Մոլդովայի, թիվ 60115/00, կետ 47 ECHR 2004-III): Սույն գործում հաշվի առնելով ներկայացված մանրամասնված կետերով ցուցակը և գործի բարդությունը` Դատարանը տրամադրում է պրն Գրիբինսի համար պահանջված ամբողջ գումարը, և 1600 եվրո` պրն Զամայի համար, ինչպես նաև 2007թ. հունիսի 6-ի լսումներին մասնակցության համար ծախսված ամբողջ գումարը:

 

C. Տոկոսներ` չվճարելու դեպքում

 

109. Դատարանը գտնում է, որ չվճարելու դեպքում պետք է վճարվեն տոկոսներ` հիմնված Եվրոպական կենտրոնական բանկի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի վրա, որը պետք է ավելացվի երեք տոկոսանոց կետով:

 

ԱՅՍ ՀԻՄՔԵՐՈՎ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

 

1. Գանգատը հայտարարում է ընդունելի,

2. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում,

3. Վճռում է, որ.

(a) պատասխանող պետությունը եռամսյա ժամկետում դիմողին պետք է վճարի 10.000 եվրո` որպես նյութական և ոչ նյութական վնասի հատուցում, և 8.413 եվրո` կապված ծախսերի և ծախքերի հետ` ավելացրած ցանկացած հարկ, որը կարող է գանձվել. այս գումարները պետք է  փոխարկելի լինեն պատասխանող պետության տարադրամի` վճարման օրվա դրությամբ կիրառելի փոխարժեքով,

(b)  որ վերոհիշյալ եռամսյա ժամկետի ավարտից հետո մինչև վճարումը վերոհիշյալ գումարներին պետք է հավելվի սովորական տոկոս` Եվրոպական կենտրոնական բանկի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքով, որը պետք է ավելացվի երեք տոկոսանոց կետով:

 4. Մերժում է արդարացի բավարարման պահանջի մնացած մասը:

 

Կատարված է անգլերենով և ֆրանսերենով  հրապարակված է դռնբաց նիստում` Մարդու իրավունքների պալատում, Ստրասբուրգում, 2008թ. փետրվարի 12-ին: